Μαρία Πατακιά

Κα Πατακιά, δώστε μας αρχικά το στίγμα του Ελληνισμού στο Βέλγιο σήμερα, έτσι όπως εσείς το βιώνετε.
Ο Ελληνισμός στο Βέλγιο, αν θεωρήσουμε ως βασικό χαρακτηριστικό του την ελληνική καταγωγή, είναι πληθυντικός, έχει πολλά πρόσωπα. Αποτελείται από διαφορετικές ομάδες που διακρίνονται μεταξύ τους κυρίως από το βαθμό ένταξης στη βελγική κοινωνία –αλλά και από διαφοροποιήσεις που αφορούν στο κοινωνικό status, στο μορφωτικό επίπεδο κ.ά και που είναι απόρροια των συνθηκών έλευσης και εργασίας, του χρόνου παραμονής στο Βέλγιο, της πρόθεσης/δυνατότητας παραμονής κλπ… Οι διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας διαμορφώνουν και διαφορετικό τρόπο σκέψης και ζωής, διαφορετική νοοτροπία, έτσι ώστε να μην μπορούμε να μιλάμε για τον “ελληνισμό” του Βελγίου στον ενικό. Άλλες είναι οι συνθήκες  των Ελλήνων δεύτερης και τρίτης γενιάς που είναι τα παιδιά των ηρωικών μεταλλωρύχων   και  άλλες της πολυπληθούς ομάδας των μόνιμων υπαλλήλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των άλλων διεθνών οργανισμών (ΝΑΤΟ κλπ). Βεβαίως υπάρχει και η ιδιαίτερη περίπτωση των Ελλήνων που έρχονται να εργαστούν ή να σπουδάσουν στο Βέλγιο για περιορισμένο χρονικό διάστημα, που δεν εντάσσονται όμως στην ντόπια κοινωνία. Παρόλα αυτά, και με αυτή την επιφύλαξη, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο, ένας πυρήνας κοινός στις παραπάνω ομάδες που μπορεί να αποτελέσει το “στίγμα” του ελληνισμού στο Βέλγιο: η συνείδηση ότι ανήκουμε στο ελληνικό έθνος και μοιραζόμαστε, αν και σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικό τρόπο, τα βασικά στοιχεία του έθνους που είναι η γλώσσα και ο πολιτισμός, συμπεριλαμβανομένων των παραδόσεων. Άλλωστε αυτά ακριβώς είναι τα στοιχεία που προωθούνται «ασυναίσθητα» αλλά έντονα σε όλες τις εκδηλώσεις του ελληνισμού στο Βέλγιο που είναι και πάμπολλες (γιορτές, συναυλίες, συζητήσεις, καλλιτεχνικά γεγονότα, εκθέσεις ζωγραφικής, θεατρικές βραδιές, σχολικές παραστάσεις, χορούς, παρουσιάσεις βιβλίων, μουσικές συναντήσεις).
Αν ξεφυλλίσετε εξάλλου το πολύ πετυχημένο σχολιασμένο φωτογραφικό άλμπουμ του Σπύρου Παλούκη, Daydreaming, που περιέχει ένα πανόραμα αντιπροσωπευτικό των Ελλήνων που ζουν και εργάζονται στο Βέλγιο πιθανόν μεν να εκπλαγείτε από την μεγάλη ποικιλία των αντιλήψεών τους για την ελληνικότητα, που βεβαίως διαφέρουν  σε πολλά σημεία αλλά θα παρατηρήσετε ότι συγκλίνουν  σε ένα βασικό πυρήνα που συνιστά την εθνική συνείδηση.

Ελληνικός πολιτισμός και νέα γενιά Ελλήνων στις Βρυξέλλες. Ποιες  είναι οι προϋποθέσεις με τις οποίες οι νέοι Έλληνες που μεγαλώνουν στο κέντρο της Ευρώπης θα μπορέσουν να πλησιάσουν τον ελληνικό πολιτισμό;
Η νέα γενιά προσεγγίζει τον ελληνικό πολιτισμό μέσω της παιδείας, την επαρκή εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας πάνω απ’ όλα, ενστερνιζόμενη τη ρήση του ποιητή “τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική…”, αποκτώντας ελληνική παιδεία και ειδικότερα γνώση της ελληνικής ιστορίας, του ελληνικού πολιτισμού και  των ιδεών, συμπεριλαμβανομένου και προεξάρχοντος του  συστήματος αξιών που αναπτύχθηκε κατά την ελληνική αρχαιότητα.. Η γνώση και, κατά περίπτωση, η καλλιέργεια κάποιων παραδόσεων καθώς και η επαφή με το σύγχρονο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, βοηθούν τους νέους να προσεγγίσουν και να καλλιεργήσουν την ελληνικότητά τους. Τα ελληνικά σχολεία τα οποία δυστυχώς τείνουν να εξαλειφθούν και οι διάφοροι ελληνικοί πολιτιστικοί φορείς οι οποίοι είναι ευτυχώς ακόμη ζωντανοί μπορούν να βοηθήσουν σ’ αυτό και να επιτελέσουν πολύτιμο έργο. Εδώ θα ήθελα να εκφράσω την θλίψη μου, που είμαι σίγουρη ότι θα συμμερίζονται οι αναγνώστες σας, για την τραγική απουσία του ελληνικού κράτους, την μεμψιμοιρία, υποκρισία και ασύγγνωστη αδιαφορία των υπουργείων παιδείας και εξωτερικών στο να δημιουργηθεί ένα «ελληνικό σπίτι» στη θέση των ατελείωτων πρεσβειών, αντιπροσωπειών, πρεσβευτικών κατοικιών, μόνιμων αντιπροσωπειών, εκκλησιαστικών αποστολών κλπ) που θα στεγάσει όλες τις εκδηλώσεις που ανέφερα πιο πάνω. Φοβάμαι ότι η ελληνικότητα θα διατηρηθεί ακόμη μια γενιά και μετά η ύπαρξή της θα κινδυνεύσει.     

Υπάρχουν δράσεις του Κύκλου οι οποίες θα μπορούσαν να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση;
Ο ΚΥΚΛΟΣ με τις εκδηλώσεις του, μπορεί να προσελκύσει νέους, ακόμα και παιδιά, κινείται ήδη εξάλλου προς αυτήν την κατεύθυνση. Θυμίζω ενδεικτικά την πρόσφατη συν διοργάνωση της συναυλίας του Ηλία Ανδριόπουλου με τα ελληνικά σχολεία Βρυξελλών και τη συμμετοχή χορωδιών από μαθητές καθώς και τη συν διοργάνωση της μεγάλης εκδήλωσης “12 ώρες για την Ελλάδα” με τη συμμετοχή επίσης μαθητών στην ανάγνωση της Οδύσσειας και τη συμμετοχή νέων στους ελληνικούς χορούς και στο πάρτι που ακολούθησε στην ίδια εκδήλωση. Επίσης, η προβολή και στις Βρυξέλλες ελληνικών ταινιών που προβλήθηκαν πρόσφατα στην Ελλάδα ενδιαφέρει τους νέους των Βρυξελλών, όπως φάνηκε από τη μαζική προσέλευσή τους σε κάποιες από αυτές. Ο ΚΥΚΛΟΣ θα συνεχίσει σε αυτήν την κατεύθυνση. Συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε πώς μπορούμε να κάνουμε ακόμα πιο ελκυστικές τις εκδηλώσεις του ΚΥΚΛΟΥ για τη νέα γενιά ή και να προσθέσουμε ενδεχομένως και άλλου τύπου εκδηλώσεις που να τους αφορούν πιο άμεσα. Εννοείται ότι είμαστε ανοιχτοί σε προτάσεις πάνω στο θέμα.

Ελληνικές θεατρικές ομάδες Βρυξελλών. Το θέατρο ως μέσο ψυχαγωγίας και πολιτισμού. Ποιο το μέλλον των θεατρικών ομάδων τα επόμενα χρόνια;
Θεωρώ ότι είναι ευτύχημα που υπάρχουν και είναι ενεργές τόσες ελληνικές θεατρικές ομάδες στις Βρυξέλλες. Η πληθώρα θεατρικών ομάδων αντικατοπτρίζει την ύπαρξη και τη διαφορετικότητα των πολλών και διακριτών ομάδων που συγκροτούν τον “ελληνισμό” του Βελγίου και προσφέρει μια ποικιλία ρεπερτορίου και ύφους. Είναι μια ένδειξη άλλωστε της καλλιέργειας της “ελληνικότητάς” μας, εφόσον το θέατρο είναι η κατεξοχήν τέχνη που άνθησε στην αρχαία Ελλάδα ως “ψυχαγωγία” με την πλέον ευγενή έννοια, της αγωγής της ψυχής. Είναι επίσης μια ευκαιρία να εκφραστούν, με λόγο, κίνηση, πολλές φορές και με χορό και τραγούδι, άτομα από όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες, να συνεργαστούν σε μια συλλογική προσπάθεια, να δημιουργήσουν σχέσεις αλλά και να προχωρήσουν σε “γνώθι σ’ αυτόν”, αφού, ως γνωστόν, “το θέατρο είναι ντιβάνι.”  Επιπλέον, το θέατρο είναι μια εξαιρετική ευκαιρία συνάθροισης και ανταλλαγής απόψεων όσων επιλέγουν να λειτουργήσουν ως θεατές.
Οι λόγοι αυτοί εξηγούν την επιτυχία της δραστηριότητας αυτής στο Βέλγιο και όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο ότι το μέλλον των ελληνικών θεατρικών ομάδων στις Βρυξέλλες προοιωνίζεται ανθηρό.

Η εμπειρία από την συμμετοχή σας στις 12 Ώρες για την Ελλάδα. Ποιες άλλες ενέργειες μπορείτε να προτείνετε για την αλλαγή της εικόνας της Πατρίδας μας στο εξωτερικό;
Η συμμετοχή μου στην ανάγνωση της Οδύσσειας και η προσφορά πρακτικής βοήθειας στην εκδήλωση αυτή μου προσέφερε πολύτιμη εμπειρία. Με συγκίνησε ιδιαίτερα η συμμετοχή των αλλοδαπών φίλων της Ελλάδας και ιδιαίτερα η ανάγνωση της Οδύσσειας στα Αρχαία Ελληνικά από Βέλγους που έχουν την παιδεία, τη γνώση και την αγάπη για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό αλλά και για τη νεώτερη Ελλάδα.
Είναι επίσης σημαντικό και συγκινητικό ότι την ιδέα, την πρωτοβουλία για την εκδήλωση αυτή είχε ένας Βέλγος, ο Jimmy Jamar ο οποίος δούλεψε σκληρά για την επιτυχία της εκδήλωσης, με αγάπη και αφοσίωση! Φιλέλληνες σαν τον Jimmy που “πιο Έλληνας δε γίνεται!”, όπως πολύ εύστοχα γράψατε στην παρουσίασή του στο περιοδικό σας, είναι πολύτιμοι για την ελληνική υπόθεση και θα πρέπει να τους …αγκαλιάζουμε και να τους αξιοποιούμε στο μεγαλύτερο βαθμό.
Αντίστοιχες ενέργειες / εκδηλώσεις  θα μπορούσαν να βοηθήσουν να αλλάξει επί τα βελτίω η εικόνα της χώρας μας εκτός Ελλάδας, όπως π.χ συναντήσεις / συζητήσεις με Έλληνες και αλλοδαπούς ανθρώπους του πνεύματος και καλλιτέχνες που θα έθεταν σε αμφισβήτηση τα στερεότυπα, προώθηση εν γένει των ελληνικών γραμμάτων και τεχνών στο εξωτερικό με μεταφράσεις, μετακλήσεις καλλιτεχνών, παρουσίαση Ελλήνων επιστημόνων που εργάζονται και διαπρέπουν εντός και εκτός Ελλάδας κ.α…

Ελληνικός Κύκλος Σύγχρονων Μελετών. Εξωστρέφεια προς τη βελγική κοινωνία και πως μπορεί να επιτευχθεί;
Πράγματι, στην παρούσα φάση, αισθανθήκαμε την ανάγκη να στραφούμε ως ΚΥΚΛΟΣ προς τα έξω και να προσεγγίσουμε τους Βέλγους φίλους μας. Ήδη, αποκτήσαμε μια θετική εμπειρία με τη συν διοργάνωση της εκδήλωσης για τον Ελύτη τον περασμένο Οκτώβριο με το Πανεπιστήμιο ULB και τη συν διοργάνωση της εκδήλωσης “12 ώρες για την Ελλάδα”.
Υπάρχουν και άλλες πρωτοβουλίες τις οποίες έχουμε ήδη ξεκινήσει και σκοπεύουμε να εκμεταλλευτούμε περισσότερο στο μέλλον, όπως παρουσιάσεις βιβλίων και συζητήσεις στα γαλλικά, προβολή ελληνικών κινηματογραφικών ταινιών με υποτιτλισμό. Χρειάζεται βέβαια και περισσότερη ενημέρωση και διαφήμιση αυτών των εκδηλώσεων σε μη Έλληνες, έτσι ώστε να μπορέσουν και οι αλλοδαποί φίλοι μας να γνωρίσουν το σύγχρονο ελληνικό γίγνεσθαι.  Επίσης, χρήσιμη είναι και η προσέγγιση και συνεργασία με αντίστοιχους βελγικούς φορείς.

Σε μία εποχή όπου η ελληνική πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από κρίση των αξιών και του πολιτισμού ποια πιστεύετε πως πρέπει να είναι η συνεισφορά του κόσμου του πνεύματος;
Είναι γνωστό από την ιστορία ότι η κρίση παράγει ιδέες, ευνοεί την πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, δίνει τροφή στο δημιουργό γενικότερα. Όπως λέει ο William Blake στους “Γάμους του Ουρανού με την κόλαση”, “οι χαρές γονιμοποιούν, οι λύπες γεννούν”. Η δημιουργία αυτή, η γέννα, είναι από μόνη της θετικό και ελπιδοφόρο στοιχείο, αφού εξ ορισμού καθιστά δυνατό και σχεδιάζει ένα μέλλον, όταν το παρόν παρουσιάζει έντονα σημάδια σήψης. Πιο συγκεκριμένα, αφού η κρίση είναι στη βάση της πολιτιστική, κρίση αξιών, και έχει τα χαρακτηριστικά ηθικής χρεοκοπίας, είναι φυσικό, οι διανοούμενοι που διαπραγματεύονται κατεξοχήν θέματα υπαρξιακά και ηθικά,  να έχουν ένα σημαντικό ρόλο να παίξουν  σ’ αυτήν τη συγκυρία. Η συνεισφορά του κόσμου του πνεύματος συνίσταται επομένως  στο να στοχαστούν, να επεξεργαστούν και να αποδώσουν, ο καθένας στον τομέα του και με τα εργαλεία της τέχνης του, τις αιτίες, τα χαρακτηριστικά στοιχεία, τις συνέπειες της παρούσας κρίσης και να θέσουν τα σωστά ερωτήματα που θα βοηθήσουν πρώτα-πρώτα στην κατανόησή της που είναι το αναγκαίο προαπαιτούμενο για την υπέρβασή της. Όμως –προσοχή!- όχι μέσω της στρατευμένης τέχνης που κινδυνεύει να υπονομεύσει την υπόθεση την οποία θέλει να υπηρετήσει,  λόγω κακής χρήσης των εργαλείων. Εννοώ ότι το μανιφέστο ή η προπαγάνδα δεν είναι της αρμοδιότητας του καλλιτέχνη ο οποίος , αντίθετα, με το έργο του, μπορεί έμμεσα αλλά πιο ουσιαστικά να ενεργοποιήσει τους πολίτες, ακονίζοντας ευαισθησίες και ταρακουνώντας συνειδήσεις, γκρεμίζοντας βεβαιότητες, δείχνοντας το δρόμο για δημιουργική δράση, με την ενεργή παρουσία του στον τομέα του. “Ο καθείς και τα όπλα του!” Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών διαθέτουν πανίσχυρο, ειρηνικό, οπλοστάσιο, αρκεί να το χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά σύμφωνα με τους κανόνες της τέχνης τους. Η παραγωγή πολιτισμού, ο στοχασμός πάνω στις αξίες και ο  επαναπροσδιορισμός τους μπορεί να γίνουν μονοπάτι εξόδου από την κρίση. “Ο πολιτισμός περνάει όπως το ιώδιο πάνω από τις πονεμένες περιοχές για να τις ιάνει” λέει ο Ελύτης στον “Κήπο με τις αυταπάτες”. Είναι λοιπόν δουλειά των ανθρώπων του πνεύματος, μη έχοντας αυταπάτες αλλά με αφοσίωση, να βάλουν το ιώδιο του πολιτισμού για να ιάνουν τις πληγές της …έρημης χώρας μας.

Που πιστεύετε πως πρέπει να προσανατολιστούν οι προσπάθειες των ελληνικών ομογενειακών φορέων τα επόμενα χρόνια;
Οι ομογενειακοί φορείς πρέπει να συγκεντρωθούν, να αφιερωθούν, θα έλεγα στα ζητήματα παιδείας και κουλτούρας, ειδικά όταν το κράτος, όπως ήδη ανέφερα, είναι ανεπαρκές. Η ειδικότερη δραστηριότητα κάθε φορέα, στο πλαίσιο αυτό, θα εξαρτηθεί από τις ειδικότερες ανάγκες και ενδιαφέροντα του χώρου που αντιπροσωπεύει. Η ποικιλία των διαφόρων ομάδων του ελληνισμού, θα γίνει έτσι φανερή και θα παίξει κι εδώ το ρόλο της.

Ποια πρόσωπα ξεχωρίζετε από την παγκόσμια σκηνή Τεχνών και Επιστημών και γιατί;
Λόγω της ιδιαίτερης αγάπης μου για το  θέατρο, θα αναφέρω σύγχρονους σκηνοθέτες όπως ο Peter Brook, o Peter Stein, η Ariane Mnouchkine για την νεωτεριστική αλλά και με τον ουσιαστικό σεβασμό ματιά τους στο αρχαίο δράμα αλλά και για την αφοσίωσή και την προσφορά τους γενικότερα στην υπόθεση του θεάτρου. Επίσης, για την σφαιρικότερη προσέγγιση της θεατρικής πράξης και την εμπλοκή της με άλλες μορφές τέχνης, τον Αμερικανό  Bob Wilson και τον Βέλγο Jan Fabre.
Τέλος, θα αναφερθώ σε Έλληνες στοχαστές –αφού θέλω να πιστεύω ότι και η Ελλάδα είναι μέρος του κόσμου- που εξακολουθούν να διαπρέπουν στους προνομιούχους για την ελληνική διανόηση τομείς της φιλοσοφίας και της ποίησης. Θα μνημονεύσω ιδιαίτερα, στον τομέα της φιλοσοφίας, τους καθιερωμένους “απελθόντες” Πουλαντζά, Καστοριάδη, Αξελό και  από τους ζώντες και ενεργούς, τον Στέλιο Ράμφο και τον “δικό μας” Λάμπρο Κουλουμπαρίτση για το έργο τους και τη δημόσια παρουσία τους σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς.  Στον τομέα της ποίησης, εκτός από τους Νομπελίστες μας Σεφέρη και Ελύτη, και τον Ρίτσο, θα αναφερθώ ενδεικτικά και στους ενεργούς Κική Δημουλά, Ντίνο Χριστιανόπουλο, Τίτο Πατρίκιο, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Χάρη Βλαβιανό, Νάσο Βαγενά… παραλείποντας τόσους άλλους και ελπίζοντας -γιατί όχι;- σε ένα τρίτο Νόμπελ!

Μία ευχή για τα ελληνικά γράμματα.
Να λάμψουν και να γίνουν φάρος που θα αποτρέψει από το ναυάγιο το καράβι “Ελλάδα” και θα το βοηθήσει να μπει σε απάνεμο λιμάνι.