Με αφορμή την “Ημέρα χωρίς Αυτοκίνητο”

Την Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου, στις Βρυξέλλες, στο Βέλγιο και σε άλλες πόλεις και χώρες, είναι μια ημέρα χωρίς αυτοκίνητο. Στη διάρκεια της ημέρας αυτής δεν επιτρέπεται η κίνηση των αυτοκινήτων και δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες, να χρησιμοποιήσουν τους δρόμους ελεύθερα, χωρίς να “κινδυνεύουν” από τα αυτοκίνητα.
   
Δεν είναι όμως η επικινδυνότητα των αυτοκινήτων που καθιέρωσε την “ημέρα χωρίς αυτοκίνητο” όσο η ανάγκη να διαμορφωθεί μια άποψη για το πως θα ήταν η ζωή στην πόλη “χωρίς αυτοκίνητο”.  Έστω…χωρίς τόσα αυτοκίνητα.
   
Ένας Βέλγος ήταν ο πρωτοπόρος της ιδέας για το αυτοκίνητο, πριν από 340 χρόνια.
Ο πατήρ Ferdinant Verbiest, από το Pittem της Φλάνδρας, το 1672 ήταν στην Κίνα ως μέλος μιας ιεραποστολής Ιησουιτών. Κατασκεύασε τότε -ως δώρο προς τον Κινέζο αυτοκράτορα- ένα “παιχνίδι”-άμαξα 65 εκατοστών, που μπορούσε να κινείται μόνο του. Ήταν ο πρόδρομος του αυτοκινήτου.
   
Από το 1769, τη χρονιά που ο Γάλλος Nicolas Jοseph Cugnot έβγαλε στους δρόμους το πρώτο αυτοκίνητο όχημα, όλα έδειχναν ότι η εφεύρεση αυτή θα άλλαζε τη ζωή των ανθρώπων. Όπως θα άλλαζε και τις συνθήκες στους δρόμους, αφού μόλις την ίδια χρονιά έγινε και το πρώτο αυτοκινητιστικό ατύχημα, όταν ο εφευρέτης ανατράπηκε με το όχημά του και συγκρούσθηκε σε έναν τοίχο.
   
Ένα αιώνα μετά, το 1862, ένας άλλος Βέλγος, ο Etienne Lenoir (γεννημένος στο Mussy-la-Ville στην περιοχή του Arlon) κατασκεύασε το πρώτο αυτοκίνητο με μηχανή εσωτερικής καύσης και ένα χρόνο αργότερα ο ίδιος πραγματοποίησε το πρώτο ταξίδι στον κόσμο με αυτοκίνητο καλύπτοντας κυκλική διαδρομή 19,3 χλμ. με μέση ταχύτητα 6,4 χλμ/ώρα και ισχύ μόλις 0,5 ίππους.  Έκτοτε το αυτοκίνητο άρχισε να μπαίνει στη ζωή των ανθρώπων, αρχικά πειραματικά και για λίγους.  Μέχρι που ο Αμερικανός Henry Ford δημιούργησε το 1993 την ομώνυμη εταιρεία με έναν στόχο: Να κατασκευάζει αυτοκίνητα, που ο μέσος πολίτης θα μπορούσε να αποκτήσει εύκολα και να τα χρησιμοποιεί σε καθημερινή βάση.
   
Έκτοτε το αυτοκίνητο μπήκε για τα καλά στην ανθρώπινη καθημερινότητα. Οι δρόμοι γέμισαν αυτοκίνητα αλλά και η ατμόσφαιρα άρχισε να γεμίζει καυσαέρια. Άρχισαν να δημιουργούνται προβλήματα υπερβολικής χρήσης, κυκλοφοριακής συμφόρησης, μόλυνσης, θορύβων, κινδύνων, θυμάτων εξ αιτίας τροχαίων δυστυχημάτων και άλλων πολλών δυσάρεστων.
   
Το αυτοκίνητο άρχισε να γίνεται σύμβολο αμφίβολου προσωπικού status, συχνά να δημιουργεί μια αρρωστημένη κουλτούρα, να συνδέεται με ολοένα και αυξανόμενες περιπτώσεις κατάχρησης, που είχαν ως αποτέλεσμα περισσότερο επιβλαβή παρά ωφέλιμα αποτελέσματα.
   
Μπροστά στην κατάσταση αυτή, κάποιοι αποφάσισαν να δράσουν, προσπαθώντας να την  αντιστρέψουν. Τον Οκτώβριο του 1994, σε συνέδριο που έγινε στο Τολέδο της Ισπανίας με θέμα της “προσβάσεως” στις πόλεις (Accessible Cities), ο Γάλλος Eric Britton, ακτιβιστής για ένα βιώσιμο περιβάλλον, παρουσίασε την πρότασή για μια ημέρα χωρίς αυτοκίνητο στις πόλεις. Δύο χρόνια μετά, την πρότασή του υιοθέτησαν τοπικά, το Reykjavík της Ισλανδίας, το Bath της Μ. Βρετανίας και το La Rochelle της Γαλλίας. Ακολούθησε η εθνική υιοθέτηση της πρότασης από τη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία, ενώ το 2000 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε μια παρόμοια πρόταση, για όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
   
Αυτή είναι εν συντομία, η ιστορία της “Ημέρας χωρίς αυτοκίνητο”.  Στόχος της είναι να δείξει την αναγκαιότητα του περιορισμού της κυκλοφορίας ή τις πιο ορθολογικής χρήσης των αυτοκινήτων μέσα στις πόλεις, την αύξηση της χρήσης των Μέσων μαζικής μεταφοράς, των ποδηλάτων, της πεζοδρόμησης, της  ομαλής και ευκολότερης πρόσβασης των πεζών στις πόλεις και της καλύτερης οδικής συμπεριφοράς.
   
Χιλιάδες πόλεις και δεκάδες κράτη άρχισαν να συμμετέχουν στην πρωτοβουλία “Ημέρα χωρίς αυτοκίνητο” και εκατομμύρια πολίτες αφήνουν για μια ημέρα τα αυτοκίνητα και ξεχύνονται πεζοί για να απολαύσουν την πόλη τους χωρίς αυτά. Στη διάρκεια των διαφόρων εκδηλώσεων που διοργανώνονται για την Ημέρα αυτή, διατυπώνονται εκατοντάδες προτάσεις, αντίστοιχες με τους σκοπούς και τους στόχους της. Με μια διαφορά. Αμέσως μετά τη λήξη της “Ημέρας χωρίς αυτοκίνητο”, όλοι ξεχνιούνται, όλα κλείνονται μέσα σε ένα φάκελο με την ένδειξη “πρόταση”. Οι δρόμοι ξαναγεμίζουν ασφυκτικά και όλα ξαναγίνονται όπως δύο ημέρες πριν. Μέχρι την επόμενη “Ημέρα”, μετά από ένα χρόνο.
   
Σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 500 εκατομμυρίων κατοίκων, κυκλοφορούν περισσότερα από 250 εκατομμύρια αυτοκίνητα. Ένα για κάθε δύο πολίτες της, ανεξαρτήτου ηλικίας. Η εφεύρεση των Βέλγων πρωτοπόρων της αυτοκίνησης και των υπολοίπων που την εξέλιξαν, απέκτησε σίγουρα ένα κοινωνικό ρόλο, έριξε σύνορα, έφερε πρόοδο, ένωσε πολιτισμούς και ανθρώπους, δημιούργησε τάσεις, μείωσε τις αποστάσεις. Το αυτοκίνητο φέρνει επενδύσεις, δημόσια έσοδα και δίνει δουλειά (από τον κλάδο υπολογίζεται ότι “ζουν” στην Ευρώπη περίπου 12 εκατομμύρια οικογένειες). Φέρνει όμως και προβλήματα. Πολλά προβλήματα, κυρίως μέσα στις πόλεις. Προβλήματα που βγαίνουν στην επιφάνεια, όχι μόνο στις “Ημέρες χωρίς αυτοκίνητο”.
   
Ίσως να έφθασε πλέον η στιγμή των επιλογών. Τι θέλουμε ; Καλύτερο περιβάλλον, καλύτερες συνθήκες κυκλοφορίας στις πόλεις ή απλώς ένα συμβιβασμό; Ψευδαίσθηση σύγχρονης και ταχύτερης αυτοκίνησης ή συνειδητοποίηση της πραγματικότητας χωρίς “πονηρό” κλείσιµο του ματιού; Αδιέξοδη κατάχρηση ή ρεαλιστική και χρηστική αξιοποίηση του αυτοκινήτου; Η ζωή, ο χρόνος και το κλίμα πιέζουν. Και κυρίως η υπομονή των πεζών στις πόλεις, ενίοτε και κάποιων εκ των οδηγών.

Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο είναι από μια “Ημέρα χωρίς αυτοκίνητο” μερικά χρόνια πριν στις Βρυξέλλες (αρχείο Χ.Μ.)