«Είμαστε τα ρομπότ του μέλλοντός μας;»

mAInd the gap

Το 2016 κυκλοφορεί το an analog guy in a digital world του Martin Roth, ένα κομμάτι ηλεκτρονικής μελαγχολίας. Ως ερμηνεία της λέξης αναλογικό, ορίζεται αυτό που στηρίζεται στην αναλογία, που σχηματίζεται ή που υπολογίζεται σε αναλογία με κάτι άλλο ή αυτό που σχηματίζεται από την επίδραση άλλου¹. Ως απλουστευμένη προσπάθεια κατανόησης της συγκεκριμένης λέξης, το βιβλίο Πληροφορικής Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης παραθέτει ως παράδειγμα τη μέτρηση της θερμοκρασίας του σώματος μας με ένα υδραργυρικό θερμόμετρο, εξηγώντας πως η στάθμη του υδραργύρου που βρίσκεται μέσα στο θερμόμετρο, παίρνει όλες τις ενδιάμεσες τιμές, για να απεικονίσει τελικά την τρέχουσα θερμοκρασία μας².

Ανήκοντας στον δημογραφικό γαλαξία της γενιάς Χ κατανοώ τη λέξη αναλογικό, βιώνοντας την απώλειά της μέσα από μία σειρά σταδιακών μεταρρυθμίσεων στον τρόπο ζωής μου. Οι φωτογραφίες μου χωρίζονται σε προ φιλμ και μετά φιλμ εποχή. Οι φωτογραφίες της μισής μου ζωής είναι εκτυπωμένες σε σκοτεινό θάλαμο και αποθηκευμένες σε άλμπουμ, οι άλλες μισές αποθηκευμένες στον υπολογιστή μου. Οι μισές φωτογραφίες της ζωής μου κουβαλούν πάνω τους τα χρόνια μου, τις κοιτώ και μου μιλούν, είναι χλωμές, λένε πως έχω μεγαλώσει, οι άλλες μισές παραμένουν αστραφτερές και ολοζώντανες, τις κοιτώ και παραμένω άθικτη στον χρόνο. Στη δουλειά μου η κιμωλία έγινε μαρκαδόρος, το σύννεφο από την κιμωλία έγινε σταξιά από μελάνι στα χέρια, ο μαυροπίνακας έγινε ασπροπίνακας για βιντεοπροβολέα, τις απουσίες και τους βαθμούς των μαθητών μου τα περνώ ηλεκτρονικά μέσω του υπολογιστή που βρίσκεται εντός της σχολικής αίθουσας. Την εποχή της πανδημίας ήμουν μια αναλογική δασκάλα σε μια ψηφιακή αίθουσα, διδάσκοντας από το σαλόνι του σπιτιού μου. Υπήρξε, λοιπόν, για τον καθένα που ανήκει στην ίδια γενιά, ένα ζέσταμα ετών που, αν είχε τη μορφή κλαμπ, θα ήταν πολυχώρος διασκέδασης. Κοινωνική δικτύωση, επαγγελματική δικτύωση, εμπορική δικτύωση, σεξουαλική δικτύωση, δικτύωση παντός είδους. Εκπαιδευτήκαμε σιγά-σιγά ˙ κατά βάση ευχάριστα και κυρίως αυτοδίδακτα. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να έχουμε δάχτυλα, ένα πληκτρολόγιο και χρόνο για χάσιμο. Η βασική εκπαίδευση πραγματοποιήθηκε ασυναίσθητα μέσα από πλατφόρμες διαδικτυακής επικοινωνίας, βάζοντας μας να κάνουμε ψηφιακή προθέρμανση για το επόμενο στάδιο, αυτό του πρωταθλητισμού ή αλλιώς, της τεχνητής νοημοσύνης.

Τεχνητή νοημοσύνη και εκπαίδευση

Οι συζητήσεις για την τεχνητή νοημοσύνη και τη συμβίωσή μας μαζί της γίνονται όλο και πιο έντονες. Ο ψίθυρος γίνεται φωνή και αποκτά όλο και μεγαλύτερη δυναμική. Δυναμική που ξεπερνά τα όρια ενός νοικοκυριού που απέκτησε σκούπα ρομπότ και νιώθει χαρούμενο στην τοποθεσία σπίτι του.

Ήδη το 2021, σε άρθρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τονίζεται πως η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ταχεία εξέλιξή της ήδη επηρεάζει την καθημερινότητά των ανθρώπων και αναμένεται να επιφέρει ακόμα τεράστιες αλλαγές και να παίξει κεντρικό ρόλο στη ψηφιακή μεταμόρφωση της κοινωνίας.ᵌ

Το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει σχέδιο για την ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας και τον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, με τίτλο Ψηφιακή Δεκαετία (Digital Decade), πάντα με επίκεντρο τον άνθρωπο και στόχο να ενισχύσει τις επιχειρήσεις και τους πολίτες σε ένα βιώσιμο ψηφιακό μέλλον. Κρίνοντας δεδομένη τη συνεχώς αυξανόμενη αλληλοεξάρτηση από την τεχνολογία, στοχεύει σε ενίσχυση των ψηφιακών ικανοτήτων και δεξιοτήτων των πολιτών. Θέτοντας χρονικό όριο το 2030, επισημαίνει πως το 80 % των ευρωπαίων πολιτών θα πρέπει να διαθέτουν τουλάχιστον ένα βασικό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων. Παράλληλα, η πορεία προς την «Ψηφιακή δεκαετία» είναι αλληλένδετη τόσο με το Σχέδιο Δράσης για τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, όσο και το Σχέδιο Δράσης για την Ψηφιακή Εκπαίδευση. Γίνεται σαφές πως η ψηφιακή κατάρτιση και εκπαίδευση θα πρέπει να προετοιμάζουν ένα εργατικό δυναμικό με εξειδικευμένες ψηφιακές δεξιότητες ώστε να
απασχολείται σε ποιοτικές θέσεις εργασίας και να επιβραβεύεται με αξιόλογη σταδιοδρομία.⁴

Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, η Επιτροπή, προκειμένου να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς και τους εκπαιδευτές να κατανοήσουν τις δυνατότητες που έχουν οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης και η χρήση δεδομένων στην εκπαίδευση και να αυξήσει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους, εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές δεοντολογίας για τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης και δεδομένων στο πλαίσιο της διδασκαλίας και της μάθησης για τους εκπαιδευτικούς.

Το ίδιο περίπου διάστημα η UNESCO εκδίδει μελέτη με τίτλο «Τεχνητή νοημοσύνη και εκπαίδευση: Κατευθυντήριες γραμμές για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής». Στόχος η προώθηση των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής της Τεχνητής Νοημοσύνης στον τομέα της εκπαίδευσης. ⁵ Οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν σκοπό να παρέχουν πρακτική υποστήριξη και καθοδήγηση κυρίως σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είτε έχουν κάποια προηγούμενη εμπειρία όσον αφορά τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης είτε όχι. Στόχος των κατευθυντήριων γραμμών είναι να εξηγήσουν τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται η τεχνητή νοημοσύνη στα σχολεία, να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να διδάξουν και τους μαθητές και τις μαθήτριες να μάθουν, να στηρίξουν συστήματα και διοικητικές διαδικασίες σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, να παρουσιάσουν τις δεοντολογικές παραμέτρους και απαιτήσεις στις οποίες βασίζονται οι κατευθυντήριες γραμμές.

Συμπερασματικά και αδιαμφισβήτητα, πρωτοστάτης της «ψηφιακής μας μεταμόρφωσης», παγκοσμίως και τοπικώς, χρήζεται ο τομέας της εκπαίδευσης. Η Καθημερινή σε άρθρο της αναφέρει πως το υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) προχώρησαν στην εκπόνηση νέων προγραμμάτων σπουδών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια, γενική και επαγγελματική εκπαίδευση, με έμφαση στα μαθησιακά αποτελέσματα και στην παράλληλη ανάπτυξη ψηφιακού περιεχομένου/εργαλείων συνολικού κόστους 178 εκατ. ⁶ Στο όνομα του ψηφιακού μετασχηματισμού η βιωματική απόκτηση γνώσης και η ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων των παιδιών κρίνεται απαραίτητη. Η γενιά Αlpha, η οποία που θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί μια ούτως ή άλλως γενιά ‘ψηφιακών παιδιών’ θα αναλάβει τον ρόλο του εκπαιδευόμενου και μετέπειτα του μέντορα ψηφιακής βελτιστοποίησης της κοινωνίας. ⁷

Τεχνητή νοημοσύνη και ζωή

Πέρα από το παίνεμα γύρω από το οποίο γίνεται η πρώτη γνωριμία μας με την τεχνητή νοημοσύνη υπάρχει και μια επικείμενη ειρωνεία ως προς το ποιος θα είναι στην υπηρεσία ποιου. Η τεχνητή νοημοσύνη θα υπηρετεί τον άνθρωπό ή ο άνθρωπος θα γίνει υποχείριό της; Οφείλουμε να δούμε με σοβαρότητα κατά πόσο είμαστε προετοιμασμένοι να υποδεχτούμε την τεχνητή νοημοσύνη εκεί που ενδέχεται να μη μας εξυπηρετεί, εκεί που ισχύουσες θέσεις εργασίας θα εξανεμιστούν, εκεί που το ανθρώπινο συναίσθημα θα μεταλλαχτεί σε γλώσσα προγραμματισμού και λογισμικών συστημάτων.

Οφείλουμε, επίσης, να εξετάσουμε με ειλικρίνεια την πρότερη σχέση που αναπτύξαμε με το ξαδερφάκι της το διαδίκτυο. Όσες ευκολίες κι αν έδωσε στις ζωές μας, δεν παύει να έχει δημιουργήσει ένα συναισθηματικό κενό ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, δημιουργώντας πλήθη εξαρτημένων χρηστών. Η χρήση του διαδικτύου και τα πλεονεκτήματά του είναι πάρα πολλά για να μας κάνουν χρήστες μιας ψηφιακής ουσίας που πλέον δεν μπορούμε να αντέξουμε χωρίς συγκεκριμένη δοσολογία. Ακόμα και άνθρωποι που αυτοαποκαλούνται τεχνοφοβικοί χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τις τάσεις του για επαγγελματικούς ή προσωπικούς λόγους. Στο μεταξύ, όσο εμείς πειραματιζόμασταν και εκπαιδευόμασταν, κοινωνικοί επιστήμονες και ψυχολόγοι έκαναν έρευνες οι οποίες εκθέτουν με σαφήνεια τους κινδύνους που προκύπτουν από την κακή χρήση του διαδικτύου.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη κάνει την είσοδό της και σίγουρα είναι αρκετά εντυπωσιακή για να μην υποκύψουμε στη γοητεία της. Σίγουρα, επίσης, εισβάλλει χωρίς σαφές πλαίσιο ως προς τη χρήση της, τουλάχιστον προς το παρόν. Είμαστε άραγε έτοιμοι και αρκετά ώριμοι να θέσουμε όρια από μόνοι μας; Θα τεθούν άνωθεν ή θα πειραματιστούμε εκ νέου και θα ακολουθήσουν οι έρευνες για τις συνέπειες της κακής χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης;

Στο βιβλίο του Κάφκα «Μεταμόρφωση» ο ήρωας ξυπνάει μια μέρα και είναι έντομο. Οδεύοντας ολοταχώς προς την ψηφιακή μεταμόρφωση μιας ολόκληρης κοινωνίας, και συνειδητοποιώντας πως το τέλος μιας εξέλιξης είναι η αρχή της επόμενης, το δυστοπικό μέρος της έμφυτης νοημοσύνης του εγκεφάλου μου, αναρωτιέται αν θα ξυπνήσουμε μια μέρα και θα είμαστε ρομπότ. Ή αν θα μας βρει κάποιο ρομαντικό πρωινό αγκαλιά με ένα ρομπότ. Σε χθεσινά νέα, μια 36χρονη γυναίκα από το Μπρονξ δημιούργησε το «άλλο της μισό» με ψηφιακό τρόπο, πληρώνοντας 300 δολάρια στο «Replika», ένα γνωστό AI chatbot που ειδικεύεται στη δημιουργία ψηφιακών ατόμων για σχέση. Ένα χρόνο και αρκετές διαδικτυακές υποσχέσεις παντοτινής αγάπης μετά, η «σχέση» οδηγήθηκε σε γάμο. ⁸

Αφού πλέκουμε το εγκώμιο, μήπως θα ήταν καλό να αρχίσουμε να μιλάμε και για το τίμημα;

¹ αναλογικός
² Ψηφιακός κόσμος Φωτόδεντρο Διαδραστικά βιβλία Γυμνασίου
ᵌ Τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη και πώς χρησιμοποιείται ΕΕ
⁴ Σχέδιο Δράσης για την Ψηφιακή εκπαίδευση Δράση 6

⁵ Τεχνητή Νοημοσύνη και Εκπαίδευση: Κατευθυντήριες γραμμές για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής
⁶ 178 εκατ. για ψηφιακούς πίνακες και ρομποτική στα σχολεία
⁷ Η γενιά Α στο επίκεντρο της βιομηχανίας του μάρκετινγκ
⁸ The future woman marries virtual AI powered partner