Βράβευση του Αριστείδη Λαυρέντζου από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας

Συντάκτης:
Εκτυπώστε το άρθρο

Σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 1η Δεκεμβρίου στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Αθήνα) ο Αριστείδης Λαυρέντζος παρέλαβε το βραβείο Καλύτερης Μετάφρασης Ξένου Λογοτεχνικού Έργου, για την έμμετρη μετάφραση του έργου του Ρακίνα «Αλέξανδρος ο Μέγας» (εκδόσεις Ταξιδευτής).

Τα βραβεία απονέμει η Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας και τα υπόλοιπα που δόθηκαν είναι τα εξής:

Στην Σταυρούλα Αργυροπούλου για τη μετάφραση του αυτοβιογραφικού αφηγήματος του Πολ Όστερ «Ημερολόγιο του χειμώνα» (εκδόσεις Μεταίχμιο).
Βραβείο Καλύτερης Μετάφρασης Ελληνικού Λογοτεχνικού Έργου σε Ξένη Γλώσσα στον Dieter Motzkus για τη μετάφραση του μυθιστορήματος του 19ου αιώνα «Θάνος Βλέκας» του Παύλου Καλλιγά (εκδόσεις Αιώρα)

Βραβείο Ρήγα Βελεστινλή για την Καλύτερη Μετάφραση Έργου Βαλκανικής Λογοτεχνίας στον Χρήστο Γκούβη για τη μετάφραση του συνόλου του έργου του Ίβο ‘Αντριτς.
Βραβείο Καλύτερης Μετάφρασης Λογοτεχνικού Έργου για Παιδιά στην Άννα Κοντολέων για το βιβλίο της Σάρα Κοέν Σκάλι «Μαξ» (εκδόσεις Πατάκη)
Βραβείο Ιουλίας Ιατρίδου στο Ελληνικό Διδασκαλείο Νέας Ελληνικής Γλώσσας ως Ξένης Γλώσσας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Βραβείο Κάρολου Μητσάκη για Μετάφραση Παλαιότερων Ελληνικών Κειμένων στον Εύδοξο Τσολάκη για τη μετάφραση στα νέα ελληνικά του έργου του Ιωάννου Σκυλίτση «Σύνοψις ιστοριών» (εκδόσεις Κανάκη).
Η Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας τίμησε επίσης τον ιταλό εκδότη Nicola Crocetti και τη Βενετία Πιτσιλαδή-Σούαρτ για τη συμβολή τους στη διάδοση της ελληνικής λογοτεχνίας και γλώσσας, ενώ ανακήρυξε σε επίτιμο μέλος της την υψίφωνο Σόνια Θεοδωρίδου.

 

Η στιγμή της επίδοσης του βραβείου στον Αριστείδη Λαυρέντζο από τη συγγραφέα-μεταφράστρια μεγάλου αριθμού λογοτεχνικών έργων Κα Ντίνα Σιδέρη, μέλος του Δ.Σ. της βραβεύουσας Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας. Δεξιά ο Γενικός Γραμματέας της Εταιρείας συγγραφέας κ. Κώστας Ασημακόπουλος.

Λίγα λόγια για το βιβλίο:

Με το έργο Αλέξανδρος ο Μέγας του Ρακίνα, που ήδη κυκλοφορεί, σε έμμετρη μετάφραση, και με το Μιθριδάτη του ίδιου συγγραφέα, που η έκδοσή του επίκειται, οι εκδόσεις «Ταξιδευτής» έρχονται να καλύψουν ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία.

Το πρώτο έργο μπορεί να συνοψισθεί στην ακόλουθη φράση: Ένας νεαρός ποιητής τραγωδιών με θέματα κυρίως από την ελληνική αρχαιότητα (Ρακίνας), ο οποίος δεν θα αργήσει να γίνει ο διασημότερος μεταξύ των ομοίων του – και κατά μερικούς ειδικούς, ο μεγαλύτερος των γαλλικών γραμμάτων, γράφει ένα έργο για νεαρό διαχρονικό Ηγέτη του Κόσμου (Αλέξανδρος ο Μέγας) και το αφιερώνει στον επίσης νεαρό τότε Λουδοβίκο 14ο της Γαλλίας, που με την προσωνυμία «Βασιλιάς Ήλιος» θα αναδειχθεί σε έναν από τους πιο λαμπρούς ευρωπαίους ηγεμόνες.

Θέμα του έργου η κρίσιμη, νικηφόρα και τελευταία μάχη του Αλεξάνδρου κατά την εκστρατεία του στην Ασία, με αντίπαλο το βασιλιά Πώρο της Ινδίας, και κυρίως η ψυχική γενναιοδωρία του Αλεξάνδρου προς τον ηττημένο Πώρο, που τη διηγούνται όλοι οι ιστορικοί.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Πώς θέλετε να σας φερθώ; | Πείτε!

ΠΩΡΟΣ
Βασιλικά.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Πολύ καλά! Βασιλικά | λοιπόν να σας φερθώ.
Τη Νίκη μου ημιτελή | δεν την αφήνω εγώ.
Έτσι το επιθυμείτε, | θα ευοδωθεί η ευχή σας.
Βασιλέψτε για πάντα! | Σας επιστρέφω τη γη σας.
Με τη δική μου φιλία | την Αξιάνη δεχθείτε.
Σε γλυκό δεσμό οι δυο σας | από μένα αρμοστείτε.
Βασιλέψτε, ζήστε, πάρτε | τους άλλους όλους φαλάγγι
και τους νόμους σας απλώστε | ώς τις όχθες του Γάγγη. (στίχοι 1500-1509)

Ο Αλέξανδρος όμως δεν απεικονίζεται μόνο με τις στρατιωτικές αρετές του αλλά με τη συνολική εικόνα της προσωπικότητάς του. Και όχι μόνο με το δικό του λόγο αλλά κυρίως με το λόγο των άλλων προσώπων του έργου, που του αφιερώνουν συνολικά περίπου 500 στίχους. Μικρό δείγμα οι ακόλουθοι:

ΤΑΞΙΛΗΣ:
Στην όλη του εμφάνιση | λαμπρή της νιότης ώρα
θα “λεγες πως διέψευδε | άθλων του την πληθώρα.
Η μαγεμένη μου καρδιά | πώς να τη συνταιριάσει
με της νεότητας ακμή | τόση αρετή και δράση;
Μα η περηφάνια ήρωα | στην κεφαλή εκείνη,
του βλέμματός του η φωτιά, | η γενναιοφροσύνη,
το δείχνουν: είν” ο Αλέξανδρος! | Κι η φυσιογνωμία
κι αυτή του μεγαλείου του | άψευστη μαρτυρία.
Με ηγετικό παράστημα | τα πλάνα του χαράσσει.
Ματιά και χέρι κραταιό | τους πάντες υποτάσσει.
Από τη μάχη έβγαινε. | Στη λάμψη του μεθούσα.
Άστραφτε μες στα μάτια του | η Νίκη εθαρρούσα. (στίχοι 811-822)

Στο ερώτημα αν το έργο ανταποκρίνεται πλήρως προς την ιστορική αλήθεια, ο Ρακίνας στο δεύτερο πρόλογό του (1676) λέει ότι «σχεδόν δεν υπήρξε τραγωδία στην οποία η ιστορική αλήθεια να έχει ακολουθηθεί τόσο πιστά όσο η παρούσα». Υπάρχουν όμως πάντοτε, σε κάποια σημεία, διαφοροποιήσεις των μεγάλων ποιητικών έργων σε σχέση με την ιστορική αλήθεια – που ούτε και αυτή είναι πάντοτε βέβαιη – για τις οποίες ο Φρήντριχ Σίλλερ αναφέρει ότι ο τραγικός ποιητής υπόκειται στους νόμους μόνο της ποιητικής αλήθειας και με βάση αυτούς κρίνεται. Γι αυτό και η ομορφιά, η γοητεία και το άρωμα του έργου του Ρακίνα αναδύεται ακόμη εντονότερη με την έμμετρη ομοιοκατάληκτη μετάφραση, γραμμένη από τον Αριστείδη Λαυρέντζο, η οποία υπό αυτή την έννοια δεν έχει προηγούμενο ούτε στην Ελλάδα ούτε σε άλλη χώρα, απ’ό,τι γνωρίζουμε. Ένα ακόμα παράδειγμα, από τη «μεγαλόπρεπη θλίψη» των ηρώων, χαρακτηριστική σφραγίδα του έργου του Ρακίνα, η οποία είναι αποτέλεσμα της σφοδρής σύγκρουσης ανάμεσα στους δύο άξονές του – φλογερός έρωτας και υψηλό καθήκον:

ΚΛΕΟΦΙΛΗ:
Στο άρμα σας δεμένη | η Νίκη θε να “ρθεί.
Μα ο Έρωτας ποιος ξέρει | αν φτάσει ώς εκεί.
Τόσες χώρες και θάλασσες | που θε να μας χωρίσουν
από τη θύμησή σας | σύντομα θα με σβήσουν.
Όταν σε άγριο κύμα | σας δει ο Ωκεανός
να γίνεστε του Κόσμου | ο Ηγέτης ο Τρανός,
οι Βασιλείς μπροστά σας | όλοι γονατισμένοι
και τρέμοντας το Σύμπαν | έκπληκτο να σωπαίνει
θα σκέφτεστε, Άρχοντά μου, | πριγκίπισσα μικρή
στα βάθη των χωρών της | που εσάς θα καρτερεί
και στην καρδιά φυλάει | τις ακριβές στιγμές
με του κατακτητή της | κουβέντες φλογερές; (στίχοι 913-924)

Τέλος, σκηνές όπως η 2η της Α΄ πράξης (σελ. 65-70), η 2η της Β΄ πράξης (σελ. 79-84), η 1η και 2η της Δ΄ πράξης (σελ. 109-117) και η τελευταία του όλου έργου (σελ. 133-140) είναι από τις πιο καλογραμμένες, μεγαλειώδεις θεατρικά και ποιητικά, σκηνές του παγκόσμιου θεάτρου.

Τα παραπάνω νομίζουμε ότι είναι επαρκείς λόγοι για να γίνει ευρέως γνωστό και να μπει στη βιβλιοθήκη κάθε βιβλιόφιλου η έκδοσή μας Αλέξανδρος ο Μέγας του Ρακίνα.

Δυο λόγια για το μεταφραστή: Ο Αριστείδης Λαυρέντζος, που έγραψε την πρώτη του ποιητική συλλογή σε ηλικία 16 ετών και δεν έπαψε ποτέ να μελετά και να ασκεί το θέατρο, τη λογοτεχνία και την ποίηση, έχοντας σκηνοθετήσει ο ίδιος σε ερασιτεχνικούς θιάσους περί τα τριάντα έργα και μεταφράσει περί τα είκοσι, συνεργασθεί δε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με επαγγελματικούς θιάσους και πανεπιστημιακές σχολές, δίνει με το βιβλίο αυτό, που του κόστισε πολύ χρόνο και προσπάθεια, μια πρώτη απάντηση στην πρόκληση να μεταφρασθεί ο ρακινικός λόγος σε αντίστοιχο έμμετρο ελληνικό.

Από τα άλλα έργα έργα που μεταφράζει ή έχει μεταφράσει, οι εκδόσεις μας επέλεξαν να συνεχίσουν με το Μιθριδάτης του Ρακίνα. Ήρωάς του ο ομώνυμος βασιλιάς του Ευξείνου Πόντου που αντιστέκεται επί σαράντα χρόνια στη λαίλαπα των ρωμαϊκών λεγεώνων και ταυτόχρονα σπαράσσεται από έρωτα για την πιο αγαπημένη από τις συζύγους του, την Μονίμη από την Έφεσο. Η ιταλική μετάφραση του Μιθριδάτη αποτέλεσε το λιμπρέτο της ομώνυμης όπερας του Μότσαρτ (1770). Το έργο βρίσκεται στους αντίποδες του Αλεξάνδρου: τραγωδία νικητού / τραγωδία ηττημένου, τραγωδία ισχυρού / τραγωδία αντίστασης στην ισχύ, έργο νεότητας / έργο ωριμότητας κλπ. Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι ο Ρακίνας δεν επαναλαμβάνεται. Όσο για τους ρόλους, ο πρώτος ανδρικός (Μιθριδάτης) έχει χαρακτηριστεί από έγκυρους θεατρολόγους ως ο αριστουργηματικότερος από όλους τους, διακεκριμένους ως γνωστόν, ανδρικούς ρόλους του Ρακίνα.

ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ:
Πάλεψα για το σύμπαν | όσο ήταν μπορετό.
Θάνατος μόνο παύει | το σχέδιό μου αυτό.
Εχθρός εγώ της Ρώμης, | εχθρός στην τυραννία,
δεν έσκυψα σ’εκείνων | ζυγό και ατιμία.
Και είμαι, το πιστεύω, | μέσα στους πιο λαμπρούς
που μίσος σαν ετούτο | εξέθρεψαν γι’αυτούς.
Αλλού δεν τους κοστίσαν | τόσο ακριβά οι νίκες
που μνήμες τους γεμίσαν | μέρες γεμάτες λύπες.
Κι αν δεν εστέρξαν οι ουρανοί | το σχέδιο να τελειώσω
και μέσ” στη Ρώμη καιόμενη | ψυχή να παραδώσω,
μου μένει έστω μια χαρά | πριν κατεβώ στο χώμα:
να περιβάλλομαι από εχθρούς | που εξοντώνω ακόμα.
Σε αίμα τους βέβηλο βουτώ | βραχίονες γενναίους
και βλέμμα μου θωρεί στερνό | φυγάδες τους Ρωμαίους. (στίχοι 1653-1664)

Ο δε πρώτος γυναικείος ρόλος (Μονίμη) έχει χαρακτηρισθεί ως η πιο εξαίσια από τις δημιουργίες του συγγραφέα, όπου με πολλή δεξιοτεχνία αναμιγνύει τα συστατικά πάθους, ευγένειας και λεπτότητας.

ΜΟΝΙΜΗ:
Μακριά από φίλους και γονείς, | μόνη και φοβισμένη,
Βασίλισσα κατ” όνομα, | όμως φυλακισμένη,
και τώρα χήρα μα χωρίς | σύζυγο να γνωρίσω,
πολλές οι δυστυχίες μου | να τις εξιστορήσω.
Εχθρό μου που με τυραννεί | να ονοματίσω τρέμω
μα μια καρδιά γενναιόψυχη, | το ελπίζω κι ανασαίνω,
δεν θα θυσιάσει δάκρυα | καρδιάς που ο πόνος λιώνει
στη σχέση αίματος που εσάς | μ” εκείνον σας ενώνει.
Αναγνωρίζετε μ” αυτά | Φαρνάκη αδελφό σας.
Ναι, Άρχοντά μου, είν” αυτός. | Θράσος του ανάξιό σας
σε βία σκληρή τον οδηγεί, | δική του να με κάνει
και να μου γίνει πιο πικρό | από τάφο το στεφάνι. (στίχοι 135-146)

Κι ενώ αυτοί οι ρόλοι έχουν παιχθεί και παίζονται από κορυφαίες και κορυφαίους σε πολλές χώρες, και παρόλο που το έργο σφύζει από Ελλάδα, δεν κυκλοφορεί καν στην ελληνική γλώσσα!

Καλύπτοντας αυτό το σημαντικό κενό και για τα δύο έργα, είμαστε βέβαιοι ότι οι μεταφράσεις μας θα ελκύσουν τους ηθοποιούς του θεάτρου μας και θα ακουσθούν και στις σκηνές μας.

Τέλος, η αρίθμηση όλων των στίχων στο βιβλίο επιτρέπει την άμεση παραβολή με το πρωτότυπο, η δε πλούσια εικονογράφηση και σχόλια που περιλαμβάνει ο Αλέξανδρος ο Μέγας – και ανάλογη θα είναι και η έκδοση του Μιθριδάτη – κάνουν τη μελέτη πιο ευχάριστη για όλες τις κατηγορίες αναγνωστών και τους εισάγουν κατάλληλα στο πνεύμα του κάθε έργου, όπου μεταξύ άλλων θα ανακαλύψουν και κορυφαίες φράσεις-ρήσεις με διαχρονική αξία. Π.χ. :

Ηγέτη που θεμέλια | χωρών κάνει να τρίζουν
οι Βασιλείς δεν θα “πρεπε | να τον παραγνωρίζουν. (Ταξίλης, Αλέξανδρος, 151-152)

Εχθροί εμείς της σχόλης | που τους έφερε την πτώση,
το χρυσάφι της γης μας | τις ψυχές δεν έχει αλώσει. (Πώρος, Αλέξανδρος, 581-582)

Αντιστάσεις ατέλειωτες | οι καρδιές μας προβάλλουν;
Πιο πολύ αγαπούνε, | πιο πολύ αμφιβάλλουν. (Κλεοφίλη, Αλέξανδρος, 391-392)

Των εραστών το λάθος | που από καημό σπαράσσονται:
Θα “θελαν στην καρδιά τους | τα πάντα να υποτάσσονται. (Φαιδίμη, Μιθριδάτης, 1169-70)

Άρπαγες διψαλέοι | του πλούτου των εθνών
που όλους εδώ τους φέρνει | η φήμη θησαυρών.
Συρρέουν κατά μάζες | και από φθόνο ερίζουν.
Τη γη τους παρατούνε, | τη γη μας πλημμυρίζουν. (Μιθριδάτης, 777-780)

bibilio

Δεν υπάρχουν σχόλια για το άρθρο "Βράβευση του Αριστείδη Λαυρέντζου από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας"

    Αφήστε το σχόλιο σας


    *