7 Μαρτίου 1948 – 7 Μαρτίου 2024: 76η Επέτειος Απελευθέρωσης και Ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων

Ο Γεώργιος Μαγκλής, με αφορμή την 76η επέτειο της Ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, στις 7 Μαρτίου,  γράφει ένα άρθρο-χρονολόγιο.

7 Μαρτίου 1948 – 7 Μαρτίου 2024: 76η Επέτειος Απελευθέρωσης και Ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων

“Όμορφα Δωδεκάνησα λάμπετε στο Αιγαίο
Όπου βρεθώ και όπου σταθώ τραγούδια θα σας λέω
Της λευτερίας τ΄αγέρι φουσκόνει τα πανία
Και ελευθεροί τραβούμε στα Δώδεκα νησία.
Καράβια γαλανόλευκα άραξαν στα νησία μας
Μας φέραν την Ελευθερία μαζί και τα παιδιά μας
Καράβι καραβάκι που πάς γυαλό γυαλό
Με Ελληνική σημαία και χρυσό Σταυρό”

Αρχαιότεροι κάτοικοι των Δωδεκανήσων ήταν οι Τελχίνες και οι Κάρες, αργότερα οι Αχαιοί και οι Δωριείς. Ήταν μέλος της πρώτης και της δεύτερης Αθηναϊκής Συμμαχίας. Γνώρισαν μεγάλη ακμή κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Αργότερα με την υποταγή τους στη ρωμαϊκή κυριαρχία, τα Δωδεκάνησα αποτέλεσαν τμήμα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους (395 μ.Χ.).

Απο κτήση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τα νησία του Δωδεκανισιακού συμπλέγματος γνώρισαν διάφορους κατακτητές, στην διάρκεια του Μεσαίωνα, Ιππότες, Ενετούς, Φράγκους κτλ.

Οι Οθωμανοί τα κατέλαβαν το 1522. Τα Δωδεκάνησα συμμετείχαν στον ξεσηκωμό του 1821, έγιναν μεγάλες σφαγές κυρίως στην Ρόδο, στην Κω και βεβαίως στην Κάσο (όπου είχαν διαφύγει πολλοί Κρητικοί μαχητές και πρόσφυγες).
Αξιοσημείωτο γεγονός στο διάβα της Εθνικής Παλιγγενεσίας είναι η Ναυμαχία του Γέροντα (ή της Μανδαλιάς) που έλαβε χώρα στις 29 Αυγούστου 1824, στον κόλπο του Γέροντα (Τσάταλα), απέναντι από τη Λέρο και την Κάλυμνο. Η ναυμαχία έληξε με μεγάλη νίκη των Ελλήνων εναντίον του συνασπισμένου τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Δυστυχώς για διπλωματικούς και στρατηγικούς λόγους οι αγώνες των Δωδεκανήσων και της Κρήτης δεν ανταμείφθηκαν αφού δεν συμπεριλήφθηκαν στα εδαφή του απελευθερωμένου Ελληνικού Κράτους το 1831. Κατά την Κρητική Επανάσταση του
1867, ξεσηκώθηκαν οι Κάσιοι, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Μετά από πολλές περιπέτειες στρατιωτικές και διπλωματικές, μέχρι την έναρξη του Ιταλοτουρκικού Πολέμου, το 1911, παρέμειναν υπό Οθωμανικό ζυγό.

Η Ιταλία θέλοντας να προκαλέσει αντιπερισπασμό στους Τούρκους, κατά τον ιταλοτουρκικό πόλεμο της Λιβύης, καταλαμβάνει τις Νότιες Σποράδες, τα λεγόμενα Δωδεκάνησα, την άνοιξη του 1912. Πρώτα κατέλαβαν την Αστυπάλαια στις 28 Απριλίου. Μετά αποβιβάστηκαν στη Ρόδο (4 Μαΐου 1912), όπου η τουρκική φρουρά του νησιού οχυρώθηκε στο ορεινό χωριό Ψίνθος μαχόμενη μέχρι τις 17 Μαΐου, που παραδόθηκε.
Παράλληλα με τις επιχειρήσεις στη Ρόδο οι ιταλικές δυνάμεις δρούσαν και σε άλλα νησιά τα οποία κατέλαβαν κατά σειρά: στις 8 Μαΐου τη Χάλκη, στις 12 Μαΐου την Κάλυμνο, την Κάσο, την Κάρπαθο, τη Λέρο, τους Λειψούς, τη Νίσυρο, την Πάτμο και την Τήλο, στις 19 Μαΐου τη Σύμη και τέλος στις 20 Μαΐου την Κω. Για να εξασφαλίσουν την κυριαρχία τους στα νησιά, οι Ιταλοί υποσχέθηκαν στους κατοίκους, ότι η κατάληψη θα ήταν προσωρινή. Οι κάτοικοι των νησιών τους υποδέχονται αρχικά ως ελευθερωτές από τον Οθωμανικό ζυγό και ζητούν την Ένωση τους με τη μητέρα Ελλάδα στο συνέδριο της Πάτμου (4 Ιουνίου 1912). Οι Ιταλοί διαλύουν βίαια το συνέδριο, οι προθέσεις τους για μόνιμη παραμονή στα Δωδεκάνησα δυστυχώς επιβεβαιώνονται με τις πράξεις τους στην συνέχεια. Από τότε ξεκινά πάλι ο αγώνας των Δωδεκανησίων για την ανάκτηση της ελευθερίας τους. Οι απανταχού Δωδεκανήσιοι, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο και την Αμερική, με οργανωτές και πρωταγωνιστές τον Καλύμνιο ιατρό και πολιτικό Σκεύο Ζερβό, τον Ρόδιο Ιωάννη Καζούλλη, τον εκ Κάσου γιατρό Νικόλαο Μαυρή και άλλους πατριώτες αναδεικνύουν το Δωδεκανισιακό σε διεθνές ζήτημα.

Τον Μάιο του 1914 καθώς οι διωγμοί στα απέναντι μικρασιατικά παράλια είχαν ενταθεί ενάντια στο ελληνικό στοιχείο, πολλοί Μικρασιάτες κατέφυγαν στα Δωδεκάνησα. Τους τελευταίους μήνες του 1918, μετά τη λήξη του Α΄ Παγκόσμιου
Πολέμου, άρχισε η παλιννόστηση των προσφύγων στη Μικρά Ασία. Συγκεκριμένα με τη ανακωχή του Μούδρου (1918) και την αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη (1919).
Με το σύμφωνο Βενιζέλου – Τιττόνι, 29 Ιουλίου 1919, στις Σέβρες της Γαλλίας, στα πλαίσια της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων, που είχε μνεία και για την Βόρειο Ήπειρο, όλα τα Δωδεκάνησα, εκτός από τη Ρόδο, θα επέστρεφαν στην Ελλάδα. Δυστυχώς, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, οι Ιταλοί ακύρωσαν τη συμφωνία.
Η Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) επιβεβαίωσε την ιταλική κτήση των Δωδεκανήσων. Στο σύντομο αυτό, διάστημα αρκετοί πρόσφυγες που είχαν παραμείνει στα Δωδεκάνησα επέστρεψαν στη Μικρά Ασία προσωρινά όπως αποδείχθηκε. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, πολλές οικογένειες Μικρασιατών εγκαταστάθηκαν μόνιμα στα Δωδεκάνησα.

Επί της ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα, και ειδικά της φασιστικής περιόδου, η Ιταλία καταπολέμισε τη ελληνική παιδεία και πολιτισμό. Τον Ιούλιο του 1937 και στη συνέχεια το 1939 (διάταγμα 163/30.6.1939) ο Ντε Βέκι, Υπουργός Παιδείας και Τετράρχης του Φασισμού (Quadrumviro), επέβαλε αυστηρές διατάξεις. Καταργήθηκαν όλα τα ελληνικά έντυπα και η ελληνική γλώσσα έγινε μάθημα προαιρετικό που διδασκόταν χωρίς βιβλία ως την τρίτη τάξη του πενταετούς δημοτικού σχολείου. Οι πανεπιστημιακές σπουδές μπορούσαν να γίνουν μόνο στο Πανεπιστίμιο της Πίζας, δυσκόλεψαν και τα άλλα επίπεδα σπουδών. Διδάσκοντες και διδασκόμενοι υποχρεώνονταν να μιλούν μόνο ιταλικά, με την απειλή αυστηρών κυρώσεων. Πολλοί δάσκαλοι της μέσης και της δημοτικής εκπαίδευσης απολύθηκαν και αντικαταστάθηκαν από Ιταλούς δασκάλους. Πολλά παιδιά προτίμησαν να μην πηγαίνουν καθόλου στο σχολείο παρά να μάθουν ιταλικά. Τότε, ο Μητροπολίτης Ρόδου Απόστολος, εκμεταλλευόμενος ένα «παράθυρο» του διατάγματος που επέτρεπε τη θρησκευτική κατήχηση, οργάνωσε κρυφά σχολεία που λειτουργούσαν υπό τον μανδύα των κατηχητικών. Στις εκκλησίες, όπως και σε σπίτια όπου γίνονταν κρυφά μαθήματα, δίδασκαν ιερείς και θεολόγοι. Στις καταγγελίες στις Ιταλικές αρχές ότι οι μαθητές στα κατηχητικά διδάσκονταν ουσιαστικά την ελληνική γλώσσα, ο Μητροπολίτης Απόστολος απάντησε στον κυβερνήτη: «αυτό είναι φυσικό, αφού η ελληνική είναι η επίσημη γλώσσα της ορθόδοξης λατρείας, και οι ιερείς δεν γνωρίζουν άλλη γλώσσα». Στα σχολεία αυτά χρησιμοποιούνταν σαν αναγνωστικά διάφορα εκκλησιαστικά και θρησκευτικά βιβλία που μοιράζονταν στους μαθητές.

Στην διάρκεια της Ιταλική κατοχή έγιναν πολλά εξεργετικά και αντιστασιακά κινήματα με συνέπεια την δολοφονία αρκετών Ελλήνων ενώ διώχθηκαν και φυλακίστηκαν όλοι οι εκπρόσωποι των νησιών που ζήτησαν την Ένωση με την Ελλάδα.

Δύο χαρακτηριστικά συμβάντα:

– Το “Μαύρο Πάσχα”, 7 Απριλίου 1919, Το Πάσχα του 1919 ίσχυε απαγόρευση, απαγορεύονταν οι καμπανοκρουσίες οι λειτουργίες και γενικά έκλεισαν οι εκκλησίες. Επειδή αυτό το έζησαν και τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα
Φώτα, οι Συμιακές σε ένδειξη διαμαρτυρίας και πένθους, έβαψαν μαύρα αυγά με μπογιά που έβαφαν τα ρούχα, ζύμωσαν μαύρα κουλούρια με μελάνι σουπιάς και αντί το λάβαρο της Ανάστασης στις εκκλησίες έβαλαν μαύρες σημαίες Σε συνεννόηση με τα άλλα νησιά ανήμερα το Πάσχα μετά την λειτουργία της Αγάπης εξεγέρθηκαν και διεκδικούσαν την ελευθερία τους.

– Ο “Πετροπόλεμος” στην Κάλυμνο, 6-8 Απρίλιου 1935: Ξεσπούν σοβαρά αιματηρά επεισόδια άγριου πετροπόλεμου, με πρωταγωνίστριες τις γυναίκες, εξαιτίας της επιμονής των Ιταλών να αποσπάσουν την Εκκλησία της Δωδεκανήσου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και να την κηρύξουν Αυτοκέφαλη. Από ιταλικό βόλι σκοτώνεται ο Εμμανουήλ Καζώνης και το νησί αποκλείεται από τον ιταλικό στόλο. Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος και ακολουθεί κύμα συλλήψεων, φυλακίσεων και εκπατρισμών ιερέων, δημάρχων και πολλών πατριωτών. Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν το παγκόσμιο ενδιαφέρον και το Δωδεκανησιακό ζήτημα επανήρθε στην επικαιρότητα.

Η ιταλική κατοχή διήρκεσε μέχρι τις 8 Σεπτεμβρίου 1943, την πτώση του καθεστώτος Μουσολίνι και την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, οπότε και πέρασαν στην Γερμανική δικαιοδοσία τέλη του 1943.

Τις επόμενες μέρες, (10 έως 17 Σεπτέμβρη 1943) τα βρετανικά στρατεύματα, (Άγγλοι, Ινδοί και Νεοζηλανδοί) με τη συμμετοχή αποσπασμάτων του ελληνικού Ιερού Λόχου μ’ επικεφαλής τον συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε, αποβιβάζονται και καταλαμβάνουν τα νησιά Κω, Κάλυμνο, Σάμο, Λέρο, Σύμη και Αστυπάλαια. Η γερμανική απάντηση ήταν άμεση. Ως την 19η Σεπτέμβρη οι ελεγχόμενες από τους Ιταλούς Κυκλάδες και οι Σποράδες μαζί με την Κάρπαθο και την Κάσο περνούν κάτω από τον έλεγχο των γερμανικών στρατευμάτων. Στις 18 Σεπτέμβρη οι Γερμανοί αρχίζουν να
βομβαρδίζουν το νευραλγικό αεροδρόμιο της Κω. Στις 23 Σεπτέμβρη 1943, ο Γερμανός αντιστράτηγος Φρίντριχ-Βίλχελμ Μίλερ, γνωστός ως «ο χασάπης της Κρήτης» αναλαμβάνει να κάνει ετοιμασίες και να σχεδιάσει επιχειρήσεις για την ανακατάληψη των Δωδεκανήσων, έτσι ξεκίνησε η “Μάχη της Λέρου”. Στις αρχές του Οκτώβρη 1943, ξεκινούν οι χερσαίες επιχειρήσεις. Στις 3 Οκτώβρη, μετά από σκληρές μάχες, καταλαμβάνουν την Κω. Ο Μίλερ καταγράφει ότι οι
Γερμανοί αιχμαλώτισαν 3.145 «Ιταλούς του Μπαντόλιο» και 1.388 Βρετανούς. Οι Ναζί, δυο μέρες μετά προχωρούν σε ένα ακόμα μαζικό έγκλημα: Εκτελούν 103 ιταλούς αξιωματικούς, ανάμεσά τους τον ιταλό διοικητή του νησιού Φελίτσε Λέγγιο, στην περιοχή Λινοπότι της Κω, με την κατηγορία της προδοσίας και της συνεργασίας με τον εχθρό (η Ιταλία δεν είχε ακόμα κηρύξει τον πόλεμο στην Γερμανία). Στις 5 Οκτώβρη1943, οι Άγγλοι αποσύρουν τις δυνάμεις τους από την Κάλυμνο και την επόμενη μέρα καταλαμβάνεται από τους Γερμανούς. Στις 11 Οκτώβρη αεροπλάνα βομβαρδίζουν την πόλη της Σύμης και σχεδόν την ισοπεδώνουν, γεγονός που οδήγησε τις βρετανικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν το νησί. Στις 22 Οκτώβρη οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Αστυπάλαια. Οι Γερμανοί εστιάδουν στη Λέρο λόγο της ναυτικής της βάσης. Την εβδομάδα που ακολούθησε την πτώση της Κω, διεξήχθηκαν 32 αεροπορικές επιδρομές με 410 εξόδους της Λουφτβάφε. Στις 7 Νοέμβρη επαναλαμβάνονται με μεγάλη ένταση οι αεροπορικές επιδρομές και την Παρασκευή 12 Νοέμβρη ξεκινάνε οι χερσαίες επιχειρήσεις στη Λέρο, με το κωδικό όνομα Taifun (Τυφώνας). Οι μάχες, ιδιαίτερα σφοδρές, κράτησαν 4 μέρες και έληξαν με την επικράτηση των Γερμανών, στις 16 Νοέμβρη 1943. Η «Μάχη της Λέρου» που διέρκησε 52 ημέρες ήταν η τελευταία νίκη των Γερμανών και τελευταία ήττα των συμμάχων.
Στην συνέχεια, η καθημέρινη ζωή των νησιώτων υπό τον νέο κατακτήτη δεν ήταν καλύτερη. Η αντίσταση έναντι στο ξένο ζηγό συνεχίστηκε ξακουστός μεταξύ πολλών άλλων ο καπετάν Νικόλαος Τρικοίλης που με το καΐκι του διέσχυζε θαρραλέα την περιοχή Αστυπάλαιας, Καλύμνου, Κώ, Λέρου και όχι μόνο φυγαδεύοντας, ανεφοδιάζοντας τους αγωνιστές και συμμάχους. Τα διάφορα αυτά κατορθόματα δεν έμεναν ατιμόρητα απο τον εθχρό που προέβενε σε αντιποινα και εκτελέσεις. Μάλιστα αυτή που έγινε στις 16 Απριλίου 1945 στην πλατεία του Πλατάνου του Ιπποκράτη στην Κω, όπου απαγχονίστηκαν οι Θεόκριτος Κώστογλου, Ανεζούλα Πατάκου-Τρουμούχη και Σταματία Περή γιατί βοήθησαν τους συμμάχους, ήταν η τελευταία σφαγή των Γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, λίγες μόνο ημέρες πριν το τέλος του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος για την Ελλάδα τελείωσε με την υπογραφή παράδοσης των Γερμανών!

Η ροή προς την απελευθέρωση και ενσωμάτωση των Δωδεκάνησων στην μητέρα Ελλάδα ξεκίνησε με την Γερμανική συνθηκολόγηση στις 8 Μαΐoυ 1945 στη Σύμη. Από την 9 Μαΐoυ 1945, την διοίκηση των Δωδεκανήσων αναλάβε η Αγγλία.

Το χρονολόγιο ως την Ενσωμάτωση ήταν το εξής:

27 Ιουνίου 1946: Στο Παρίσι και στο Συμβούλιο των Υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων Δυνάμεων, αποφασίζεται να περιέλθουν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Πρόκειται για απόφαση-σταθμό στην πορεία του δωδεκανησιακού λαού προς την ένωσή του με τη μητέρα Ελλάδα.
10 Φεβρουαρίου 1947: Υπογράφεται στο Παρίσι συνθήκη ειρήνης μεταξύ των συμμάχων και των συνασπισμένων Δυνάμεων (και Ελλάδας) και της Ιταλίας, σύμφωνα με την οποία η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα με πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου και τις παρακείμενες νησίδες. Ήταν το μοναδικό απο τα αιτήματα της Ελλάδος που εγίνε αποδεκτό απο τους τέσσερεις Συμμάχους (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση), ενώ τα θέματα της Β. Ηπείρου και της Κύπρου ετέθησαν σε αναμονή.
31 Μαρτίου 1947: ο βρετανός διοικητής ταξίαρχος Πάρκερ παραδίδει τη Στρατιωτική Διοίκηση Δωδεκανήσου στον Έλληνα ναύαρχο Ιωαννίδη. Αρχίζει η μεταβατική περίοδος της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης Δωδεκανήσου η οποία με διάγγελμά της τονίζει : «Η 12η μεσημβρινή της 31ης Μαρτίου 1947 υπήρξεν η μεγάλη ώρα των πεπρωμένων της Δωδεκανήσου. Μετά καταθλιπτική δουλεία εξ και ημίσεως συναπτών αιώνων, μετά ατελευτήτους εθνικάς περιπετείας και μετά ποταμούς όλους αιμάτων, θλίψεων και συμφορών, γλυκύς και φωτεινός ανέτειλεν ο ήλιος της περιποθήτου ελευθερίας.»
9 Ιανουαρίου 1948: Δημοσιεύεται στην εφημερίδα της κυβερνήσεως το υπ’ αριθ. 518 ψήφισμα της Δ” Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων με το οποίο «Αι νήσοι της Δωδεκανήσου Ρόδος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Πάτμος, Χάλκη, Κάσος, Σύμη, Κως, Λέρος, Τήλος, και Καστελλόριζο, ως και αι παρακείμεναι νησίδες, προσαρτώνται εις το Ελληνικό Κράτος από της 28ης Οκτωβρίου 1947». Με το νόμο αυτό, που αποτελεί τη ληξιαρχική πράξη της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στη μητέρα Ελλάδα, τερματίζεται το μεταβατικό καθεστώς της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης Δωδεκανήσου.
7 Μαρτίου 1948: Το τότε βασιλικό ζεύγος της Ελλάδος (Παύλος και Φρειδερίκη) φτάνει στη Ρόδο συνοδευόμενοι από κυβερνητικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους, το Σκεύο Ζερβό και άλλους Δωδεκανησίους αγωνιστές. Στη συνέχεια, οι τότε βασιλείς περιοδεύουν στα νησιά. Στο πρόσωπό τους, ο λαός των Δωδεκάνησων υποδέχεται την μητέρα πατρίδα στην αγκαλιά της οποίας ενσωματώνεται πλέον και τυπικά. Έτσι η 7 Μαρτίου 1948 ορίζεται ως η επίσημη ημέρα εορτασμού της επελευθέρωσης και ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα μετά απο κοντά 6 αιώνες υπό ξένη
κατοχή.

Τέλος, το 1955 η Δωδεκάνησος έγινε νομός με πρωτεύουσα τη Ρόδο.
Αν και ελεύθερα τα Δωδεκανήσα δεν παύουν να τα λιγουρεύουνται “Συμμάχοι” μας, αυτά μαζί με την μητέρα Ελλάδα δεν λησμονούν και πάντα περιμένουν τις αδερφές τους Β. Ήπειρο και Κύπρο.

Προς τιμή και μνημόνευση των προγόνων μας.

Βρυξέλλες 7 Μαρτίου 2024

Γεώργιος Μαγκλής

Πτυχιούχος Οικονομολόγος – Φωροτεχνικός ULB/ICHEC-ESSF
Μέλος ΔΣ ΕΚΒ 2011-2022
Αντιπρόεδρος ΣΚΒ

Φωτογραφίες: Newsville.be