Νίκος Παναγιωταράκης (1956-2021)- Ερασιτέχνης Ηθοποιός

ερασιτέχνης < ερασι- (< ἔραμαι) + -τεχνης (< τέχνη). Η λέξη μαρτυρείται από το 1887. Αυτός που ασχολείται με κάτι από ευχαρίστηση, όχι επαγγελματικά ή με σκοπό το οικονομικό κέρδος

Γράφει ο Γιάννης Οικονομίδης

Η φύση δεν με προίκισε με βιολογικό αδελφό. Αντίθετα στην ωριμότητά μου τον απόκτησα μέσα στην καλλιτεχνική μήτρα του θεάτρου. Του ερασιτεχνικού θεάτρου. Τον Νίκο τον γνώρισα όταν το 1997 σκηνοθετούσα με το Ελληνικό Θέατρο Βελγίου το έργο των Τσιφόρου – Βασιλειάδη «Οι γυναίκες προτιμούν τους σκληρούς». Είχε ένα αυθόρμητο ταλέντο και προσπαθούσε να υποκριθεί βιωματικά το κείμενο, έστω και αν αυτό ενίοτε παράβαινε την σκηνική σύμβαση.

Δέσαμε όπως δεμένα είναι τα αδέλφια. Είχαμε τις διαφορές μας και τις διαφωνίες μας μα πάντα καταλήγαμε αγαπημένοι και συνήθως με ένα ποτήρι κρασί. Εκείνος μου έμαθε να περιπλανιέμαι μέσα στον δαιδαλώδη κόσμο των υπολογιστών κι εγώ μοιραζόμουνα τις γνώσεις μου πάνω στη μαγεία του θεάτρου και της λογοτεχνίας.

Το 1998 μαζί με την Μαρία Καραχάλιου, τον Νίκο και τον γράφοντα ιδρύσαμε μέσα στα πλαίσια των δραστηριοτήτων του Λυκείου Ελληνίδων Βρυξελλών (ΛΕΒ) , το Εργαστήριο Λόγου, Χορού, Κίνησης που οδήγησε και στην ανάδυση της Θεατρικής Ομάδας του ΛΕΒ.

Όταν αρχίσαμε τα δρώμενα το 2001, τον ήξερα ήδη αρκετά καλά έτσι που ήταν έμπνευση για κάποιους ρόλους που το ρήμα «υποκρίνομαι» ή «υποδύομαι» δίνει την θέση του στο ρήμα «βιώνω». Η φτωχή μου γραφίδα και η σκηνοθετική μου υπόδειξη τον οδήγησε σε ιστορίες μεταναστών από το καράβι που πιάνει ντόκο στο Elis island μέχρι τις αναπηρίες στις Φάμπρικες της Γερμανίας… «Ελλήνων μετανάστευση…Μνήμες- 2001». Εκεί συνειδητοποίησα πως ο Νίκος δεν ήθελε μόνο να παίζει αλλά και να ζει το πάθος και τα παθήματα των χαρακτήρων που είχαν βγει από αναμνήσεις αυτών που ο Μιχάλης Γκανάς βλέπει στην «Εθνική Οδό». « Από δω έφυγε η μισή πατρίδα για τα ξένα».

Ο Νίκος ήθελε να βλέπει πάντα την φωτεινή πλευρά του φεγγαριού. Ακόμα και σε ρόλους αντιηρώων, ήθελε να του βρούμε το φωτεινό μέρος αυτών των σκοτεινών προσώπων της λογοτεχνίας που διαμορφώνουν το αιώνιο παιχνίδι του Καλού και του Κακού. Το 2003 ανεβάσαμε το δρώμενο «Μισάνοιχτο παράθυρο στη μνήμη… Εκεί Πολυτεχνείο». Περάσαμε ώρες αναλύοντας τον Καρδερίνη ήρωα εμπνευσμένο από το «Αντιποίησις Αρχής» του Αλέξανδρου Κοτζιά. Και αν οι πληροφορίες μου δεν ήταν αρκετές έπαιρνε τον χαρακτήρα τον ξαναζύμωνε για να βρει εκείνο το κομμάτι του καλού που η συγκυρία της ζωής πιθανά να το είχε θάψει στην χωματερή της πραγματικότητας. Και αν οι σκηνοθετικές οδηγίες ήταν αμετακίνητες, φιλότιμα έπαιζε τον ρόλο και μετά άφηνε να διαχυθεί η καλοσύνη και η δοτικότητα σε όλους τους συντελεστές.

«Νά μπεῖς ἀπ” τό παράθυρο στή Σμύρνη Νά μοῦ ἀντιγράψεις τίς ἀντιφεγγιές στήν ὀροφή», ο υπέροχος αυτός στίχος του Οδυσσέα Ελύτη από το ποίημα «Μικρή πράσινη θάλασσα» μου έδωσε τον τίτλο ενός δρώμενου πάνω στις μέρες ειρήνης και μέρες πολέμου τον καιρό της καταστροφής της Σμύρνης. Αυτό το κομμάτι της Ελληνικότητας που ξεπερνά την Ιστορία και μπαίνει μέσα στον λυγμό, τον καημό, τον αμανέ χρειαζόταν και έναν Αλαφροΐσκιωτο. Θυμήθηκα εκείνον τον Ιορδάνη από την «Αυλή των θαυμάτων» του Καμπανέλλη να μιλάει με το ιδίωμα της Ανατολίας και να μονολογεί για το καλό και το κακό μέσα στην απεραντοσύνη τ΄ ουρανού. Ο Νίκος έγινε ο ιδανικός Αλαφροΐσκιωτος να δίνει την λαϊκή εξήγηση του καλού και του κακού μέσα στην σκοτεινή στιγμή του εθνικού λυγμού για μια χαμένη πατρίδα.

Το 2008 άρχιζε η παγκόσμια κρίση. Το ένστικτο μας οδήγησε και γράψαμε μια αντιεπιθεώρηση «Moiraioi@Strofilia.com». Εκεί ο Νίκος μας έδωσε έναν Νάσο που τον φωνάζαν Χάσο. Έναν looser που θα τον βλέπαμε δυο και τρία χρόνια μετά στους δρόμους της Αθήνας. Έναν υπάκουο υποταγή πολίτη που ο κλυδωνισμός του συστήματος θα τον έλιωνε, θα τον εξάχνωνε…εκτός και αν…

Μοιραία χρονιά των «Μοιραίων». Ο Νίκος αναζήτησε την τύχη του στους κόλπους των Ευρωπαϊκών οργάνων. Η όψιμη εισαγωγή του έγινε στον νεοσύστατο Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα με έδρα την Λισαβώνα. Εμείς εδώ στις Βρυξέλλες νιώσαμε αρφανεμένοι. Μας έλειπε αυτή η περισσή ενέργεια του «κάνω». Δεν κωλώνω, αλλά πράττω δυνατά, μαχητικά, αποτελεσματικά.

Στην επόμενη παραγωγή μας το Cine Αστέρια (2009), ο Νίκος ήρθε σαν θεατής. Στο τέλος της παράστασης μου είπε «ζηλεύω. Δεν γίνεται να είμαι απών από αυτή τη γιορτή». Τα πάντα ήταν θέμα οργάνωσης. Φυσικά και δεν θα έμενε έξω από αυτή την γιορτή. Ρόλοι cameo πάντα υπάρχουν. Οργανωμένες και πυκνές πρόβες όποτε ερχόταν να δει την οικογένεια του…

Έτσι ο Νίκος, στο «Αν θα διψάσεις για νερό…- 2012», «έζησε» έναν σπαρακτικό Καραγκιόζη να τραγουδάει και να χλευάζει τα αρπακτικά της εξουσίας με όχημα τους σατιρικούς στίχους του Γκάτσου και να συνομιλεί με μια Ελλάδα – Χοντρομπαλού. Οι στίχοι « Γεια σου μάνα μου Ελλάς/Είμαι κλεφτοφουκαράς/Μα δε μοιάζω με τους άλλους/Τους τρανούς και τους μεγάλους/Πού’χουνε μακρύ το χέρι/Και κρατάνε και μαχαίρι» ήταν λυγμοί που περιέγραφαν την διαχρονική μας κακοδαιμονία.

Το 2015, οι νέες τεχνολογίες είχανε μπει για καλά στη ζωή μας. Ετοιμάζαμε το σπονδυλωτό έργο, «Ο Άστεγος τ΄ ουρανού», μια ματιά στο «πρωτογενές πλεόνασμα της αυτογνωσίας μας». Τα κομμάτια τα ένωναν δύο μπεκετικές φιγούρες, ένας καθαριστής ενός πάρκου και ένας άστεγος που συνομιλούσαν με διαλόγους βγαλμένους από την ποίηση του Γιάννη Κοντού. Ο Νίκος ήταν ο Οδοκαθαριστής κι εγώ ο Άστεγος. Κάθε μέρα σχεδόν κάναμε πρόβες μέσω του Skype. Εκείνος στην Λισαβώνα κι εγώ στις Βρυξέλλες. Κάθε μερικές βδομάδας συναντιόμασταν δια ζώσης και ενώναμε αυτά που μας λείπανε από τις ζωντανές πρόβες.

Αξιόλογη και η συνεισφορά του στα δόκιμα έργα. Δεν θέλω ν΄ αφήσω κανένα ασημείωτο. Όλα είχαν την σφραγίδα του. Έξοχος Γιουσούφ στο έργο του Μπρεχτ, «Ο Κύκλος με την Κιμωλία – 2007»∙ πικρόχολος αλλά αποφασισμένος Μονοχέρης Ναύαρχος στο «Παραμύθι χωρίς όνομα – 2011» του Καμπανέλλη∙ Μακρυγιάννης βγαλμένος από βιβλίο πατριδογνωσίας στην παρωδία του Μποστ, «Μαρία Πενταγιώτισσα – 2013» ∙ κυνικός, αλκοολικός, χαμένος στη θλίψη του ο Σίμον Στίμσον, ο οργανίστας στη «Μικρή μας πόλη – 2014» του Θόρντον Ουάιλντερ∙ μισαλλόδοξος, μέλος του κατεστημένου της μικροπολιτείας του Σάλεμ, ο Θωμάς Πάτναμ στην «Δοκιμασία – 2017» του Άρθουρ Μίλλερ∙ ο παππούς, Φερντινάντο Μπαλμπόα στο «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια – 2020» του Αλεχάντρο Κασόνα που προσπαθεί να σκηνοθετήσει μια άλλη πραγματικότητα για να σώσει τη ζωή της Γιαγιάς.

Άφησα τελευταία δύο «κύκνεια άσματα» που χρειάζονται μια μεγαλύτερη ανάλυση και που τα θεωρώ επιστέγασμα της πορείας του και της ηθικής του μέσα από το ομαδικό αυτό παιχνίδι που λέγεται Ερασιτεχνικό Θέατρο.

Το 2019 είχαμε την ευτυχία να παρουσιάσουμε σε σκηνοθεσία της Μαρίας Καραχάλιου, το έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, «Ο Εγωιστής Γίγαντας» με μουσική του Νίκου Ξανθούλη. Εκεί ο Νίκος Παναγιωταράκης, έδειξε όλο του ταλέντο. Έπαιζε, τραγουδούσε, κινείτο πάνω σε κοθόρνους με βαριά ρούχα και ημίψηλο. Το έργο τον ικανοποιούσε και φιλοσοφικά. Ένας φύσει μίζερος ανακαλύπτει το Καλό. Αλλάζει όλη η φύση γύρω του όταν ανακαλύπτει το θείο δώρο της καλοσύνης. Ο Νίκος δεν έπαιξε τον γίγαντα, δεν υποκρίθηκε ούτε υποδύθηκε τον Γίγαντα. Ο Νίκος ήταν ο Γίγαντας. Ο Νίκος ήταν γίγαντας. Αν έπρεπε να κάνω έναν απολογισμό θα έλεγα πως αυτή ήταν η κορύφωση της σκηνικής του παρουσίας.

Το δεύτερο κύκνειο άσμα του δεν έχει να κάνει με την δικιά του παρουσία στη σκηνή αλλά με μια παρακαταθήκη και μια ψηφιακή υστεροφημία. Για χρόνια το ΛΕΒ προγραμμάτιζε την δημιουργία ενός ιστοτόπου. Το φιλόδοξο έργο κολλούσε στις διάφορες τεχνικές δυσκολίες. Ο Νίκος το μελετούσε το θέμα χωρίς να ξέρει αν και πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί το φιλόδοξο έργο που να είναι αντάξιο του έργου του ιστορικού σωματείου. Είχαμε την τύχη να δούμε κάποια αρχικά σχέδια…

Λίγες μέρες μετά την παράσταση «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια» τον Φεβρουάριο 2020 ξέσπασε η πανδημία και ο πρώτος εγκλεισμός. Ο Νίκος επικοινωνούσε λέγοντας μου πόσο προχωρεί στην τεχνική δομή του ιστοτόπου. Μια μέρα με ένα πικρό χιούμορ μου ζητάει να του στείλω επειγόντως υλικό από το αρχείο μου. «Στείλε μου, ότι έχεις, κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο». Μου εξήγησε ότι το θέμα ήταν επείγον. Είχε μια άσχημη διάγνωση που φυσικά θα την πολεμούσε. Αλλά «επειδή κανένας δεν παίζει με τον καρκίνο, πρέπει να δράσω γρήγορα και άμεσα». Με την πρώτη ευκαιρία του παραδώσαμε το αρχείο μας και αρχίσαμε έναν αγώνα δρόμου επιμέλειας (κυρίως η Μαρία Κ.) και εκείνος έναν υπεράνθρωπο αγώνα να δικαιώσει ένα υπέρογκο υλικό μέσα από τις άριστα τεχνητά δομημένες ηλεκτρονικές σελίδες. Έπρεπε να βγει στο αέρα. Και ευτυχώς, μας έκανε τη χάρη ο καρκίνος να περιμένει για να ξεχυθούν οι σελίδες στ κυβερνοχώρο.  https://leb.allmystories.net/

Ο Νίκος για άλλη μια φορά τιμούσε και ευχαριστιόταν τη μεγάλη γιορτή του θεάτρου κάνοντας τα πάντα, από τα κουβαλήματα στα προγράμματα, από τα διαβάσματα στις πρόβες, από τα ξενύχτια στις παραστάσεις και πάντα μέσα στο πνεύμα της ομάδας βοηθώντας τους πάντες και κυρίως τους αδύναμους.

Συνεχίσαμε να μιλάμε διαδικτυακά. Μου έλεγε συχνά με εκείνο το πικρό χαμόγελο. «Μη μου δώσεις μεγάλο ρόλο μπορεί να μη μπορέσω να τον βγάλω…»

Ρόλο μεγάλο, μικρό θα έχεις ούτως ή άλλως στο «επόμενο» έργο… Κάνουμε εμείς έργο χωρίς εσένα; Στον «Αόρατο Θίασο» που τώρα θα παίζεις μάθε τους τί σημαίνει Ερασιτέχνης Ηθοποιός και βάλε όλους γύρω σου να βρουν το Καλό ακόμα και στον πιο σκοτεινό ρόλο.