«Όσους σκοτεινούς διαδρόμους κι αν διαβεί η ανθρώπινη ύπαρξη, ο ανθρωπισμός θα βρει τρόπο να επιβιώσει»

Συντάκτης:

Λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα της θεατρικής ομάδας του Λυκείου Ελληνίδων Βρυξελλών, η Μαρία Καραχάλιου και ο Γιάννης Οικονομίδης μας μιλούν για την παράσταση του έργου του Αλεχάντρο Κασόνα «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια» που παρουσιάζεται στο θέατρο Marni από τις 31 Ιανουαρίου έως τις 2 Φεβρουαρίου 2020.

Πείτε μας δύο λόγια για το έργο «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια» του Αλεχάντρο Κασόνα, το οποίο επιλέξατε να ανεβάσετε με τη θεατρική ομάδα του Λυκείου των Ελληνίδων Βρυξελλών.

Ο Αλεχάντρο Κασόνα (1903-1965) ήταν ένας από τους πιο γνωστούς Ισπανούς ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς του 20ου αιώνα. Συνομήλικος και συνοδοιπόρος του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, είχε διαφορετική μοίρα διαφεύγοντας στο εξωτερικό με την έκρηξη του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και την επικράτηση της δικτατορίας του στρατηγού Φράνκο. Το περισσότερο μέρος της ζωής του το πέρασε στο Μπουένος Άιρες της Αργεντινής όπου εκεί έγραψε το μεγαλύτερο μέρος των θεατρικών του έργων. Στο Diccionario del teatro (2007) αναφέρεται το στυλ και η θεματολογία που ανέπτυξε ο εξόριστος Κασόνα «… η σύγκρουση ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, τη διαφυγή σε έναν καλύτερο ποιητικό κόσμο, την αναζήτηση της ευτυχίας, την αγάπη, την πραγματικότητα του ονείρου.»

Αυτή η υπέρβαση της πραγματικότητας, η αναζήτηση ποίησης σ΄ ένα πεζό κόσμο και η φαντασία σαν μέσο για να διαχυθεί ανθρωπιά εκεί που κυριαρχεί η βία, το χρήμα και η απληστία, είναι ο πυρήνας του πιο γνωστού διεθνώς, ίσως, έργου του Κασόνα «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια». Το «ζωτικό ψέμα» είναι το κεντρικό θέμα και το μεγάλο ηθικό δίλημμα αν θα πρέπει να κοιτάζουμε την αλήθεια κατάματα με οποιοδήποτε κόστος ή να παραμένουμε στην ασφάλεια της πλάνης ώστε η ζωή να κυλλά αναίμακτα. Μ” ένα τρόπο ποιητικά υπερβατικό, ο συγγραφέας παίζει ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα. Αναζητεί την έξαρση σ΄ ένα κόσμο αυταπάτης που θα γιατρέψει την απογοήτευση και τη δυστυχία μιας ανελέητης πραγματικότητας.

Το έργο έγινε γνωστό στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’60 έχοντας την τύχη να μεταφραστεί από την Ιουλία Ιατρίδη, μία από τις πιο γνωστές μεταφράστριες και αναλύτριες της ισπανικής λογοτεχνίας. Την θαυμάσαμε στην μετάφραση του Δον Κιχώτη που μας έδωσε μαζί με τον Κ. Καρθαίο. Την πρώτη φορά που παρουσιάστηκε στο ελληνικό θεατρόφιλο κοινό από τον θίασο Βασίλη Διαμαντόπουλου-Μαρίας Αλκαίου (1959-1961), οι παραστάσεις διήρκεσαν δύο χρόνια.

Γιατί αυτή η επιλογή; Ποια ήταν τα κριτήρια με τα οποία επιλέξατε το θεατρικό αυτό έργο.

Τα κριτήρια επιλογής ενός έργου δεν είναι ποτέ ούτε αντικειμενικά ούτε ποσοτικά. Παρόλα αυτά «Τα δέντρα» τα τοποθετούμε στη λίστα με τα πιο σημαντικά έργα του 20ου αιώνα. Ο λόγος είναι αυτή η διάχυτη ανθρωπιά που διέπει όλο το έργο. Κάτι που νιώθουμε να μας λείπει από ένα κόσμο στείρο με ένα συνεχές δούναι και λαβείν. Το άλλο που μας γοήτευσε σ΄ αυτό το έργο είναι αυτό της ποιητικής αμφισημίας. Ενώ η υπόθεση έχει αρχή, μέση και τέλος με μια φαινομενική κάθαρση, παραμένουν δύο στοιχεία αμφισημίας: το ένα είναι το δίλημμα ζωτικού ψεύδους/θανάσιμης αλήθειας και το άλλο, ότι το έργο δεν τελειώνει με το που ανάβουν τα φώτα στην πλατεία. Οι χαρακτήρες, όπως και οι θεατές παίρνουν μαζί τους αυτή την αίσθηση συνέχειας ζωής-θανάτου-ζωής.

Υπάρχει και ένας τρίτος γοητευτικός λόγος. Νιώθουμε ότι αυτή η διάχυση ανθρωπισμού στο έργο, είναι μια πολιτική κριτική αλληγορία των ιδεών και ιδεολογημάτων του 20ου αιώνα που έχουμε κληρονομήσει (με διαφοροποιήσεις φυσικά) στον 21ο αιώνα. Αυτή η παράλληλη αλληγορία περνάει υποδόρια και προστίθεται στις αποσκευές που παίρνει μαζί του ο θεατής φεύγοντας από το θέατρο.

Ποιες είναι οι σκηνοθετικές προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στην προσπάθειά σας;

Θεωρούμε πως κάθε έργο είναι από μόνο του μια πρόκληση. Το να καταφέρει κανείς να ζωντανέψει πάνω στη σκηνή ένα γραπτό κείμενο μερικών δεκάδων σελίδων είναι από μόνο του μία πρόκληση και για τους σκηνοθέτες και για τους ηθοποιούς που υποδύονται τους χαρακτήρες του έργου. Οι ηθοποιοί οικειοποιώντας ένα κείμενο και με όλες τις συμβάσεις του θεάτρου, κοστούμια, μακιγιάζ, σκηνικά, φώτα, ήχους πρέπει αυτή τη «ζωή» να την μεταδώσουν στους θεατές έτσι που και αυτοί να νιώσουν τα παθήματα των χαρακτήρων του έργου, σαν δικά τους. Αυτό είναι πρόκληση.

Για τέσσερις μήνες με πολύωρες πρόβες προσπαθούμε να επιτύχουμε αυτή τη μέθεξη. Σε λίγες μέρες θα το δούμε στην πράξη.

Αυτούς που θα δούμε στο σανίδι, είναι αυτοί που είδαμε και σε προηγούμενες παραστάσεις του ΛΕΒ;

Εν μέρει. Από τους ένδεκα ηθοποιούς μας οι πέντε είναι παλιά στελέχη που αξιοποιούνται σχεδόν σε όλες τις παραγωγές μας. Δύο, σχετικά νέοι, είναι από πέρσι μαζί μας και δείχνουν μια διάθεση να συνεχίσουν. Χαρά μας, επίσης, ότι συμμετέχουν τέσσερα νέα μέλη. Οι δύο είναι πρώτη φορά που πειραματίζονται με το ερασιτεχνικό θέατρο και οι άλλοι δύο έχουν πείρα από άλλες θεατρικές ομάδες. Παρόλη αυτή την ανανέωση, η ομάδα έχει μια σύμπνοια και καλή χημεία. Φαντάζομαι οι χυμοί ανθρωπιάς των «Δέντρων» να συμβάλει σ΄ αυτή την κοινή γλώσσα έκφρασης και συμπόρευσης.

Ποια η επικαιρότητα που δίδεται στο «ζωτικό ψέμα»; Αποτελεί κεντρικό θέμα της καθημερινότητάς μας στη σημερινή εποχή;

Το «ζωτικό ψεύδος» μπορεί και να είναι μέρος της συμπεριφοράς του ανθρώπου. Στην τέχνη, πρώτη φορά μας το σύστησε μ΄ αυτό τον όρο ο Νορβηγός συγγραφέας Χένρικ Ίψεν (1828-1906) στο διάσημο έργο του «Η Αγριόπαπια». Το βρίσκουμε σαν παρηγορητικό και πολλές φορές ζωογόνο βήμα στην ιατρική, σε δύσκολες οικογενειακές καταστάσεις. Στο έργο μας έχει πολλαπλές εμφανίσεις με ζωογόνο επίδραση.

Αμφιβάλουμε αν μπορεί να του δοθεί το πρόσημο της επικαιρότητας. Αντίθετα μάλιστα. Η εποχή μας είναι η εποχή που μπορούμε εύκολα να αποκαλύψουμε όλη την αλήθεια, όσο σκληρή και να είναι. Γι΄ αυτό αντί να μιλάμε μόνο για «ζωτικό ψεύδος» καλύτερα να θέτουμε το δίλημμα «ζωτικό ψεύδος/θανάσιμη αλήθεια». Αυτό από μόνο του έχει μια πιο διαχρονική ισχύ.

Στο πολιτικό σχόλιο που κάναμε στην προηγούμενη ερώτησή σας, θα υποθέταμε πως ο Κασόνα σαν ιδεολόγος και πολιτικός εξόριστος, βάζει το «ζωτικό ψεύδος» στον πυρήνα του ερωτήματος πώς μια ιδεολογία του ανθρωπισμού θα μπορούσε να μεταβεί από την θεωρία στην πράξη. Άλλο ένα διαχρονικό ερώτημα.

Πόσο απαιτητική είναι η ερμηνευτική ικανότητα των ηθοποιών που συμμετέχουν έτσι ώστε να μην χαθεί στο σανίδι η απόφαση της αποδοχής της αναγκαιότητας ενός ψέματος;

Όντως «Τα δέντρα» είναι ένα έργο απαιτητικό σε θέματα υποκριτικής. Πολλοί από τους χαρακτήρες μπαινοβγαίνουν από τον «ρόλο» στην πραγματικότητα. Δηλαδή οι ηθοποιοί μας υποδύονται τους ηθοποιούς που παίζουν μέσα στο ζωτικό ψεύδος και φυσικά βγαίνουν και από αυτό να αντιμετωπίσουν την αλήθεια.

Η ικανότητά τους θα φανεί πάνω στο σανίδι του Marni. Πάντως είναι προετοιμασμένοι να σας παρασύρουν σε ένα παιχνίδι ποίησης, φαντασίας, τραγικής ειρωνείας, σκληρής πραγματικότητας και παρηγορητικής συνέχειας του κύκλου της ζωής.

Ποιος είναι ο κοινός τόπος των τριών τελευταίων θεατρικών επιλογών της ομάδας του Λυκείου των Ελληνίδων Βρυξελλών; Αναφερόμαστε στον «Άστεγο του Ουρανού», στην «Δοκιμασία» και στο «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια».

Λέγεται ότι οι καλλιτέχνες, συγγραφείς, ζωγράφοι όλη τους τη ζωή γράφουν ή ζωγραφίζουν ένα έργο. Αυτό τους το έργο έχει πτυχές και διάφορα στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης της θεματολογίας τους. Έτσι και οι δικές μας επιλογές γίνονται πάνω σε μια θεματολογία ή σε μία δομή που συνέχεια βρίσκεται στο νου μας, στις κουβέντες μας, τους προβληματισμούς μας και τα συνεχή μπολιάσματά μας από την τέχνη.

Είναι προφανές λοιπόν ότι υπάρχουν κοινοί παρονομαστές στις επιλογές μας, είτε αυτές βλέπουν το σανίδι είτε μένουν στο συρτάρι των συζητήσεων.

Ο «Άστεγος» μας έφερνε αντιμέτωπους με την αυτογνωσία μας. Οι σχέσεις των φύλων, η αποδοχή της διαφορετικότητας, ο ξένος ανάμεσά μας, ο δικός μας που γίνεται ξένος, ο εθελοντικός απανθρωπισμός μας, η αγωνία για μια «…διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών» που λέει και ο Ποιητής.

Στη «Δοκιμασία» βάλαμε το δάκτυλό μας «επί τον τύπον των ήλων». Το κυνήγι των μαγισσών (πραγματικά και μεταφορικά) μας μετέφερε σε θέματα που ξορκίζουμε: οι φυλετικές διακρίσεις, το προπέτασμα καπνού πάνω από την αλήθεια, ο «άλλος» πραγματικός ή ψεύτικος, η μισαλλοδοξία.

Το έργο «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια» θα μπορούσε και να είχε άλλο τίτλο «Ο ανθρωπισμός δεν πεθαίνει ποτέ». Όσους σκοτεινούς διαδρόμους κι αν διαβεί η ανθρώπινη ύπαρξη, ο ανθρωπισμός θα βρει τρόπο να επιβιώσει και να μεταγγίσει ζωή και ανθρωπισμό στο διπλανό μας.

Αν έπρεπε λοιπόν επιγραμματικά να σας ονομάσουμε τις αγωνίες μας που μεταφράζονται σε θεατρικές επιλογές, θα λέγαμε: ο Ανθρωπισμός και οι διάφορες μεταμορφώσεις του.

Πείτε μας λίγα λόγια για τα επόμενα θεατρικά βήματα της ομάδας του ΛΕΒ.

Τα άμεσα σχέδιά μας είναι η συμμετοχή μας στην Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2020 με ένα απόσπασμα από «Το γλυκό πουλί της νιότης» του Τένεσι Ουίλιαμς. Επίσης, θα χαρούμε την παρουσία της νεανικής θεατρικής ομάδας κάτω από την καθοδήγηση και σκηνοθεσία της Μαρίας Καραχάλιου στο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» στη διασκευή του Γιάννη Καλατζόπουλου.

Υπάρχουν φυσικά και άλλα μακροχρόνια σχέδια που καλύτερα να σας τα παρουσιάσουμε όταν αρχίσουν να σχηματοποιούνται. Είμαστε σίγουροι ότι το φιλόξενο Newsville θα τα παρουσιάσει την κατάλληλη στιγμή.

Σας ευχαριστούμε γι΄ αυτή την εκ βαθέων συνέντευξη.

Η χαρά είναι δική μας. Σας περιμένουμε στο θέατρο Marni και ανυπομονούμε να ακούσουμε τις εντυπώσεις σας.

video: Nyx Clips
photos: Αλεξ. Μιχαηλίδης / Newsville.be

Η Θεατρική Ομάδα του ΛΥΚΕΙΟΥ των ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ παρουσιάζει το έργο

ΤΑ ΔΕΝΤΡΑ ΠΕΘΑΙΝΟΥΝ ΟΡΘΙΑ του Αλεχάντρο Κασόνα.

Σκηνοθεσία και Γιάννη Οικονομίδη Μαρίας Καραχάλιου.

Théâtre Marni, Rue de Vergnies 25, 1050 Βρυξέλλες (https://theatremarni.com/).

με αγγλικούς υπέρτιτλους.

Παρασκευή 31 Ιανουαρίου 2020, στις 07:30 μ.μ.

Σάββατο 1η Φεβρουαρίου 2020, στις 07:30 μ.μ.

Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2020, στις 06:30 μ.μ.

Λαμβάνουν μέρος (με αλφαβητική σειρά):

Γιώργος Καϊάφας, Γιώργος Λιόλιος, Γεωργία Μανδέκη, Ελένη Μαργαριτάκη, Χρόνης Μουστάκας, Ηλίας Ξυδιάς, Νίκος Παναγιωταράκης, Γιάννης Ρόδιος, Αλίκη Σίμου, Μελίνα Στρούγγη, Δημήτρης Χλιβερός, Μαρία Χούλη.

Μετάφραση: Ιουλία Ιατρίδη
Σκηνική επιμέλεια: Aldo Perissinotto, Μαρία Καραχάλιου
Επιλογή μουσικής: Γιάννης Οικονομίδης
Μουσική επεξεργασία: Αλέξανδρος Γιάκας,
Ενδυματολογική επιμέλεια: Μαρία Καραχάλιου-Κοστούμια: Βεστιάριο COSTHEA Φωτισμοί: Aldo Perissinotto, Γιάννης Οικονομίδης
Μακιγιάζ: Γεωργία Μανδέκη,
Υπεύθυνες σκηνής: Γαλάτεια Γιαλιτάκη, Γεωργία Μανδέκη, Μαριλένα Σκορδά- Νικολαΐδη.
Επεξεργασία υποτίτλων: Δημήτρης Πουρνιάς, Χρύσσα Καραπιπέρη, Nίκος Παναγιωταράκης, Μαρία Χούλη
Αφίσα: Γεωργία Μανδέκη
Video/Trailer/Φωτογραφίες: Νίκος Νυχάς