Ωραίος σαν Έλλην

Αν σας έλεγα « Τι είναι η πατρίδα μας; » σίγουρα θα λέγατε, αυτό κάτι μου θυμίζει, κάτι που συνδέεται με χρόνια σχολικά, παιδικά. « Μην είναι οι κάμποι, μην είναι τα βουνά; ». Πρόκειται για ένα ποίημα του Ιωάννη Πολέμη (1862-1924). Ο λυρισμός του και η απλότητα του συμπίπτει να το αντιμετωπίζουμε συχνά ως ένα εύηχο ποιηματάκι όμως μέσα του κρύβει ένα μεγάλο θέμα που έχει αρχίσει εδώ και λίγο καιρό να μας απασχολεί ή ίσως και να έπρεπε να μας απασχολεί μια και κάποιοι πιστεύουν ότι δεν το έχουμε συζητήσει αρκετά και αφορά στην ελληνική, εθνική μας ταυτότητα.

Φαίνεται ότι η γενιά της μεταπολίτευσης έζησε μια κακώς εθνικά νοούμενη αντίληψη της Χούντας. Μεγάλοι ποιητές της εθνικής ιδέας όπως ο Κωστής Παλαμάς θεωρήθηκαν ντεμοντέ, η επιμονή στον ελληνικό παράδεισο της γενιάς του ’30 με κυριότερο εκφραστή της τον Ελύτη κούρασε την πνευματική ελίτ. Από την άλλη μεριά, η μαζική συρροή μεταναστών και σε ότι αυτό απορρέει σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο βρήκε τους ‘Ελληνες διχασμένους. Η καθημερινότητα απαίτησε από την ελληνική κοινωνία και τους έλληνες πολίτες να εξελιχθούν στην παγκόσμια κοινωνία που δημιουργείτο. Αρχίσαμε να καταγράφουμε ρατσιστικές συμπεριφορές με ακροδεξιές εκφράσεις ενώ παράλληλα στον αντίποδα δημουργήθηκε μια δυσχεραίνουσα αντίληψη σε ό,τι εθνικό και σε εθνικά σύμβολα θεωρώντας ότι η έννοια πολίτης του κόσμου δεν συμβάδιζε με την εθνική συνείδηση και την ελληνικότητα.

Αυτά συμβαίνουν στην Ελλάδα.

Η ελληνική κοινότητα της διασποράς τυγχάνει μάλλον ξεχασμένη από τα ελληνικά δρώμενα και τις επικρατούσες κάστες, όπως ακριβώς η περιφέρεια από την κυψέλη Αθήνα πρωτεύουσα, και το αμφισβητήσιμης ακεραιότητας κράτος. Χωρίζεται και η ίδια σε υπο-ομάδες με τις δικές του ιδιόμορφες επιμέρους κουλτούρες και δίκτυα επιρροής όπως ακριβώς και στην Ελλάδα με σημαντικότερες την κομματική-χρωματική ταυτότητα, τον τόπο καταγωγής, την ειδωλολατρία στον κοινωνικό συντηρισμό.  Η παρακμή είναι συνολική, είναι εθνική.

Παρόλα αυτά η σχέση ελλήνων της διασποράς και εν τη ελλάδι διαμένοντων παραμένει  αμφιλεγόμενη. Ξένος στον τόπο σου διατύνονται οι ομογενείς και πικραμένοι παρατηρούν τη δημιουργία ενός νεοελληνικού δόγματος επιχειρείν και λειτουργίας βασιζόμενο στο μπαχτσίς και στην γενετήσια ευφία του καταφερτζή έλληνα της τελευταίας στιγμής με ωραιότερο δείγμα την εν καίρια στιγμή προετοιμασία των ολυμπιακών αγώνων του 2004. Οι ελλαδίτες κάποτε εμπαίζουν την σχολαστικότητα των ομογενών αδερφών (και θείων και συγγενών ας μην το ξεχνάμε) ενώ η εμπειρία της μετανάστευσης του ’60 και το μοντέλο του μετανάστη που πρόκοψε στα ορυχεία ή σε θρανία πανεπιστημίων και υψηλού επιπέδου ερευνητικά κέντρα μετατρέπονται σε συγκεκριμένα μοτίβα τα οποία δεν θεωρούνται έκφραση της σύγχρονης ελλάδας. « Δεν ξέρουν αυτοί τι σημαίνει ελλάδα ».

Πριν κάποιες εβδομάδες σχολιάσθηκε και συζητήθηκε πολλάκις η παρέμβαση της Νανάς Μούσχουρης σε γερμανική εφημερίδα με αρνητικές για την Ελλάδα τοποθετήσεις. Στην Ελλάδα οι αντιδράσεις ήταν μάλλον υπερεμεγενθυσμένες για έναν άνθρωπο που έχει προσφέρει με την τέχνη και την προσωπικότητα του στο να φωτίζει η χώρα μας σε όλη την υφήλιο . Πέρα από τις ατυχείς δηλώσεις οι οποίες πιθανούν να εκφράζουν την πικρία και άλλων ελλήνων του εξωτερικού που εδώ και καιρό έχουν επιλέξει λόγο της διαπλοκής στην ελλάδα να ζουν μακριά, έχει ενδιαφέρον η αναφορά του θέματος ως αφορμή για την ανθελληνικότητα των μη εν τον τόπω διαμένοντες.

Σήμερα ο διασκορπισμένος ελληνισμός χαίρει λίγο παραπάνω δημοσιότητας από τα ελληνικά media. Η τραγική για κάποιους κατάσταση στην Ελλάδα κινεί όσους μπορούν να φύγουν εκτός χώρας να το πράξουν. Κι έτσι έρχεται μοιραία η επαφή με τους έλληνες του εξωτερικού. Αλλοι στηρίζουν ελπίδες για μια καλύτερη ζωή ή εισροή κεφαλαίων και άλλοι τους αποφεύγουν όπως ο διάολος το λιβάνι απόλυτα εγγεγραμένοι στο δόγμα δεν θέλω να έχω επαφή με άλλους έλληνες.

Η Ελλάδα αποτελεί σημείο παγκόσμιου ενδιαφέροντος, συχνά, σχεδόν καθημερινά εδώ και μερικούς μηνές και εμείς οι έλληνες του εξωτερικού το έχουμε ιδιαίτερα βιώσει στην καθημερινότητά μας. Ο άχαρος και συχνά άδικος εθνικός διασυρμός που ζούμε σήμερα, αλλά και η κατάσταση που επικράτησε τα τελευταία χρόνια στην ελλάδα,  δεν μπορούν να κάνουν κανέναν μας περήφανο εντός και εκτός των συνόρων.

Η απόσταση μεταξύ των ελλήνων της διασποράς και των κατοίκων της χώρας ήταν κάποτε μεγάλη, πλέον ο κόσμος ταξιδεύει και επικοινωνεί. ‘Οσο για τους βαθιά πικραμένους έλληνες του εξωτερικού θέλουμε, δεν θέλουμε, θα έρθουμε κάποια στιγμή στην καθημερινότητά μας αντιμέτωποι με τη λέξη έλληνας. Κι αυτό γιατί η εθνικότητα αποτελεί σημείο αναφοράς του ατόμου κι όχι απλά πληροφορία ληξιαρχικής πράξης. Και κάποτε, καταβάθος πιο συχνά απ΄ότι λέμε, την διεκδικούμε όταν η χώρα μας μας κάνει περήφανους.

Ζούμε μια περίοδο εθνικής αλλά και παγκόσμιας κρίσης μέσα στην ευρωπαική οικογένεια με την οποία συνταξιδεύουμε. Η περιόδος που διανύουμε είναι ιστορική για τον ευρύτερο ελληνικό κόσμο στα πλαίσια μιας ευρώπης που μοιάζει να έχει χάσει την ανθρωπιστική της πυξίδα, σε έναν κόσμο που χορεύει τον ίδιο χορό σε κρίσεις, κριτικές και αντιδράσεις στα περισσότερα μήκη και πλάτη του πλανήτη.

Και ο λόγος που οι φωνές της ομόνοιας και της ιδέας απλώνονται είναι γιατί αυτή τη στιγμή χρειαζόμαστε ο ένας τον άλλον για να χτίσουμε το καινούργιο αύριο, αλλά γιατί και η Ευρώπη μας χρειάζεται, όρθιους, αληθινούς.

Σε αλληλογραφία του υπέρ της αστοχίας ενός βιβλίου που πραγματεύεται το εθνικό στην εκπαίδευση ως εθνοκεντρισμό, ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρεται με περηφάνεια στο ελληνικό έθνος, τους αγώνες και τις ρίζες του μέσα από τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Παλαμά, τον Καβάφη, τον Καλομοίρη,τον Καζαντζάκη, τoν Σικελιανό, τον Σεφέρη, τον Ρίτσο, τον Τσαρούχη, τον Ελύτη, τον Χατζιδάκι, τον Εγγονόπουλο, τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο, τον Παρθένη,τον Καμπανέλλη, τον Γεωργουσόπουλο, τον Κουν, τον Μινωτή, τον Κακογιάννη, τον Αγγελόπουλο. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που χτίζουν κι αντοιχούν κατά τη γνώμη του την ελληνική φωνή κι εκεί θα μπορούσαμε κι εμείς προτρέπουμε να ψάξουμε να βρούμε υλικό και απαντήσεις στα ερωτήματά μας.

Ο λιγότερο ή περισσότερο γνωστός στις μέρες μας Περικής Γιαννόπουλος (1871-1910) ο οποίος ενέπνευσε και τη γενιά του ’30 ήταν από τους πρώτους που έθεσαν το θέμα ή τη θέση του ελληνικού προβλήματος στην αυγή του 20ου αιώνα. Γράφει σε επιστολή του προς τους καλλιτέχνες  « ἐπειδὴ ὅλα συνδέονται τὸ ἕνα μὲ τὸ ἄλλο καὶ τὸ ἓν ζήτημα φωτίζει τὸ ἄλλο καὶ συμπληροῖ τὴν νόησιν τοῦ ἄλλου, διὸτι ὅλα συμπίπτουν εἰς τὸ ἕνα ζήτημα ποὺ ὑπάρχει κατὰ βάθος, τί εἶναι ὁ Ἕλλην, πῶς εἶναι, πόθεν ἔρχεται, τί ἔκαμε, τί εἶναι, τί κάμνει, πῶς τὸ κάμνει, τί ἔχει νὰ κάμῃ καὶ πῶς διὰ ποίων μέσων καὶ τρόπων, δρόμων »

Είναι στο χέρι όλων των ελλήνων, εντός και εκτός των συνόρων, γιατί αυτό που είναι η πατρίδα μας είναι και αυτό το κάτι που έχουμε μέσα στην καρδιά όπως καταλήγει ο Ιωάννης Πολέμης στο ποίημά του, να συσπειρωθούμε σε μια υψηλότερη ιδέα και αυτή η ιδέα μπορεί να είναι εθνική. Οπου εθνικό δεν θα σημαίνει ρατσιστικό αλλά ένας κοινός τόπος όπου ανήκουμε, αναπόσπαστο κομμάτι μας, όποιο χώμα κι αν πατούμε. Κι αυτό εμείς οι έλληνες της διασποράς το γνωρίζουμε. Η εθνική μας ταυτότητα συνδέεται με ένα όραμα και μια ιδέα και η ανάγκη να την επαναπροσδιορίσουμε στο νέο αιώνα είναι ακόμα πιο μεγάλη. Μπορούμε και πολίτες του κόσμου να είμαστε και ευρωπαίοι, και ωραίοι, άξιοι έλληνες.

Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είν” οι κάμποι;
Μην είναι τ” άσπαρτα ψηλά βουνά;
Μην είναι ο ήλιος της, που χρυσολάμπει;
Μην είναι τ” άστρα της τα φωτεινά;

Μην είναι κάθε της ρηχό ακρογιάλι
και κάθε χώρα της με τα χωριά;
κάθε νησάκι της που αχνά προβάλλει,
κάθε της θάλασσα, κάθε στεριά;

Μην είναι τάχατε τα ερειπωμένα
αρχαία μνημεία της χρυσή στολή
που η τέχνη εφόρεσε και το καθένα
μια δόξα αθάνατη αντιλαλεί;

Όλα πατρίδα μας! Κι αυτά κι εκείνα,
και κάτι που “χουμε μες την καρδιά
και λάμπει αθώρητο σαν ήλιου αχτίνα
και κράζει μέσα μας: Εμπρός παιδιά!
Ιωάννης Πολέμης
————————————————————————————————————————–

i. Πρὸς τοὺς καλλιτέχνας μας, ζωγράφους, γλύπτας, ἀρχιτέκτονας καὶ μουσικούς (περ. «Ἀνατολή», ἔτος Α”, ἀρ. 12, Φεβ. 1903, σελ. 392-396)