Tα «Τέσσερα πόδια του τραπεζιού» μέσα από την οπτική του σκηνοθέτη Αριστείδη Λαυρέντζου

Συντάκτης:

Η θεατρική παράσταση «Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού», του Ιάκωβου Καμπανέλλη, σε σκηνοθεσία Αριστείδη Λαυρέντζου, αποτελεί μία ιδιαίτερη θεατρική στιγμή για τα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης μας αφού μας δίνει την δυνατότητα να απολαύσουμε μία ακόμα φορά την σατιρική κωμωδία του μεγάλου έλληνα θεατρικού συγγραφέα, στιχουργού και σεναριογράφου, η οποία αν και γράφτηκε το 1978 μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ. Έχουν περάσει 32 χρόνια από την πρώτη αυτή παράσταση, από τη στιγμή που μία θεατρική ομάδα θεατρανθρώπων ένωσαν τις δυνάμεις τους, με κέφι και μεράκι, σε νεαρή ηλικία τότε, για να μεταφέρουν στο θεατρόφιλο κοινό ένα έργο το οποίο συγκεντρώνει και εκφράζει την πεμπτουσία της καμπανελλικής δραματουργίας, η οποία περίτεχνα εμπλέκει την κοινωνική πραγματικότητα μιας εποχής που χαρακτηρίζεται έντονα από τα κακώς κείμενα της ελληνικής πραγματικότητας.
Σήμερα συνομιλούμε με τον κύριο Αριστείδη Λαυρέντζο, κεντρικό πρωτεργάτη του Θιάσου ΘΕΣΠΙΣ και έναν από τους ηθοποιούς της παράστασης που είχαμε απολαύσει πριν 32 χρόνια, σε σκηνοθεσία, τότε, του Γιάννη Οικονομίδη. Στη συζήτηση μας με τον σκηνοθέτη της παράστασης που θα απολαύσουμε για 4 μέρες στην Comédie Royale Claude Volter, μιλάμε για τους λόγους επιλογής του συγκεκριμένου έργου, τις σκηνοθετικές προκλήσεις αλλά και το γιατί αυτής της δεύτερης παράστασης μετά από το πέρασμα τριών δεκαετιών!

Κύριε Λαυρέντζο, πείτε μας δύο λόγια για την επιλογή του φετινού θεατρικού έργου «Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού», του Ιάκωβου Καμπανέλλη από την θεατρική ομάδα του ΘΕΣΠΙ.

Ως προς την επιλογή του έργου. Είχα συμμετάσχει ως ηθοποιός σε δύο έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη: Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού, το 1991, με το Ελληνικό Θεατρικό Εργαστήρι του οποίου ήμουν από τα ιδρυτικά μέλη το 1984, και Η Αυλή των θαυμάτων, το 1994, με το Ελληνικό Θέατρο Βελγίου, το οποίο είχα συνιδρύσει το 1992-93 με τον Γιάννη Οικονομίδη και τον Γιώργο Ανδρονίδη. Στην Αυλή των Θαυμάτων ήμουν και ο υπεύθυνος παραγωγής, με αξεπέραστο μέχρι σήμερα αριθμό θεατών σε ελληνικό έργο στο Βέλγιο, 1300 θεατές. Οι εντυπώσεις από τα δύο έργα ήταν τόσο έντονες, καθώς και η επίδραση που άσκησε επάνω μου η προσωπικότητα του Καμπανέλλη όταν τον γνωρίσαμε στην παράστασή μας των Βρυξελλών το 1991, ώστε, όταν ίδρυσα τον θίασο ΘΕΣΠΙ το 2002 με βασική συνιδρύτρια τη Δέσποινα Σαλτουρίδου, τώρα επίτιμη πρόεδρο του ΘΕΣΠΙ, και άρχισα να σκηνοθετώ, αναζητούσα την κατάλληλη ευκαιρία να ανεβάσω ένα έργο του.

Ύστερα από προσπάθειες που δεν μπόρεσαν να καρποφορήσουν αλλά και δεν έχουν εγκαταλειφθεί οριστικά, η κατάλληλη στιγμή ήρθε στην παρούσα θεατρική περίοδο 2022-2023, η οποία συμπίπτει με τα 100+1 χρόνια από τη γέννηση του συγγραφέα (2 Δεκεμβρίου 1921). 100+1 και όχι 100 ακριβώς, διότι το ένα μας το έφαγε ο κορονοϊός – και βέβαια είχαμε ταυτόχρονα και τα 200 χρόνια από την Εθνεγερσία του 1821, τα οποία γιορτάσαμε με τον περυσινό μας Καποδίστρια του Καζαντζάκη. Τα κύρια κριτήρια που υπαγορεύουν την επιλογή ενός έργου είναι η ποιότητα του συγγραφέα, η ποιότητα του έργου και η δυνατότητα της ομάδας να έχει τα πρόσωπα που απαιτούνται για να ενσαρκώσουν τους ρόλους του έργου. Λαμβάνουμε υπόψη και την έννοια της επετείου που αντιπροσωπεύει μια παράσταση (στην περίπτωσή μας, τα 100 χρόνια) και δεν είναι η πρώτη ούτε η δεύτερη φορά, αν λάβει κανείς υπόψη, μεταξύ άλλων, ότι το 2016-17 ήταν τα 400 χρόνια από τον θάνατο του Σαίξπηρ και ανεβάσαμε την κορυφαία κωμωδία του Η Δωδέκατη Νύχτα. Επίσης λαμβάνουμε υπόψη την ιστορία του έργου, όσο τη γνωρίζουμε, και θέλαμε για φέτος, ύστερα από την ωραία περυσινή τραγωδία του Καζαντζάκη Καποδίστριας, να ανεβάσουμε μια κωμωδία. Δεν παραμελούμε, τέλος, ποτέ το κριτήριο του κατά πόσον το έργο μπορεί να μιλήσει στην εποχή μας. Συνέπεσαν θετικά όλα τα παραπάνω κριτήρια στη φετινή μας επιλογή. Πρόκειται πράγματι για μια σατιρική κωμωδία με πολλές αλληγορίες για την κοινωνική και οικονομική κατάσταση της χώρας μας, που δεν είναι καθόλου μακριά ούτε ξένες προς το σήμερα – και ακόμη καλύτερα που διανύουμε και περίοδο εκλογών, οπότε τα ερωτήματα που θέτει το έργο με έξυπνο και ταυτόχρονα διασκεδαστικό τρόπο δεν θα αφήσουν αδιάφορο κανέναν. Βρήκα στην ομάδα και όλα τα κατάλληλα πρόσωπα για να ενσαρκώσουν τα πρόσωπα του έργου: έναν πατέρα 99 ετών που ούτε πεθαίνει αλλά ούτε και ζει, δεν μιλά καθόλου αλλά είναι παρά ταύτα εκφραστικός (με το κατάλληλο μακιγιάζ ανέλαβε τον ρόλο ο κατά πολύ νεότερος βέβαια Δήμος Αγγελούσης), την 93χρονη αδελφή του που ενσαρκώνει με κοντινή σε αυτή ηλικία η Δέσποινα Σαλτουρίδου (γυναικείο ρεκόρ μεγάλης ηλικίας στη σκηνή, το οποίο κατέχει πλέον μαζί με το ανδρικό του αείμνηστου Γιώργου Ανδρονίδη), τέσσερις γιούς (πονηρός ο πρώτος – Τάσος Φιλιππίδης από κοινού με τον Γιώργη Καταλαγαριανάκη, ανατρεπτικός ο δεύτερος – Βασίλης Μάγνης, γλεντζές και θυμώδης ο τρίτος – Γιώργος Μαγκλής, ύπουλος και σκοτεινός ο τέταρτος (Πάρις Κακλαμάνος εναλλάξ με τον Κωστή Γεραρή), τις τρεις κόρες (ευσυγκίνητη η πρώτη – Τίνα Χατζηθωμά, πιο σκληρή από τους άντρες η δεύτερη – Καντιάνα Πετρή, «φευγάτη» στο εξωτερικό και στον κόσμο της η τρίτη – Λαμπρινή Γαρμπή) και τέλος τη νεαρή νοσοκόμα (Σαββίνα Σινωπίδου). Είχαμε κατά νου να τιμήσουμε και τον Γιάννη Οικονομίδη, και τυχαίνει να είναι ο σκηνοθέτης που ανέβασε το έργο στις Βρυξέλλες το 1991 και άρχισε με αυτό τη λαμπρή καριέρα του (και έπαιζα και εγώ ο ίδιος τον ωραίο ρόλο του τρίτου αδελφού). Συνεπώς, η επιλογή ήταν μονόδρομος: ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΟΔΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΠΕΖΙΟΥ!

Ποιες ήταν οι σκηνοθετικές προκλήσεις και διλήμματα που αντιμετωπίσατε, δεδομένου ότι το έργο έχει ξαναπαιχτεί στις Βρυξέλλες και εσείς είχατε συμμετάσχει στην θεατρική παράσταση του 1991;

Ως προς τις σκηνοθετικές προκλήσεις – μια και το έργο έχει ξαναπαιχτεί στις Βρυξέλλες, όπως ορθά λέτε, η πρώτη μου απάντηση είναι ότι δεν πρέπει να αποκλείουμε εκ προοιμίου τα έργα που έχουν ξαναπαιχτεί. Αυτό όμως υπό κάποιες προϋποθέσεις: να είναι, κατ’ αρχήν, σχετικά μακρινός ο χρόνος που έχει ξαναπαιχτεί το έργο. Στην περίπτωσή μας, έχουν περάσει 32 χρόνια. Ιδανικό χρονικό διάστημα, θα έλεγα, να μην έχουν δει την προηγούμενη παράσταση οι περισσότεροι από τους σημερινούς θεατές, αλλά να την έχουν δει και μερικοί για να συγκρίνουν και να θυμούνται. Όντως, όχι μόνο κάποιοι από τους θεατές του 1991 θα είναι στην παράσταση αλλά και κάποιοι από τους ηθοποιούς του 1991 θα είναι παρόντες στην τωρινή μας παράσταση – ή σε κάθε περίπτωση ζουν ανάμεσά μας και τους γνωρίζουμε οι περισσότεροι.

Έτερη προϋπόθεση είναι να έχει να πει κάτι καινούργιο ο σκηνοθέτης του σήμερα. Αυτό το βλέπετε ήδη στη νέα μας αφίσα και θα το δείτε και στην παράσταση. Ας αφήσουμε να λειτουργήσει η έκπληξη. Επίσης, πολύ μετά από το 1991 – για την ακρίβεια από το 2009 – πρωτοεφαρμόστηκε στο ελληνικό θέατρο στις Βρυξέλλες η τεχνική των υπερτίτλων. Χάρις στους υπερτίτλους, η δυνατότητα να δουν το έργο μας και μη ελληνόγλωσσοι είναι ουσιαστική και πραγματική – και μας ενδιαφέρει να συμβαίνει αυτό. Στο συγκεκριμένο έργο, ξόδεψα τον περισσότερο χρόνο από ό,τι σε οιοδήποτε άλλο έργο για τους υπερτίτλους: πάνω από 400 ώρες. Και αυτό διότι για να υπάρξει ο υπέρτιτλος πρέπει να υπάρχει μετάφραση του έργου. Ενώ λοιπόν σε άλλα κλασικά που είχαμε ανεβάσει στο παρελθόν υπήρχε το ξένο κείμενο, Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού χρειάστηκε να τα μεταφράσω ο ίδιος στα γαλλικά, κάτι που έγινε για πρώτη φορά, και τη μετάφρασή μου αυτή την παρέχω δωρεάν στο αρχείο Καμπανέλλη, τουλάχιστον ως δείγμα ευγνωμοσύνης στην ευγενέστατη κόρη και κληρονόμο του, ενδυματολόγο στην Ελλάδα, Κατερίνα Καμπανέλλη, που μας παρεχώρησε δωρεάν τα πνευματικά δικαιώματα για την παράσταση. Αλλά και σε υπάρχουσα αγγλική μετάφραση χρειάστηκε να επέμβουμε σε δεκάδες σημεία όπου δυστυχώς απέδιδε λανθασμένα το πρωτότυπο. Για να κλείσω το κεφάλαιο σκηνοθεσία, θα σας θυμίσω αυτό που είχα πει σε προηγούμενη συνέντευξή μας: πάνω από το μισό της σκηνοθεσίας είναι η ερμηνεία του έργου. Την ερμηνεία μου τη συνοψίζω στην παράγραφο που ήδη έχει δημοσιευθεί ως κομμάτι του ενημερωτικού μας φυλλαδίου: «παρά τα όσα έχουν γραφτεί, τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού δεν είναι ακριβώς οι τέσσερις γιοι (άλλωστε υπάρχουν και οι εξίσου σημαντικές για το έργο κόρες και θεία), αλλά τα σαθρά θεμέλια με τα οποία έμπαινε η Ελλάδα στη νέα εποχή: μονομερής ανάγνωση της ιστορίας και κουλτούρα κολλημένη στο τσάμικο του «Μπιρμπίλη», αξιακό
σύστημα με γνωρίσματα τις μυστικές παρακολουθήσεις και το μίσος προς τον εργάτη, οικονομία της συσσώρευσης χωρίς προοπτική και απόρριψη των προβληματισμών των νέων. Η τάβλα του τραπεζιού είναι ίσως ο σχεδόν άψυχος πατέρας-μνημείο, με όσα συμβολίζει και κυρίως την έλλειψη μέλλοντος.» Φρονώ λοιπόν ότι χωρίς να αναιρώ ή να υποτιμώ όσα έχουν ειπωθεί από άλλους θεατρολόγους και σκηνοθέτες για το έργο, προσθέτω και εγώ το λιθαράκι μου στην ιστορία του.

Τώρα που πια μένουν λίγες μέρες πριν την παράσταση και έχοντας ολοκληρώσει τις πρόβες, θα μπορούσατε να συγκρίνετε τις δύο παραστάσεις, του τότε και του σήμερα;

Να συγκρίνω την παράσταση του τότε (1991) με την παράσταση του σήμερα (2023). Είναι τόσο όμορφη η ανάμνηση που έχω για την παράσταση του 1991 και τόσο ωραία η σχέση που δημιουργήθηκε μεταξύ εμού και του τότε σκηνοθετήσαντος Γιάννη Οικονομίδη, από τον οποίο έχω πάρει πάρα πολλά, όπως και από τον καταξιωμένο ηθοποιό του θεάτρου Βάσο Ανδρονίδη, που διευθύνοντας μερικές πρόβες μας το 1991 μας άνοιξε και από την πλευρά του ορίζοντες, ώστε δεν θα αγγίξω την παράσταση αυτή με καμία κριτική. Θα πω μόνο ένα πράγμα: ήμασταν πολύ νέοι τότε – δεν ήμασταν ούτε καλά-καλά σαράντα, και άρα ενσαρκώσαμε ρόλους πολύ κάτω από την πραγματική ηλικία των ηρώων του έργου, που είναι από 60 μέχρι 99 ετών. Η νιότη μας, έδωσε στην παράσταση του τότε μια απίστευτη δροσιά. Το ότι μπορούμε να ενθουσιαζόμαστε ακόμα με το ίδιο έργο και να αυτοσαρκαζόμαστε 30 χρόνια μετά, πιστεύω πως θα δώσει ένα άλλο χρώμα, και οι θεατές θα κρίνουν ποιο είναι το χρώμα αυτό και αν αξίζει.

«Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού»

Ημερομηνία: 25, 26, 27 και 28 Μαΐου 2023

Comédie Royale Claude Volter, Av. des Frères Legrain 98, 1150 Bruxelles
Διοργάνωση: Θίασος ΘΕΣΠΙΣ Βρυξελλών

Εισιτήρια μέσω VIVA, εδώ