Λαογραφία και Κρίση. Ανθρώπινη συμπεριφορά στον πολιτισμό.

Το βιβλίο του Βάλτερ Πούχνερ «Θεωρητική Λαογραφία» (Εκδόσεις Αρμός, 2009) έπεσε τελείως τυχαία μπροστά μου και το ξεφύλλισα από μια έμφυτη περιέργεια και αγάπη για το τυπωμένο χαρτί. Δεν θεωρούσα ότι η Λαογραφία ήταν μέσα στα ενδιαφέροντά μου αλλά ο χαρακτηρισμός «Θεωρητική» μου αποκάλυπτε εργαλεία (που αναφέρονται και στον υπότιτλο) « Έννοιες, Μέθοδοι, Θεματικές» και το απλό φυλλομέτρημα του ογκώδη τόμου (700 σελίδες) μου αποκρυπτογραφούσε τη συγγένεια της Λαογραφίας με την Ανθρωπολογία και Εθνολογία και τη γειτνίασή της με επιστήμες όπως η Ιστορία, Κοινωνιολογία, Ψυχολογία και άλλες επιστήμες που ορίζουν και καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά στον πολιτισμό. Ένα άλλο αντίδοτο στη μη αποθάρρυνση των επτακοσίων σελίδων ήταν το όνομα του συγγραφέα. Αυτός ο δαιμόνιος, πολυγραφότατος Αυστριακός, πολιτογραφημένος Έλληνας, με τη τελειομανία στη λεπτομέρεια, στη βιβλιογραφία και στη τεκμηρίωση,  εδραίωσε και συστηματοποίησε τη θεατρολογία στην Ελλάδα. Το βιβλίο, λοιπόν, μέσω του συγγραφέα του προμήνυε να κατέβει και να αγγίξει τους κοινούς παρανομαστές της συμπεριφοράς στα τελετουργικά δρώμενα, δηλαδή στη βιολογία, στην ανθρωπολογία και προϊστορία του θεάτρου. Και σαν τέτοιο οι επτακόσιες σελίδες ήταν επτακόσιες ψηφίδες στη μόρφωση, στη κουλτούρα και στην απόλαυση του συστηματικού διαβάσματος που γίνεται με το χαρτί και το μολύβι.
Το βιβλίο είναι γραμμένο σε τρία μέρη: Ορολογία και έννοιες∙ Μοντέλα, μέθοδοι, φαινόμενα∙ και Σύγχρονες θεματικές. Σ΄ αυτό ακριβώς το τρίτο μέρος όπου αναφέρονται θέματα όπως το εποχικό και το κοινωνικό δράμα, ο λαϊκός πολιτισμός ως σκηνοθεσία, μορφές της παραδοσιακής προσποίησης κ.α. υπάρχει και ένα κεφάλαιο (το κεφάλαιο 20) με τίτλο «Παραδοσιακή κοινωνική δικτύωση και πελατειακό πολιτικό σύστημα». Σ΄ αυτό το κεφάλαιο αναλύονται τα κοινωνικά δίκτυα στην ιστορική τους διάσταση. Αναφέρει  ο συγγραφέας ότι «(…) ο κοινός Έλληνας δεν βλέπει την Ελλάδα, στο επίπεδο της κρατικής διοίκησης, σαν δική του ‘πατρίδα’, αλλά σαν ενδοελληνική ξενοκρατία, εργαλείο μιας ομάδας ανθρώπων οι οποίοι μονίμως βρίσκονται στις θέσεις εξουσίας και συμπεριφέρονται με τον παραδοσιακό ‘ανατολίτικο’ τρόπο, τον οποίο γνωρίζει πολύ καλά.» Και καταλήγει «(…) ενώ διοικητικοί μηχανισμοί, προγράμματα και σχέδια μπορούν να αλλάξουν σε σύντομο χρονικό διάστημα, η αλλαγή νοοτροπιών είναι μακροχρόνια διαδικασία που χρειάζεται ακόμα και δυο και τρεις γενεές, επειδή χρειάζεται να πεισθεί ο κόσμος ότι αυτές οι κοινωνικές συμμαχίες, τελικά δεν χρειάζονται για την επιβίωση του και, επιπλέον, είναι βλαπτικές για την ανάδειξη των πραγματικά άξιων και καλύτερων, πράγμα που είναι το κοινό συμφέρον. Ωστόσο αυτή η εύθραυστη πίστη, που πάει να φυτρώσει, κλονίζεται εύκολα και ξεριζώνεται πάλι από την επόμενη αποκάλυψη κάποιας αναμενόμενης κατά τα άλλα, αντικοινωνικής συμπεριφοράς δημοσίου παράγοντα.»  
Αν διάβαζαν, καταλάβαιναν και εμβάθυναν ένα βιβλίο σαν κι αυτό όλοι αυτοί οι ξένοι και ντόπιοι σωτήρες της Ελλάδας, αν άφηναν κατά μέρος τη μάταια συζήτηση για το ποιοι είναι οι κλέφτες και αστυνόμοι του κρατικού κορβανά, αν εγκατέλειπαν με αιδώ – γιατί παίζοντας και εναλλάσσοντας την περσόνα του σωτήρα και του προδότη –  συνειδητοποιούσαν ότι είναι γυμνοί σα το βασιλιά του μύθου, αν αντιλαμβανόντουσαν ότι για την οποιαδήποτε αλλαγή νοοτροπίας χρειάζεται χρόνος και παιδεία, δεν θα βρισκόμασταν μάρτυρες και εμπόρευμα ενός αναίσχυντου παζαριού. Από τη δεκαετία του ’60 οι ίδιοι και οι παραφυάδες τους διαπλέκονται και περιπλέκονται σε ένα παιχνίδι απομύζησης του εθνικού πλούτου και εκμετάλλευσης του λαϊκού δυναμικού της χώρας, διαιωνίζοντας τον «παραδοσιακό ‘ανατολίτικο’ τρόπο» έτσι που οι άξιοι και οι αξίες να χάνονται και να εξαχνίζονται μέσα στον Ελληνικό χώρο.

Κλείνω το βιβλίο του Πούχνερ. Το μάτι μου πέφτει στην περιγραφή των παραδοσιακών παιχνιδιών που έπαιζαν τα παιδιά στις γειτονιές και τις αλάνες. Σκέφτομαι ότι ίσως η κρίση ξαναβγάλει τα παιδιά στις γειτονιές του κόσμου να παίξουν παιγνίδια όπως το «Φτου ξελευτερία…». Οι κανόνες στο παιγνίδι είναι ξεκάθαροι. Αυτός που κλέβει βγαίνει, απομονώνεται, απομακρύνεται. Δεν είναι σαν τους μεγάλους. Ίσως οι κανόνες να ξαναγραφτούν μέσα από τα παραδοσιακά παιχνίδια και το ήθος και την ηθική των κανόνων που βάζουν τα παιδιά. Όχι με τον «παραδοσιακό ‘ανατολίτικο’ τρόπο», αλλά με τον τρόπο που θα αναδειχτούν οι «πραγματικά άξιοι και καλύτεροι» Ίσως…