Με επιτυχία έκλεισαν οι εργασίες του 1ου Συνεδρίου για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς

Συντάκτης:

Οι εργασίες του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς ολοκληρώθηκαν με επιτυχία στις Βρυξέλλες, στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών, στις 24 και 25 Νοεμβρίου 2023. Συνδιοργανωτές του Συνεδρίου ήταν η Faculté de Lettres, Traduction et Communication, Université Libre de Bruxelles, το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας Βελγίου. Το Συνέδριο έγινε υπό την Αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού του Υπουργείου Εξωτερικών και της Πρεσβείας της Ελλάδας στο Βέλγιο. Στο συνέδριο συμμετείχαν 32 ομιλητές και περισσότεροι από 200 σύνεδροι από 10 χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής.

Το συνέδριο χαιρέτησαν ο Alain Delattre, Κοσμήτορας της Faculté de Lettres, Traduction et Communication του Université Libre de Bruxelles, ο Διονύσιος Καλαμβρέζος Πρέσβης της Ελλάδας στο Βέλγιο, ο Γιώργος Π. Πεφάνης, Πρόεδρος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, η Μαρία Νεραντζάκη, Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτισμικής Διπλωματίας Βελγίου και οι ομότιμες καθηγήτριες Χρυσόθεμις Σταματοπούλου-Βασιλάκου και Άννα Ταμπάκη.

Το 1ο Διεθνές Συνέδριο για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς πραγματοποιήθηκε προς τιμή των πολυάριθμων ελληνικών θεατρικών και καλλιτεχνικών ομάδων των Βρυξελλών και οι επικεφαλής τους ορίστηκαν ως Πρόεδροι όλων των συνεδριών: Τάσος Νυχάς (Ελληνικό Θεατρικό Εργαστήρι Βρυξελλών), Γιώργος Μαγκλής (Ομογενειακή Θεατρική Σκηνή Βρυξελλών), Αριστείδης Λαυρέντζος (ΘΕΣΠΙΣ Βρυξελλών), Δήμος Αγγελούσης (Bizarre-Dream Βρυξελλών), Γιάννης Γαβράς (Y-Grec), Ελένη Καξερή (Ελληνικό Θέατρο Βελγίου), Μαρία Καραχάλιου (Θεατρική Ομάδα Λυκείου των Ελληνίδων Βρυξελλών), Μαρία Πατακιά (ΚΥΚΛΟΣ Βρυξελλών), Βούλα Καγιάσα (Nota Théâtrale Βρυξελλών),Κυπριανός Μουτεβελής και Χρύσα Μπαλτζάκη (Θέατρο Alma Βρυξελλών).

Ξεχωριστές για το κοινό ήταν οι ανακοινώσεις του Προέδρου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ Γιώργου Π. Πεφάνη (Τίτλος: «Η απόπειρα του γέλιου στην Απόπειρα του Δημήτρη Στασινόπουλου») αλλά και του Προέδρου του Τμήματος Θεάτρου του ΠΑΠΕΛ Αθανάσιου Μπλέσιου (Τίτλος: «Δραματουργία Ελλήνων των Βρυξελλών: Τάσος Νυχάς, Γιάννης Οικονομίδης, Δημήτρης Στασινόπουλος»), οι οποίοι μίλησαν για την πρωτότυπη δραματουργία των Ελλήνων των Βρυξελλών.

Με την ευκαιρία του τέλος των εργασιών του Συνεδρίου ο Πρέσβης της Ελλάδας στο Βέλγιο κος Διον. Καλαμβρέζος προσκάλεσε τους συμμετέχοντες σε δεξίωση στην πρεσβευτική κατοικία.

Με επιστολή της η Πρόεδρος της Επιστημονικής και Οργανωτικής Επιτροπής κα Χρυσόθεμις Σταματοπούλου-Βασιλάκου (Ομότιμη Καθηγήτρια Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών) δήλωσε μεταξύ άλλων:

«Το Συνέδριο στέφτηκε με επιτυχία χάρις στη δική σας δυναμική συμμετοχή, στην παρουσία εκπροσώπων της επιστημονικής κοινότητας των Βρυξελλών αλλά και των μελών της ελληνικής παροικίας της πρωτεύουσας του Βελγίου, υψηλού πνευματικού επιπέδου, με καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, όπως αποδεικνύει άλλωστε η λειτουργία των ελληνικών θεατρικών ομάδων στις Βρυξέλλες, προς τιμή των οποίων οργανώθηκε το ανωτέρω Συνέδριο. Οι εμπεριστατωμένες και εξαιρετικού επιστημονικού ενδιαφέροντος εισηγήσεις σας προχωρούν περαιτέρω και εμπλουτίζουν την υπό διαμόρφωση ιστορία του θεάτρου του Ελληνισμού της Διασποράς με νέα δεδομένα. Η δημοσίευση των πρακτικών του Συνεδρίου θα αποτελέσει πιστοποίηση για τη σημαντική συμβολή σας στο δυναμικό επιστημονικό αυτό πεδίο».

Παραθέτουμε τέλος, αποσπασματικά, τα όσα ανέφερε στο κλείσιμο του συνεδρίου η κα Αικατερίνη Διακουμοπούλου (Επίκουρη καθηγήτρια Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών) μέλος της οργανωτικής και επιστημονικής επιτροπής του Συνεδρίου:

«Το Πανεπιστήμιο Αθηνών επιδιώκει να χτίσει αμφίδρομες σχέσεις και συνέργειες με καλλιτεχνικούς φορείς της ελληνικής Διασποράς. Το θέατρο συνεχίζει να είναι εκσυγχρονιστικός παράγοντας για τη γεφύρωση των σχέσεων των απανταχού Ελλήνων και Ελληνίδων. Δράσεις, σαν το δικό μας συνέδριο, πραγματοποιούν κι άλλες εθνοτικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο συνθέτοντας ένα υπέροχο δίκτυο διασπορικού θεάτρου, στο οποίο ανήκουμε κι εμείς. Γιατί στις Βρυξέλλες; Δεν μπορούμε να μιλάμε για τη Διασπορά, μακριά από τη Διασπορά. Απoφασίσαμε να έρθουμε στις Βρυξέλλες επειδή αποφασιστικά επιδιώξαμε να επικοινωνήσουμε με τις ελληνικές θεατρικές ομάδες και τους Έλληνες συγγραφείς που είναι εγκατεστημένοι στην πρωτεύουσα του Βελγίου. Ήταν μία συλλογική, έμπρακτη ανταπόδοση και μία απόδειξη εντατικοποίησης της διασύνδεση του ΕΚΠΑ με την ελληνική θεατρική Διασπορά».

Σημαντικό δε, το γεγονός ότι στο τέλος, πάρθηκε η άτυπη απόφαση ώστε η διοργάνωση του 2ου Συνεδρίου να πραγματοποιηθεί εντός κάποιας ημερομηνίας του επόμενου έτους, στο Παρίσι.

Στο περιθώριο των εργασιών του Συνεδρίου το Newsville.be συνομίλησε με εκπροσώπους των διοργανωτών και συγκεκριμένα με την κα Μαρία Νεραντζάκη, Πρόεδρο του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας Βελγίου, τον κο Νίκο Στόγιο από το Τμήμα Γραμμάτων, Μετάφρασης και Επικοινωνίας του ULB καθώς και την κα Μαρία Καραχάλιου από την Θεατρική Ομάδα Λυκείου Ελληνίδων Βρυξελλών.

Κυρία Νεραντζάκη, ποιο ήταν το κίνητρο και ποια η συμβολή του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας Βελγίου στην οργάνωση του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς στις Βρυξέλλες και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών;

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Βέλγιο (Ε.Ι.Π.Δ.Β) έχει ως απώτερο σκοπό την προαγωγή γνώσης του ελληνικού πολιτισμού στο Βέλγιο, καθώς και στο να συμβάλει στην εικόνα και τον επαναπροσδιορισμό του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, μέσω ανάπτυξης δράσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων μεταξύ Ελλάδας, Βελγίου και των υπόλοιπων χωρών.

Η πρωτοβουλία για τη διοργάνωση, του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς στις Βρυξέλλες, προήλθε από την Επίκουρη Καθηγήτρια Αικατερίνη Διακουμοπούλου του τμήματος θεατρικών σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, η οποία μας πρότεινε την συνδιοργάνωση. Το Ε.Ι.Π.Δ.Β ανέλαβε τη διαχείριση των διοργανωτικών αναγκών σε τοπικό επίπεδο, καθώς και τον συντονισμό μεταξύ ΕΚΠΑ, του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βρυξελλών και της Πρεσβείας της Ελλάδας στο Βέλγιο.

Αναφερόμενοι στον όρο «Πολιτιστική Διπλωματία» ποια τα οφέλη που μπορείτε να υπογραμμίσετε, ως Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας Βελγίου, μετά το τέλος των εργασιών του διήμερου Συνεδρίου;

Το θέατρο ως μέσο προαγωγής της Πολιτιστικής Διπλωματίας, δημιουργεί τη βάση για την ύπαρξη συλλογικής ταυτότητας στις κοινωνίες. Ο ρόλος του θεάτρου είναι ιστορικά σημαντικός διότι δίνει, μεταξύ άλλων, τη δυνατότητα στους πολίτες διαφορετικών χωρών να έρθουν σε επαφή με τις εσωτερικές πτυχές ενός πολιτισμού. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες προς τιμήν των οκτώ ελληνικών θεατρικών ομάδων της πόλης, οι οποίες έχουν συμβάλει και συνεχίζουν να συμβάλλουν στην ελληνική πολιτιστική διπλωματία, αναδεικνύοντας και προωθώντας τον ελληνικό πολιτισμό στο Βέλγιο. Tο συνέδριο ανέδειξε τη δράση των θεατρικών ομάδων, την καλλιτεχνική δημιουργία που παράγεται σήμερα από τους Έλληνες στο Βέλγιο, καθώς και το επιστημονικό έργο των καθηγητών/ερευνητών για το θέατρο της διασποράς.

Κύριε Στόγιο, ποια η σημασία της οργάνωσης του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών και την Faculté de Lettres, Traduction et Communication;

Κάθε φορά που πραγματοποιείται ένα διεθνές ακαδημαϊκό συνέδριο η πανεπιστημιακή κοινότητα γίνεται πιο πλούσια σε γνώσεις, οικοδομεί συνεργασίες, προβάλλεται και αναγνωρίζεται σε διεθνές επίπεδο. Υπό αυτήν την έννοια το όφελος για το πανεπιστήμιο Βρυξελλών είναι μεγάλο. Εξίσου μεγάλο όμως είναι το όφελος και για τη νεοελληνική γραμματεία γενικότερα αλλά και τις 8 ελληνικές θεατρικές ομάδες της πόλης, το έργο των οποίων αναδείχτηκε στο ανώτερο ακαδημαϊκό επίπεδο.

Ποιο ήταν το κίνητρο της επιλογής του θέματος της εισήγησης σας «Το θεατρικό κείμενο ως γλωσσική επικράτεια και ως χώρος διαπραγμάτευσης ταυτοτήτων στα τμήματα ελληνικής γλώσσας (Τ.Ε.Γ.)»;

Θα έλεγα πως κίνητρο της επιλογής του θέματος ήταν αφενός η ανάγκη ανάδειξης του παιδικού θεάτρου και των σχολικών παραστάσεων ως μέσων για την ενίσχυση της ελληνομάθειας και τη θετική προβολή της ελληνικότητας και αφετέρου, στα πλαίσια του γλωσσικού ανταγωνισμού που χαρακτηρίζει τις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, η ανάγκη για αύξηση των χώρων χρήσης της Ελληνικής, διότι αυτοί οι χώροι συσπειρώνουν τον ελληνισμό και τονώνουν το αίσθημα του ανήκειν σε μια τόσο σπουδαία γλωσσική κοινότητα.

Αν θα έπρεπε να συνοψίσουμε στα βασικά σημεία της ομιλίας σας, ποια θα ήταν αυτά;

Στα πλαίσια των σχολικών πρακτικών των Τ.Ε.Γ. το θέατρο (δραματοποίηση, θεατρικό παιχνίδι, επετειακά δρώμενα) συνιστά όχι μόνο έναν προνομιακό χώρο επαφής με την ελληνική γλώσσα αλλά και προνομιακό χώρο διαπραγμάτευσης του πολιτισμικού και γλωσσικού κεφαλαίου των συμμετεχόντων. Δηλαδή στα θεατρικά δρώμενα που λαμβάνουν χώρα στα Τ.Ε.Γ., αλλά και στο θέατρο της ομογένειας γενικότερα, συναντιούνται δυο βασικές προϋποθέσεις γλωσσικής διατήρησης, η ποικιλία κοινωνιογλωσσολογικών πεδίων χρήσης της Ελληνικής καθώς και το άνοιγμα ενός πεδίου που επιτρέπει τη θετική διαπραγμάτευση της ταυτότητας των υποκειμένων.

Ποια τα οφέλη που αποκόμισε η ελληνική θεατρική κοινότητα των Βρυξελλών μετά το τέλος των εργασιών του Συνεδρίου;

Η ελληνική θεατρική κοινότητα Βρυξελλών χρόνια τώρα συγγράφει μαζί με άλλους πολιτιστικούς φορείς της πόλης ένα σπουδαίο αφήγημα για την πολιτιστική παραγωγή του Νεοέλληνα ομογενούς. Στο συνέδριο αυτό αναγνωρίστηκε η πολυδιάστατη συνεισφορά της και ο οικουμενικός- κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της, ενώ η έκδοση των πρακτικών του συνεδρίου θα αφήσει ένα ισχυρό αποτύπωμα στη μελέτη της ως μέρους της ιστορίας του ελληνικού θεάτρου. Τέλος, εκτιμώ πως αυτό το συνέδριο θα την παρακινήσει να συνεχίσει με ακόμη μεγαλύτερο ζήλο το έργο που με τόση αγάπη προσφέρει όλα αυτά τα χρόνια.

Κυρία Καραχάλιου, ποια η σημασία του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς για τον Ελληνισμό των Βρυξελλών και τις θεατρικές ομάδες της πόλης μας;

Το Συνέδριο ήταν θεατρολογικό. Με αντικείμενο τη μελέτη της δραστηριότητας του ελληνικού διασπορικού θεάτρου κάλυψε χρονικά την περίοδο της ιστορικής διασποράς, της οικονομικής μετανάστευσης και του σύγχρονου brain drain. Είχε όλα τα χαρακτηριστικά της Επιστήμης του Θεάτρου, ιστορία, φιλοσοφία, μεθοδολογία. Από αυτή την άποψη, μπορεί να εμπλουτίσει το θεωρητικό υπόβαθρο των θεατρικών ομάδων των Βρυξελλών. Ήδη, μερικές από αυτές, έχουν ζωή κάποιων δεκαετιών, δηλαδή, αρχίζουν και διαμορφώνουν το ιστορικό τους υπόβαθρο. Βάσει αυτού διαμορφώνεται και η φιλοσοφία τους όπως και η αντίστοιχη μεθοδολογία τους. Με αυτά τα δεδομένα, η οργάνωση του 1ου Συνεδρίου στην πόλη μας έχει σημασία εναύσματος συγκριτικού διαλόγου και διαμόρφωσης θεωρητικού υπόβαθρου.

Αυτό θα είχε μεγάλη σημασία, εάν η συμμετοχή από τα μέλη των ομάδων ήταν μαζική και τα συμπεράσματα του Συνεδρίου αποτελούσαν αφορμή για θεωρητική συζήτηση μέσα στις ομάδες. Ο λόγος ύπαρξης οκτώ ομάδων είναι σημαντικός, έστω και αν δεν διατυπώνεται με θεατρολογικούς όρους. Υπάρχει και, καλόν είναι, να θεωρητικοποιείται χάριν της υπάρχουσας ποικιλομορφίας. Δυστυχώς, η μη μαζική προέλευση από μέλη των θεατρικών ομάδων, δεν θα μπορέσει να επιτελέσει πλήρως την αναμενόμενη σημασία του.

Από την άλλη, και το Συνέδριο το ίδιο είχε κάποιες ενδογενείς αδυναμίες. Θα έπρεπε να είχε περισσότερες εισαγωγικές ομιλίες. Οι αρχικές θα έπρεπε να αναπτυχθούν βάζοντας την βάση των ερωτημάτων για να διαμορφωθούν τα συμπεράσματα. Επίσης, σε κάθε συνεδρία, θα έπρεπε να υπάρχει κάποια θεωρητική ομιλία που θα διαμόρφωνε την φύση και το πνεύμα της εκάστοτε συνεδρίας.

Φυσικά, ήταν το πρώτο συνέδριο και από μόνο του αποτελεί ένα εξαιρετικό γεγονός. Ιδιαίτερη τιμή για τις θεατρικές ομάδες και η επιλογή των Βρυξελλών για την διεξαγωγή του 1 ου Διεθνούς Συνεδρίου για το θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς.

Ποια στοιχεία κρατάτε ποιο έντονα στη μνήμη μετά το τέλος των εργασιών του Συνεδρίου αυτού;

Το ελληνικό θέατρο διαδόθηκε και μεταφυτεύθηκε σε κάθε γωνιά της γης μεταφέροντας τη μνήμη, το ήθος και τον λόγο του λαού που το γέννησε. Οι ανακοινώσεις του Συνεδρίου ήταν ποικιλόμορφες και κάθε μία με τον τρόπο της άφησε το αποτύπωμά της. Σαν εκπρόσωπος της Θεατρικής Ομάδας του Λυκείου Ελληνίδων Βρυξελλών, ενός ιστορικού σωματείου που οι ρίζες του βυθίζονται στο 1911, στις Βρυξέλλες το 1992 και θεατρικά το 1998, κράτησα έντονα τις ανακοινώσεις ιστορικού χαρακτήρα: τη συμβολή των ελληνικών θιάσων στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή των ελληνικών κοινοτήτων στη διάρκεια του 19 ου και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα προσφέροντας στον κόσμο της Διασποράς κοινά ιδανικά και επιδιώξεις, διαμορφώνοντας μια κοινή ταυτότητα και τονώνοντας την εθνική συνείδηση. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και η προσέγγιση της έννοιας της διασποράς σε πεδία των θεωρητικών και ανθρωπιστικών επιστημών σηματοδοτώντας μια νέα νοηματοδότηση του ανθρώπου και του κόσμου (λευκή διασπορά, gay διασπορά, ψηφιακή διασπορά).

Το ερώτημα παραμένει ποια από τα θεατρικά γεγονότα μπορούν να αφήσουν το ιστορικό τους αποτύπωμα στον Ελληνισμό της κατά τόπους Διασποράς: ποια θεματολογία, ποιο γλωσσικό ιδίωμα και ποια θα είναι η συγκυρία που θα βοηθήσει σε αυτό. Και εδώ, όπως και για την προηγούμενη ερώτηση, θα προσθέσω την έλλειψη διατύπωσης συμπερασμάτων όπως και την έλλειψη εκτενούς συζήτησης μεταξύ συνέδρων και συμμετεχόντων.