Χρηματοπιστωτική Κρίση 2008, μια Άλλη Προσέγγιση

Του Γιώργου Καραβέλη

Το άρθρο του κυρίου Καραβέλη δημοσιεύθηκε από το περιοδικό Ελληνικού πολιτισμού «ΘΕΑ», την συντακτική ομάδα του οποίου και ευχαριστούμε για την συνεργασία και την αναδημοσίευση του άρθρου.

Η βασική θέση αυτού του άρθρου είναι απλή. Οι ιδέες και τα πραγματικά γεγονότα καθορίζουν το θεωρητικό πλαίσιο και την οπτική σκοπιά αξιολόγησης ενός φαινομένου. Συνεπώς, η Χρημα­τοπιστωτική κρίση όπως παρουσιάστηκε τον Οκτώβριο 2008, ούτε νέα είναι, ούτε απροσδόκη­τη.

Δεν είναι νέα διότι από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα, δηλαδή τα τελευταία 35 χρόνια, έχουμε ζήσει τουλάχιστον 5 μικρού μεγέθους κρίσεις, και υπάρχει σωρεία άρθρων και προτάσε­ων τα οποία προτείνουν αλλαγές, δυστυχώς διορθώσεις στο σύστημα.

Δεν ήταν απροσδόκητη διότι όσοι έχουν χρησιμοποιήσει θεωρητικά εργαλεία άλλα από εκείνα της Νεο-κλασικής οικονομικής θεωρίας έχουν καταλήξει, είτε σε μερική αναθεώρηση (νεο-Κεϋν­σιανοί), είτε σε συθέμελη αλλαγή (Μαρξιστές, μετα-Κεϋνσιανοί και Αιρετικοί) του χρηματοπι­στωτικού συστήματος, δυστυχώς εστιαζόμενοι στον εθνικό χώρο, όχι στο παγκόσμιο σύστημα.

Το πρόβλημα είναι θεωρητικό για έναν επιπρόσθετο λόγο. Μια κακή θεώρηση προτείνει κακές πολιτικές, οι οποίες καταλήγουν σε ασύμμετρες επιπτώσεις. Μία μεγάλη μερίδα θα πληγεί άμε­σα. Μία άλλη κοινωνική τάξη εν μέρει μεσοπρόθεσμα. Και εάν το ανθρώπινο και φυσικό κε­φάλαιο συρρικνωθεί, τότε τις μακροχρόνιες επιπτώσεις θα τις επιμερισθούν οι μελλοντικές γενε­ές. Επιμένω πως το πρόβλημα είναι θεωρητικό (ή Ιδεών) και δεν πρόκειται για κακή πρόθεση των θεσμών του Κράτους. Το Κράτος φέρει την ευθύνη που απορρέει από την πίστη του στην ισχύ­ουσα ιδεολογία, και εστιάζεται σε τρεις αρχές:

1.Η Αγορά είναι ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός για την κατανομή και τη χρήση των πόρων.
2.Η Αξία μέσω της τιμής καθορίζεται στην αγορά.
3.Ο Ιδιωτικός τομέας είναι ο κατάλληλος θεσμός για την αξιοποίηση των πόρων και απαραίτη­τος για την ορθολογική αγορά.

Αυτές οι τρεις αρχές οδήγησαν στη φιλελευθεροποίηση και στην απορρύθμιση των αγορών, με την ενεργό συμμετοχή του κράτους και την αρωγή των διεθνών θεσμών.[2]

Η ισχύουσα θεώρηση σήμερα βασίζεται σε άλλες δύο συνιστώσες. Η πρώτη έχει σχέση με την αρμοδιότητα του Κράτους ή των θεσμών, όπως η ΕΕ, να καθορίζουν το κανονιστικό πλαίσιο των αγορών, άσχετα από την αποτελεσματικότητά τους. Η δεύτερη συνιστώσα απορρέει από την έννοια της εθνικής κυριαρχίας και αφορά στην Εποπτεία των αγορών.

Στο δεύτερο μέρος του άρθρου προτείνω μια εναλλακτική προσέγγιση των παραγόντων που αδρανοποιούν το Κράτος ως ρυθμιστική αρχή και έχουν υπερκεράσει την εθνική κυριαρχία της εποπτείας.

Μετά αναφέρομαι στα μέτρα που έχουν αναληφθεί και τις προτάσεις που ακόμη υποβάλλονται τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο.

Στο τελευταίο μέρος, η εναλλακτική θεώρηση μας οδηγεί σε άλλες πολιτικές και μέτρα.

2. Παράγοντες που προσδιορίζουν την παγκοσμιοποίηση

Οι πλέον σημαντικοί παράγοντες που έχουν δημιουργήσει πλούτο, έχουν αυξήσει τη συσ­σώρευση κεφαλαίου, έχουν διευρύνει τις εμπορικές σχέσεις, έχουν διευκολύνει την πρόσβαση στις αγορές και έχουν συμβάλει στην ολοκλήρωση χωρών στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα είναι το εμπόριο, οι επενδύσεις και η τεχνολογία. Εντούτοις, αυτό που καθιστά τους τρεις αυτούς παράγοντες αλληλοεξαρτώμενους και εξασφαλί­ζει την ολοκλήρωσή τους είναι η λειτουργία του χρήματος. Προσοχή, όμως, δεν θα πρέπει να συγχέεται με τη νομισματική πολιτική που αποτελεί ένα μόνο στοιχείο της λειτουργίας του χρή­ματος. Το τρίγωνο του Διαγράμματος 1 – χρήμα – συνδέει τις άλλες τρεις λειτουργίες και δη­μιουργεί τις ευνοϊκές συνθήκες για την υλοποίηση του πλουτοπαραγωγικού δυναμικού τους.

Προσοχή στην ερμηνεία του Διαγράμματος 1. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι δύο (ή τρεις) συνιστώσες μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς την υποστήριξη των άλλων δύο (ή μιας). Εντούτοις, οι δυνατότητες δημιουργίας νέων αγαθών και υπηρεσιών ή διείσδυσης στις υπάρ­χουσες αγορές που χαρακτηρίζονται από κάποιο βαθμό προστατευτισμού, περιορίζονται από το βαθμό αξιοποίησης της συνεργίας τους και των εξωγενών επιδράσεων. Οι τελευταίες προκα­λούνται με τη σειρά τους από τους συνδέσμους που δημιουργούν οι τέσσερις συνδυαστικοί πα­ράγοντες του Διαγράμματος 1. Και κάτι άλλο ακόμη πιο σοβαρό για το παραδοσιακό καπιταλιστικό σύστημα του Καρλ Μαρξ.[1] H παραγωγή είναι απούσα, όχι διότι έτσι επιθυμεί η τάξη των βιομηχάνων, αλλά διότι η υπερα­ξία καθορίζεται έμμεσα μέσω της χρηματοδότησης και καταμερίζεται σε πολλαπλές εστίες παρα­γωγής σε όλον το διεθνοποιημένο χώρο.
(μέρος 2ο)

[1]Βλ. Καρλ ΜΑΡΞ, Το Κεφάλαιο, τόμος 3, κεφ. 33, σ.544-545, όπου το πιστωτικό σύστημα – το τρίγωνο του δια­γράμματος 1 – αποκτά «τη δύναμη όχι μόνο να αποδεκατίζει κατά περιόδους τους βιομηχάνους κεφαλαιοκράτες, αλλά και να επεμβαίνει με τον πιο επικίνδυνο τρόπο στην πραγματική παραγωγή».

[2]Βλ. Βιβλιοθήκη, Ελευθεροτυπία, «Αντιμέτωποι με την κρίση», αριθ. 525, 24.10.2008, για μια κριτική ανάλυση της νεο-κλασικής προσέγγισης.

Ο Γιώργος Καραβέλης γεννήθηκε στο Βαθύλακκο – Νέα Σιγή Κοζάνης το 1949. Σπούδασε οικονομικά στο London School of Economics (B.Sc.), McGill University (M.A.), University College London (Ph.D.). Η διδακτορική του διατριβή έλαβε το βραβείο SAYERS του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, και εκδόθηκε σε βιβλίο, EMU, An Application of the Fundamental Principles of Monetary Theory, 1994. Επισκέπτης Υπότροφος στο University of Cambridge. EU Fellow στο Princeton University και George Mason University. Από το 1982 εργάζεται στη Γενική Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ειδικότερα, στις κοινοβουλευτικές επιτροπές. Αλλά και με μετάταξη από το ΕΚ, εργάστηκε στην κεντρική Τράπεζα της Αγγλίας, το 1997-98.