Χρηματοπιστωτική Κρίση 2008, μια Άλλη Προσέγγιση

Του Γιώργου Καραβέλη

Το άρθρο του κυρίου Καραβέλη δημοσιεύθηκε από το περιοδικό Ελληνικού πολιτισμού «ΘΕΑ», την συντακτική ομάδα του οποίου και ευχαριστούμε για την συνεργασία και την αναδημοσίευση του άρθρου.

Η λειτουργία του χρήματος

Η λειτουργία του χρήματος περιλαμβάνει όλα τα μέτρα και τις δράσεις, τις πολιτικές και τις στρα­τηγικές με τις οποίες παρέχεται χρηματοδότηση για τις άλλες τρεις λειτουργίες. Η νομισματική πολιτική είναι ένα στοιχείο της λειτουργίας του χρήματος. Ένας σημαντικός ρόλος της λειτουργί­ας του χρήματος είναι ο καθορισμός των όρων εμπορικής συναλλαγής μέσω του καθορισμού των συναλλαγματικών ισοτιμιών των νομισμάτων συναλλαγής.

Αυτή είναι η λειτουργία που χρηματοδοτεί, μέσω πιστώσεων και επενδυτικών δανείων, τις λει­τουργίες του εμπορίου και των επενδύσεων. Οι επιδοτήσεις των εξαγωγών, η χρηματοδότηση της βασικής και της προηγμένης έρευνας μέσω του κοινοτικού ή των εθνικών προϋπολογισμών, και οι ενισχύσεις στη βιομηχανία αποτελούν μέρος της λειτουργίας του χρήματος.

Σε αυτήν συμμετέχουν όλοι οι πιστωτικοί και επενδυτικοί φορείς οι οποίοι κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών έχουν αποκτήσει παγκόσμια διάσταση, βάσει της προοπτικής και του τρόπου λειτουργίας τους. Η διαχείριση των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων χαρτοφυλακί­ου, η δημιουργία προσδοκιών και η κερδοσκοπία, τα κέρδη και οι απώλειες, οι αποφάσεις για μακροπρόθεσμες επενδύσεις και οι κινήσεις κεφαλαίων αποτελούν μέρος της λειτουργίας του χρήματος.

Δύο βασικά στοιχεία της λειτουργίας του χρήματος σχετίζονται με τη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ σε σχέση με το δολάριο και την ανάληψη χρηματοοικονομικών κινδύνων από τις τράπεζες της ΕΕ.

Η πολιτική της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ θα μπορούσε να περιγραφεί ως πολιτική αδράνειας. Αυτή η πολιτική αδράνειας δεν είναι ανεξήγητη. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Επιτρο­πής – εάν δεν ληφθούν κάποια μέτρα νομισματικής πολιτικής – η υπερτίμηση κατά 10% θα οδη­γήσει σε πτώση της παραγωγικότητας κατά 1%, ενώ το ποσοστό πληθωρισμού θα βελτιωθεί κατά –0,8. Εντούτοις δεν υπάρχει ανάλυση της πτώσης της ισοτιμίας του ευρώ, όπως συμβαίνει σήμερα.

Η ιδέα της πολιτικής αδράνειας είναι εξίσου εμφανής και στην ανάλυση της ΕΚΤ διότι πιστεύει πως ενισχύει την ανεξαρτησία της νομισματικής πολιτικής της.
Υπάρχει και μια άλλη συχνά παραμελημένη πτυχή μιας ανοιχτής οικονομίας. Αφορά στην ανάληψη χρηματοοικονομικών κινδύνων από τις τράπεζες της ΕΕ σε συγκεκριμένες περιοχές. Τα πραγματικά γεγονότα είναι ανησυχητικά.Σύμφωνα με μελέτη της Επιτροπής, «η συνολική ανάληψη κινδύνων από τις τράπεζες της ΕΕ είναι κοντά στο 50% των συνολικών δανείων (τα οποία, τον Ιούνιο του 1998, ανέρχονταν σε 513,613 δις δολάρια ΗΠΑ)».[1]

Σήμερα κανείς δεν ξέρει το κατά προσέγγιση ποσό.

Ποια η σημερινή κατάσταση

Από τον Αύγουστο 2007, όλοι μας έχουμε γίνει κοινωνοί της κρίσης, με πρώτη την αγορά της κατοικίας στις ΗΠΑ και ΗΒ, κυρίως δε των στεγαστικών δανείων. Η εθνικοποίηση του ΝorthernRock στο ΗΒ και των δύο κολοσσών των ΗΠΑ, FannieMae και Freddie Μac, έχει αναλυθεί στο διεθνή και ελληνικό τύπο.

Δύο στοιχεία πρέπει να ξανατονισθούν. Πρώτον, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και του ΗΒ είναι οικυβερνήσεις που προήγαγαν τη φιλελευθεροποίηση του συστήματος που απεικονίζεται στο Διαγ.1. Αλλά οι ΗΠΑ είναι κυρίως υπεύθυνη για την απορρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγο­ρών.

Δεύτερον, μέχρι την ημέρα της κρίσης του τριγώνου χρήμα, το παγκοσμιοποιημένο σύστημα λει­τουργούσε με μικρούς κύκλους κρίσεων. Όμως όταν οι επιμέρους αγορές του τριγώνου θίγονται από τη συστημική εξωγένεια του νομισματικού συστήματος των ΗΠΑ, τότε όλες οι αγορές του τριγώνου, λόγω της αλληλο-εξάρτησής των ακολουθούν το σύνδρομο της κρίσης.

Και το αποτέλεσμα αυτών των νομισματικών εξωγενειών; Η ιδεολογία της φιλελευθεροποίησης των ΗΠΑ να μετατραπεί σε σοσιαλίζουσα με το:
·να εθνικοποιήσει το 60% των στεγαστικών δανείων των ΗΠΑ μέσω της εθνικοποίησης των FannieMae και Freddie Μac,
·να εθνικοποιήσει τη μεγαλύτερη στον κόσμο εταιρεία ασφαλειών, την American Internatio­nal Group,
·να παράσχει στις χρηματαγορές, περίπου 3,4 τρισεκατομμύρια δολάρια υπό μορφή Εγγυή­σεων του Δημοσίου (government deposit insurance).[2]
Το βασικό στοιχείο που διαφοροποιεί την κρίση του Οκτωβρίου 2008 από την κρίση του 1929 είναι η μορφή της.
Σήμερα είναι παγκοσμιοποιημένη διότι είναι κυρίως χρηματιστηριακή με βάση το Διάγ.1 με επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία. Η κρίση του 1929 ήταν κυρίως οικονομική με επιπτώσεις στον τραπεζικό τομέα. Σήμερα η ταχύτητα με την οποία κινούνται οι πιστώσεις τραπεζών μέσω της τεχνολογίας και των απορρυθμισμένων αγορών είναι άμεση. Η δε αλληλο-εξάρτηση είναι υψηλή. Συνεπώς οι επιπτώσεις γίνονται εμφανείς σε βραχέα διαστήματα. Μέχρι στιγμής πέντε μεγάλες τράπεζες στην Ευρώπη έχουν χρεοκοπήσει. Το ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) έχει υπολογίσει πως $1.4 τρις πραγματικού χρέους έχει χαθεί, οι δε εμπορικές τράπεζες έχουν διαγράψει από το ενεργητικό τους $600 δις πιστώσεις.

Τα στοιχεία του Πίνακα 1 είναι ενδεικτικά. Δίνουν μια εικόνα του μεγέθους του παγκοσμιοποιη­μένου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ο κάθε δε δείκτης δείχνει την αιτιότητα της κρίσης και την εν δυνάμει πρόταση για λύση. Αξίζουν να μελετηθούν από όλους μας.

Αλλά ένα μεγάλο βάρος τής ευθύνης φέρει η νομισματική πολιτική της κυριαρχούσας δύναμης, το Ομοσπονδιακό Νομισματικό Σύστημα των ΗΠΑ. Το θέμα είναι σύνθετο διότι η αιτιακή σχέση είναι πολύπλοκη και συμπεριλαμβάνει άτυχες πολιτικές. Μερικά παραδείγματα είναι:
·το φθηνό χρήμα κατά την περίοδο του οικονομικού κύκλου όταν το αντίθετο ενδείκνυται,
·το κανονιστικό πλαίσιο με βάση το κράτος ή την Περιοχή τη στιγμή που έχουμε παγκοσμιο­ποιημένες αγορές,
·η εθνική Εποπτεία όταν η εθνική κυριαρχία έχει χάσει το νόημα που έχουμε μάθει να της δί­νουμε,
·οι ανορθολογικές παρεμβάσεις (εξαιρέσεις από φορολογία, επιδοτήσεις, προτιμησιακές πο­λιτικές, κλπ.) των κυβερνήσεων με κακές επιπτώσεις.

(διαβάστε το 4ο και τελευταίο μέρος με τις προτάσεις από τον Γιώργο Καραβέλη)

[1]Βλ. COM (2000) 381
[2]Αυτά τα στοιχεία και της επόμενης παραγράφου αναφέρονται στο TheEconomist, “Whenthefortunefrowned, aspecialreportontheworldeconomy”, 11 October 2008.

Ο Γιώργος Καραβέλης γεννήθηκε στο Βαθύλακκο – Νέα Σιγή Κοζάνης το 1949. Σπούδασε οικονομικά στο London School of Economics (B.Sc.), McGill University (M.A.), University College London (Ph.D.). Η διδακτορική του διατριβή έλαβε το βραβείο SAYERS του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και εκδόθηκε σε βιβλίο, EMU, An Application of the Fundamental Principles of Monetary Theory, 1994. Επισκέπτης Υπότροφος στο University of Cambridge. EU Fellow στο Princeton University και George Mason University. Από το 1982 εργάζεται στη Γενική Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ειδικότερα, στις κοινοβουλευτικές επιτροπές. Αλλά και με μετάταξη από το ΕΚ, εργάστηκε στην κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας, το 1997-98.