«Poor things…poor result» από τον Άρη Μπόττα

Γράφει ο Άρης Μπόττας

Βάζοντας πολλά καρπούζια αυτή τη φορά κάτω από την ίδια μασχάλη, στην τελευταία του ταινία ο Λάνθιμος καταπιάνεται με μία σειρά από θέματα που αφορούν όλα αυτά που πιστεύει ότι χαρακτηρίζουν τη γυναίκεια χειραφέτηση. Μας λέει λοιπόν με το γνωστό πομπώδες ύφος του ότι το πρότυπο της πετυχημένης σύγχρονης γυναίκας είναι ένα κράμα μιας απόλυτα σεξουαλικά απελευθερωμένης γυναίκας, με πολιτικές ανησυχίες, κοινωνικά ευαισθητοποιημένης, σίγουρης για τον εαυτό της, μορφωμένης, δυνάμενης να σμπαραλιάσει τους καθωσπρεπισμούς και τις διαμορφωμένες ηθικές νόρμες, κυνικής και ουδόλως συναισθηματικής.

Στην προσπάθεια παρουσίασης ενός τέτοιου προτύπου ο Λάνθιμος πρέπει να χτυπήσει την πατριαρχία. Έτσι οι προσωπικότητες της ταινίας που σχετίζονται με κλασικούς παραδοσιακούς ρόλους αντρικής επιβολής, στραπατσάρονται εμφατικά. Καλώς ως εδώ. Δυστυχώς όμως -και αυτό θεωρώ ότι είναι το γκρέμισμα ολόκληρης της ταινίας- είναι, ότι στην προσπάθεια να αναδείξει όλο αυτό το conceptual project του, κάνει το μοιραίο ολίσθημα να συμπαρασύρει όλα τα αρσενικά σε ένα βραδύκαυστο ολοκαύτωμα: ουδεμία από τις αντρικές μορφές της ταινίας, από τους πρωταγωνιστές ως τους κομπάρσους, διασώζεται από την ταπείνωση ή/και την αναξιοπρέπεια. Όμοιες τάσεις παρατηρήσαμε και στον «Αστακό», όπως και στην «Ευνοούμενη», όμως εδώ ο Λάνθιμος ξεπερνά κάθε περιορισμό και όριο και με τρόπο δραματικά εμφατικό και κατά τη γνώμη μου επικίνδυνα αποτυχημένο.

Στην προσπάθεια μου να εξηγήσω το λόγο αυτού του μένους, αν θεωρήσουμε ότι ο σκηνοθέτης δεν έχει κάποιο παιδικό τραύμα από το αντρικό φύλο, θέλω να πιστεύω ότι το κάνει όχι γιατί μισεί τους άντρες ή γιατί δεν ξέρει να κρατά τις ισορροπίες, αλλά γιατί θέλει επίτηδες να προκαλέσει -κάτι που λατρεύει να κάνει- σε βαθμό που καταντά αηδιαστικά μεροληπτικός, για να υποστηρίξει τη γραμμή του: η γυναικεία χειραφέτηση είναι το ζητούμενο και αν ακόμα πρέπει να παρουσιαστούν όλοι οι σύγχρονοι άντρες ως γεννημένοι υπεύθυνοι της καταπιεστικής πατριαρχίας, επειδή απλά γεννήθηκαν άρρενες, κανένα πρόβλημα. Η γυναίκα τιμωρός βάζει τα πράγματα στη θέση τους με κύριο όπλο της το σεξ και τη σαγήνη της.

Παίζοντας στα δάχτυλα το παιχνίδι της πρόκλησης, αυτή τη φορά επιθυμεί να το κάνει με δύο τρόπους: με ένα κρεσέντο σεξουαλικών σκηνών που καταντούν επαναλαμβανόμενες και κουραστικές, στις οποίες οι άντρες – εραστές φυσικά στραπατσάρονται και δεύτερον μ” ένα κρεσέντο σεξιστικών αστείων εις βάρος του ανδρισμού, τόσο σε επίπεδο βιολογίας, όσο ακόμα και… υγιεινής. Η σεξουαλική ανακάλυψη σε βαθμό οργιαστικό γίνεται απόλυτα ενσυναίσθητα ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη γυναικεία χειραφέτηση κατά τον Λάνθιμο και ως το βασικότερο στάδιο στην πορεία προς την τελειοποίηση που περιλαμβάνει και πνευματική ταυτόχρονα καλλιέργεια και πολιτική αφύπνιση. Δεν βλέπουμε πως η χειραφετημένη γυναίκα βγάζει τα προς το ζην ωστόσο: η ηρωίδα δεν χρειάζεται να εργάζεται, μπορεί να ζει από τους άντρες που διαχειρίζεται ενεργητικά, έμμεσα και άμεσα.

Κατ” επέκταση η ευκαιρία για να δούμε μία ταινία δίδαγμα και γροθιά στην πατριαρχία, καταλήγει σε ένα κυκεώνα extravagant σκηνών άκρατου φεμινιστικού ορυμαγδού, ωμών και αχρείαστων σεξουαλικών σκηνών, άλλο τόσο ωμών σεξιστικών διαλόγων και μιας μεθοδευμένης στρατηγικής ισοπέδωσης του αντρικού φύλου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι θεατές στον κινηματογράφο περισσότερο γελούσαν με τα παραπάνω, κάτι που πιστεύω ότι ισοδυναμεί με μία αποτυχία της διάχυσης προβληματισμού και των μηνυμάτων στον θεατή: καταλήγοντας κωμωδία η ταίνια απώλεσε τόσο το αρχικό σουρεαλιστικό και σκοτεινό ατμοσφαιρικό πλαίσιο που δημιούργησε από τις πρώτες σκηνές όσο και το πολύ σοβαρό μήνυμά που ήθελε να κομίσει, που μαεστρικά έδενε στην αρχή της με μία δόση μυστηρίου και φόβου.

Διασώζεται η ερμηνεία της πρωταγωνίστριας, τα φοβερά γοτθικά και ατμοσφαιρικά σκηνικά, τα ασπρόμαυρα ευρυγώνια πλάνα και ο φουτουριστικός κόσμος που δημιούργησε (όλα αυτά έρχονται στο μέλλον), αναπλάθοντας πόλεις και τόπους με στοιχεία φαντασίας σε εξαιρετική σύνθεση (κάθε σκηνή τόσο σε ανθρώπους και σε αντικείμενα, σκηνικά, κουστούμια, στο προσκήνιο και το παρασκήνιο είναι ιδιαίτερα μελετημένα, θεατρικά και πανέξυπνα στυλιστικά, κάτι που θαυμάζω ιδιαίτερα στο Λάνθιμο). Οι παραμορφωμένες κλίμακες δένουν με την παραμορφωμένη μουσική και τις αλλοιωμένες μορφές επιτείνοντας την αίσθηση απειλής που πάντα έχεις ακόμα και σε μία ταινία που καταντά παρωδία.
Κρίμα θα πω: όσο και αν (ανα)γνωρίζουμε και είμαστε διατεθειμένοι να δεχθούμε και να θαυμάσουμε τις υπερβολές του και τις προκλητικά ακραίες καλλιτεχνικές του πινελιές, όπως κάναμε στον «Αστακό» και την «Ευνοούμενη», εδώ ο Λάνθιμος ξεφεύγει, εκτρέπεται, παρεκτρέπεται και τελικά κατά τη γνώμη μου γίνεται περισσότερο γραφικός παρά ουσιώδης.

«Poor result» για μια ταινία που θα πάει σίγουρα καλά τόσο εισπρακτικά όσο και στις κριτικές, γιατί προβάλλεται και διαφημίζεται όσο καμία προηγούμενη του, όντας στα μηνύματα του κλίματος της εποχής που επιβάλει το σύστημα. Και τα Όσκαρ άλλωστε, μέρος του συστήματος είναι. «Είναι πολλά τα λεφτά, Yiorgos».