Από την εποχή των πρώτων μετακινήσεων του ανθρώπου, εμφανίστηκε η ανάγκη να καταγραφούν λεπτομέρειες για τους “δρόμους” της θάλασσας ή της ξηράς. Να γίνουν αναπαραστάσεις τοπίων, να επισημανθούν “παράξενα” ή “επικίνδυνα” μέρη αλλά και να προσδιοριστούν όρια “ιδιοκτησιών”, περιοχών, γνωστών κρατών ή άγνωστων χωρών. Κάπως έτσι γεννήθηκαν οι χάρτες και η χαρτογραφία θεωρείται μια από τις αρχαιότερες δραστηριότητες του ανθρώπου.
Αρχικά οι χάρτες ήταν απλά σχέδια. Μια τοιχογραφία που χρονολογείται περίπου στο 7500 π.Χ. και βρέθηκε στην Τουρκία (Τσαταλχογιούκ), αναπαριστά την κάτοψη ενός οικισμού και ένα γειτονικό ηφαίστειο. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χαρτογραφούσαν το Νείλο, οι αρχαίοι Κινέζοι τα άστρα, οι Βαβυλώνιοι τις περιοχές με τις ιερές πόλεις τους, ενώ στην αρχαία Ελλάδα ο πρώτος χάρτης σχεδιάστηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον Αναξίμανδρο (έναν Μιλήσιο φυσιολόγο φιλόσοφο με ιδιαίτερες απόψεις για το “άπειρο”) και παρουσιάζει τον “κόσμο” ως…δίσκο.
Αργότερα, με την ευρύτερη χρήση των μαθηματικών, άρχισαν να σχεδιάζονται πιο πολύπλοκοι χάρτες, έως “ανακριβείς” (όπως του Πτολεμαίου), αρκετά λεπτομερείς σαν αυτούς που σχεδίασαν Άραβες γεωγράφοι του Μεσαίωνα (όπως ο επικός Μοχάμεντ Αλ Ιντρισί) και σχεδόν “κανονικοί” όπως οι χάρτες που σχεδιάστηκαν από Ευρωπαίους την εποχή των Μεγάλων Ανακαλύψεων. Σε κάθε περίπτωση, όλοι αυτοί οι χάρτες ήταν γοητευτικοί και συναρπαστικοί, καθώς πέρα από το πραγματικό, συμπεριλάμβαναν στοιχεία μυθολογίας, θαλάσσια “τέρατα”, γοργόνες και άλλα “ακραία” και…σουρεαλιστικά.
Ήταν χάρτες της ανθρώπινης αναζήτησης, που σε σύγκριση με τη σύγχρονη χαρτογραφία ή το…google earth, απέχουν όσο και τα χρόνια που χωρίζουν τις εποχές, τις γνώσεις και τα μέσα των δημιουργών τους. Χάρτες που για την εποχή τους, εκτός από πραγματικά χρηστικά ή γνωστικά αντικείμενα, ήταν και δημιουργίες ενός “υπερβατικού συμβολισμού”. Διότι δεν ήταν μόνο κάποιες απλές ή πολύπλοκες εικόνες με σχέδια, αλλά ήταν σύμβολα ενός κόσμου, ίσως και ιδεατού, σίγουρα καινούργιου και απέραντου, του οποίου, ατελή μόνο απεικόνιση αποτελούσε, η τότε καθημερινότητα.
Δύο κορυφαίοι Φλαμανδοί χαρτογράφοι…
Πρωτοπόρος της σύγχρονης χαρτογραφίας θεωρείται ο φιλόσοφος-μαθηματικός Γεράρδος Μερκάτωρ (Gerhardus Mercator) που γεννήθηκε στο Βέλγιο το 1523 (στο Rupelmonde της Ανατολικής Φλάνδρας).
Στο Βέλγιο (Αμβέρσα) γεννήθηκε το 1527 και ένας άλλος κορυφαίος χαρτογράφος της εποχής, ο Αβραάμ Ορτέλιους (Abraham Ortelius), ελληνομαθής σχεδιαστής αλλά και τυπογράφος χαρτών.
Το “παιχνίδι της ζωής” έχει έναν ξεχωριστό ρόλο στη ζωή αυτών των δύο μεγάλων ανδρών και η πορεία τους “σημαδεύτηκε” από αυτό που αποκαλούμε “μοιραίο”.
Ο Mercator έχασε τους γονείς του όταν ήταν έφηβος και ο κηδεμόνας θείος του (ένας ιερέας) αποφάσισε ότι ο νεαρός δεν έπρεπε να συνεχίσει την οικογενειακή δραστηριότητα με το εμπόριο. Έτσι τον έστειλε να σπουδάσει φιλοσοφία, μαθηματικά και γεωγραφία στο Πανεπιστήμιο της Λουβένης. Στη διάρκεια των σπουδών του ο Mercator είχε την τύχη να συνεργαστεί με τον σπουδαίο Ολλανδό μαθηματικό Gemma Frisius και τον διάσημο χαράκτη της εποχής (επίσης Ολλανδό) Gaspar Van der Heyden. Οι τρείς τους, μέσα στο γενικό κλίμα της πνευματικής ανάτασης που έφερε η περίοδος της Αναγέννησης, εμπνευσμένοι από τις Μεγάλες Ανακαλύψεις της εποχής και επηρεασμένοι από τις αφηγήσεις των εξερευνητών, άρχισαν να μελετούν και να σχεδιάζουν χάρτες. Ένας από τους πρώτους χάρτες που παρουσίασε ο Mercator ήταν ο χάρτης της Φλάνδρας, μετά ένας παγκόσμιος και στη συνέχεια άρχισε να χαρτογραφεί περιοχές γνωστές αλλά και μακρινές (όπως η Ιαπωνία) ή ακόμη και…ανεξερεύνητες (όπως ο Βόρειος Πόλος). Η φήμη του σύντομα απλώθηκε σε όλο τον (γνωστό) κόσμο και έγινε διάσημος.
Ο Abraham Ortelius από την πλευρά του, την ίδια εποχή είχε ένα εργαστήριο στην Αμβέρσα. Σχεδίαζε και πωλούσε χάρτες, όπως επίσης βιβλία, γκραβούρες και άλλες εκτυπώσεις. Η χαρτογραφία ήταν μια έμφυτη ικανότητά του και έγινε γνωστός σε όλη την Ευρώπη όταν σχεδίασε έναν παγκόσμιο Άτλα που τον ονόμασε “Theatrum Orbis Terrarum” (το Θέατρο του Κόσμου). Τον ανατύπωνε στο εργαστήριό του και ήταν το best seller των πωλήσεών του. Ο Ortelius, ταξιδεύοντας ο ίδιος, διέθετε τις εκτυπώσεις του σε όλη την Ευρώπη.
Η διάσημη έκθεση βιβλίων της Φρανκφούρτης (μια έκθεση παλιά όσο και η τυπογραφία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα) ήταν ένας από τους συνηθισμένους ετήσιους εμπορικούς προορισμούς του Ortelius. Εκεί, το 1554, συναντήθηκε, τυχαία, για πρώτη φορά με τον Gerhardus Mercator. Όντας Φλαμανδοί και οι δύο, είχαν πολλά περισσότερα κοινά μεταξύ τους. Όπως γράφουν οι ιστορικοί, ήταν μια συνάντηση που ανύψωσε το ενδιαφέρον τους για τη χαρτογραφία και σφράγισε τη μετέπειτα συνεργασία τους. Οι δυο τους έκαναν πολλά ταξίδια μαζί, στη διάρκεια των οποίων ο Mercator ενθάρρυνε τον Ortelius να χαρτογραφεί και να σχεδιάζει, παρέχοντας τις ειδικές γνώσεις του. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργήσουν μερικούς από τους σπουδαιότερους χάρτες στην παγκόσμια ιστορία της χαρτογραφίας.
Σήμερα, σε ανάμνησή τους, υπάρχει στην Αμβέρσα ένα κτίριο που αποκαλείται “House Mercator-Ortelius” χωρίς όμως να περιλαμβάνει μια ιδιαίτερη αναφορά στο έργο αυτών των δύο μεγάλων Φλαμανδών χαρτογράφων (το κτίριο στεγάζει ένα Κέντρο αποκατάστασης έργων Τέχνης). Βρίσκεται στη διεύθυνση Kloosterstraat 11-17 και είναι ο ίδιος δρόμος που κάποτε είχε το εργαστήριό του ο Ortelius.
…Θεμελιωτές της σύγχρονης χαρτογραφίας
Οι Φλαμανδοί Mercator και Ortelius θεωρούνται, δικαίως, θεμελιωτές στην πορεία της σύγχρονης χαρτογραφίας. Άφησαν εποχή με τις δημιουργίες τους και έδωσαν τα φώτα για την εξέλιξή της. Τη σκυτάλη πήραν οι νεότεροί τους και η χαρτογραφία εξελίχθηκε σε επιστήμη, μέσω της οποίας η γεωγραφία πήρε άλλη διάσταση και έκτοτε καθιερώθηκε ως ένα από τα βασικά μαθήματα της στοιχειώδους εκπαίδευσης στο Δυτικό κόσμο. Με την παράλληλη εξέλιξη της τυπογραφίας στα χρόνια του Διαφωτισμού, άρχισαν να εκδίδονται μνημειώδεις και πανάκριβες για την εποχή χαρτογραφικές συλλογές και εκπαιδευτικά βιβλία με χάρτες. Χάρτες γεωγραφικούς αλλά και χάρτες σατυρικούς (π.χ. για τα επεκτατικά σχέδια των Τσάρων, των Αυστρο-ουγγαρών και άλλων βασιλείων), χάρτες ιστορικούς ή με θέματα από την ελληνική μυθολογία (π.χ. την Αργοναυτική εκστρατεία, την Οδύσσεια, την εκστρατεία του Μ. Αλέξανδρου, θέματα από τις Ενετικές εξαπλώσεις, τα ταξίδια των εξερευνητών σε άλλες ηπείρους, μυθικούς τόπους σαν την Ατλαντίδα και τη Θούλη), χάρτες πόλεων, χάρτες με μια τεράστια ποικιλία θεμάτων.
Κάπως έτσι άρχισαν να γεμίζουν οι σελίδες στην ιστορία της χαρτογραφίας και οι παλιοί χάρτες να αποτελούν τις ρίζες της.
Οι παλιοί χάρτες δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα παλιά βιβλία. Έχουν άρωμα περιπέτειας, ρομαντισμού, νοσταλγίας. Φέρνουν μνήμες από άλλες εποχές. Επικές, δύσκολες, αληθινές αλλά και γεμάτες φαντασία. Οι παλιοί χάρτες είναι οι τροβαδούροι αυτών των εποχών. Δείχνουν έναν κόσμο διαφορετικό από τον σημερινό αλλά και τόσο όμοιο. Είναι “αποτυπώματα” ανθρώπινης δημιουργίας, γέρικα φτερά που με δύναμη μυστήρια μπορούν να κρατιούνται ακόμη ψηλά στον στρόβιλο του χρόνου. Είναι πολλά ακόμη, αρκεί να μπορείς να “δεις” επάνω τους. Να “μπεις” μέσα τους. Να ταξιδέψεις και να αναζητήσεις μαζί τους.
Κι αν κάποτε σας φέρει ο δρόμος από τις Βρυξέλλες ή σας περισσέψει χρόνος από τη ζωή σας στην πόλη, αξίζει να πάτε μέχρι την Πλατεία Petit Sablon. Στο πάρκο της -ανάμεσα σε άλλα- βρίσκονται και τα αγάλματα των δύο μέγιστων της παγκόσμιας χαρτογραφίας. Του Gerhardus Mercator και του Abraham Ortelius.
ΥΓ
Εάν φθάστε μέχρι εδώ την ανάγνωση, τότε σας προσκαλώ να κάνετε ακόμη έναν κόπο. Να κάνετε έναν “περίπατο” στις φωτογραφίες που βρίσκονται ακριβώς κάτω. Θα δείτε σκαναρισμένους, αυθεντικούς παλιούς χάρτες. Των δύο Φλαμανδών, του Πτολεμαίου και άλλων χαρτογράφων εποχής. Χάρτες παγκόσμιους (το best seller του Ortelius και ο πρώτος Άτλας του Mercator), χάρτες Ηπείρων, Ωκεανών, της Ελλάδας, του Βελγίου (ένας με τα δάση της χώρας και ένας ως απεικόνιση Λέοντα), της Κύπρου, της Ιαπωνίας, της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, των ταξιδιών του Αινεία και των Αργοναυτών, του Καρλομάγνου, της χώρας των Αγίων Τόπων, του Αβραάμ, των τόπων όπου κήρυξαν οι Απόστολοι, χάρτης με τη χώρα της…Ουτοπίας (Ortelius), ακόμη και του Βόρειου Πόλου (Mercator) αλλά κι ένας της Ισλανδίας που για την εποχή είναι ένα νησί περιτριγυρισμένο από θαλάσσια τέρατα. Ένας Ενετικός χάρτης σε ύφασμα, ένας Βαβυλώνιος χάρτης σε πέτρα αλλά και ένα σχέδιο αναπαράστασης του χάρτη του Αναξίμανδρου (η Γη ως δίσκος) με βάση τις περιγραφές του και τις βελτιώσεις που έκανε σ' αυτές ο μαθητής του Εκαταίος.
Καλή περιήγηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια για το άρθρο "Χάρτες παλιοί..."