Το Βέλγιο και η πρόκληση της «υπο-αστικοποίησης» των μεγάλων αστικών κέντρων

Συντάκτης:

Η άλλοτε καρδιά της βελγικής οικονομίας, η πρωτεύουσα Βρυξέλλες, βλέπει την ευημερία της να διαχέεται στα προάστια. Νέα μελέτη του καθηγητή οικονομικών Vincent Vandenberghe από το Πανεπιστήμιο UCLouvain φέρνει στο φως μια βαθιά μεταβολή στον αστικό ιστό: την απομάκρυνση πλούσιων κατοίκων και επιχειρήσεων από τα κέντρα των πόλεων προς την περιφέρεια.

Πτώση εσόδων, άνοδος ανισοτήτων

Σε αντίθεση με το πρότυπο που παρατηρείται στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες —όπου το αστικό κέντρο διατηρεί υψηλά εισοδήματα και επενδύσεις— στο Βέλγιο συμβαίνει το αντίθετο. Οι πλουσιότεροι πολίτες και επιχειρήσεις απομακρύνονται από τα αστικά κέντρα, αφήνοντας πίσω τους χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα και πληθυσμούς με μεταναστευτικό υπόβαθρο.

Το αποτέλεσμα είναι πολυδιάστατο: οι πόλεις, ενώ έχουν νεανικότερο πληθυσμό, παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης και σημαντική πτώση φορολογικών εσόδων. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο: ενώ το 1977 οι κάτοικοι των Βρυξελλών είχαν κατά μέσο όρο 10% υψηλότερο εισόδημα από την περιφέρεια της Φλάνδρας, το 2021 είχαν 24,9% χαμηλότερο.

Απώλεια επιχειρήσεων και δημογραφική πίεση

Η φυγή δεν αφορά μόνο τα φυσικά πρόσωπα. Μεταξύ 2014 και 2021, οι Βρυξέλλες έχασαν καθαρά 810 επιχειρήσεις – μια απώλεια που μεταφράζεται σε σχεδόν 30.000 θέσεις εργασίας και κύκλο εργασιών σχεδόν 12 δισεκατομμυρίων ευρώ. Οι επιχειρήσεις, επιδιώκοντας μεγαλύτερη εγγύτητα με τους πελάτες και τους εργαζομένους τους, ακολούθησαν τη μετακίνηση προς τα προάστια.

Παράλληλα, η συγκέντρωση πληθυσμών μεταναστευτικής καταγωγής στα κέντρα –χωρίς σχεδιασμό για γεωγραφική διασπορά– εντείνει τα προβλήματα ένταξης και κοινωνικής συνοχής. Η εικόνα ενισχύεται από την ύπαρξη παλαιών, μεταβιομηχανικών συνοικιών με χαμηλής ποιότητας κατοικίες, όπως αυτές κατά μήκος του καναλιού στις Βρυξέλλες.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Και τι μπορεί να γίνει;

Ο καθηγητής Vandenberghe εντοπίζει τις αιτίες σε ένα μείγμα πολιτικών επιλογών και ιστορικών συγκυριών:

Οι φορολογικές πολιτικές ευνοούν την καθημερινή μετακίνηση με αυτοκίνητο, κάνοντας ελκυστικότερη τη ζωή στα προάστια.
Ο ομοσπονδιακός χαρακτήρας του Βελγίου έχει αποδυναμώσει την πολιτική και οικονομική δύναμη των πόλεων, με την πρωτεύουσα να χάνει σταδιακά τον κεντρικό της ρόλο.
Η απουσία μιας ενιαίας στρατηγικής για την αστική ανανέωση και την κοινωνική ανάμειξη ενισχύει τη στασιμότητα των πυρήνων.

Η μελέτη προτείνει δύο στρατηγικές κατευθύνσεις:

Ενίσχυση της εδαφικής αλληλεγγύης μέσω οικονομικών μεταβιβάσεων, διεύρυνσης της φορολογικής βάσης των πόλεων προς τα προάστια (π.χ. μέσω συγχωνεύσεων), ή μέσω ενισχυμένων ταμείων.
Αναζωογόνηση των αστικών κέντρων με στοχευμένες πολιτικές εκπαίδευσης, απασχόλησης και μαζικές επενδύσεις σε υποδομές: συγκοινωνίες, πράσινοι χώροι, πολιτιστικά και ψηφιακά δίκτυα.

Χωρίς στρατηγική, η απόκλιση θα διευρυνθεί

Η «υπο-αστικοποίηση» (suburbanisation) συνεχίζεται με ταχύ ρυθμό. Οι καθημερινές μετακινήσεις από την περιφέρεια στις μεγάλες πόλεις συντηρούν μια άνιση σχέση: οι υποδομές και οι υπηρεσίες των πόλεων επιβαρύνονται, ενώ τα φορολογικά έσοδα συγκεντρώνονται στους γύρω δήμους. Οι Βρυξέλλες, όπως και άλλες μεγάλες πόλεις όπως η Λιέγη και η Αμβέρσα, σηκώνουν δυσανάλογο βάρος χωρίς τα αντίστοιχα οφέλη.

Το συμπέρασμα της μελέτης είναι σαφές και επείγον:
«Αν δεν υπάρξει μια φιλόδοξη, συνεκτική και ολοκληρωμένη αστική πολιτική, οι εδαφικές και κοινωνικοοικονομικές ανισότητες θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν».