Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς

Υπό το βαρύ φορτίο της διαχείρισης της καταστροφής της Παναγίας των Παρισίων, ενός εμβληματικού πολιτιστικού και θρησκευτικού μνημείου της Ευρώπης, οι Υπουργοί Πολιτισμού των χωρών μελών της ΕΕ αποφάσισαν να κάνουν περισσότερα, αλλά όχι ακόμη αρκετά τολμηρά, στο ζήτημα της κοινής πορείας και της εμβάθυνσης στα θέματα πολιτισμού. Ίσως διότι, ακόμη, σε πολλές χώρες δεν γίνεται αντιληπτή ως ταυτοτικό ζήτημα ο κοινός ευρωπαϊκός πολιτισμός – ή ίσως δεν βολεύει ενόψει ευρωεκλογών όλες τις ηγεσίες… Έστω και έτσι όμως, οι Υπουργοί Πολιτισμού συμφώνησαν σε κάποια κοινά σημεία στη βάση των πολιτικών που ήδη εφαρμόζονται στον τομέα του πολιτισμού και αποφάσισαν κάποια περαιτέρω κοινά βήματα για τη διατήρηση της κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιά και της καλύτερης προστασίας του μέρους εκείνου που απειλείται ακόμη και με εξαφάνιση.

Στην ανακοίνωσή τους οι συμμετέχοντες στην Άτυπη Συνάντηση των Υπουργών Πολιτισμού και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την οποία διοργάνωσε το γαλλικό Υπουργείο Ευρώπης και Εξωτερικών Υποθέσεων, με τη Ρουμανική Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παρουσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καταρχήν εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους προς τη Γαλλία μετά την πυρκαγιά στον καθεδρικό ναό της Παναγίας των Παρισίων στις 15 Απριλίου 2019 και σημείωσαν ότι «αυτή τη δύσκολη στιγμή τη μοιράστηκαν όλοι οι Ευρωπαίοι».

Υπογράμμισαν τη βαθιά δέσμευσή τους στην εξαιρετική ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, η οποία «αποτελεί καρπό της κοινής μας ιστορίας και ορατό σύμβολο των διαρκών δεσμών και ανταλλαγών μεταξύ των λαών μας, των καλλιτεχνών και τεχνιτών μας».

Υπενθύμισαν τη σημασία της προστασίας και μετάδοσης αυτής της κληρονομιάς που αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ταυτότητας, ειδικότερα γιατί διαδραματίζει ένα θεμελιώδη ρόλο στο ευρωπαϊκό συλλογικό πνεύμα και μνήμη, αλλά και γιατί ενισχύει την αίσθηση ότι ανήκει σε έναν κοινό ευρωπαϊκό πολιτισμό.

Επανέλαβαν την επιθυμία για την υπεράσπιση μιας Ένωσης που διαφυλάσσει την πολιτιστική κληρονομιά, την οποία εξέφρασαν οι ηγέτες των κρατών μελών και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων που σηματοδότησαν την εξηκοστή επέτειο των Συνθηκών της Ρώμης, στις 25 Μαρτίου 2017.

Επαναβεβαίωσαν το στόχο για την ενθάρρυνση της διατήρησης και της προώθησης της κληρονομιάς, προωθώντας μια ολιστική προσέγγιση για τη διαφύλαξη της ευρωπαϊκής κληρονομιάς και υποστηρίζοντας τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών, όπως αναφέρεται στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Δράσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά που υποβλήθηκε από την Επιτροπή στις 5 Δεκεμβρίου 2018, και συμπεριελήφθη στη Δήλωση του Βουκουρεστίου των Υπουργών Πολιτισμού των Κρατών Μελών της Ε.Ε., στις 16 Απριλίου 2019.

Αναγνώρισαν τη δυναμική που δημιουργήθηκε από το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2018, χάρη στη συμμετοχή και τη συνεργασία μεγάλου αριθμού ενδιαφερομένων μερών για την πολιτισμική κληρονομιά, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και υπενθυμίζοντας ότι ένας από τους στρατηγικούς στόχους της νέας Ευρωπαϊκής Ατζέντας για τον Πολιτισμό, που εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις 22 Μαΐου 2018, είναι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Υπογράμμισαν ότι στις 27 Νοεμβρίου 2018, το Συμβούλιο ενέκρινε το Πρόγραμμα Εργασίας για τον Πολιτισμό 2019-2022, το οποίο καθιστά τη βιωσιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς ως μια από τις κορυφαίες προτεραιότητές του, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη επαγγελματικών και επιστημονικών δικτύων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως το E-RIHS, την Ευρωπαϊκή Υποδομή Έρευνας για την Επιστήμη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Τόνισαν ότι μία από τις σημαντικότερες προτεραιότητες της Ρουμανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε. είναι η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και της δυναμικής που προκάλεσε το Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018, προκειμένου να εξασφαλιστεί ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και τις μελλοντικές γενιές.

Επίσης σημείωσαν το σύνολο των κεκτημένων δράσεων, προγραμμάτων και κειμένων από την Ευρωπαϊκή Ενωση, στον τομέα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και τη σημασία και τον αυξανόμενο ρόλο των ψηφιακών τεχνολογιών, όπως τονίστηκε στη δήλωση των κρατών μελών της Ε.Ε. η οποία υιοθετήθηκε στις 9 Απριλίου 2019, για την Ψηφιακή Ημέρα 2019 σχετικά με τη Συνεργασία, για την προώθηση της ψηφιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Υπογράμμισαν τη σημασία της ανάπτυξης μιας Ευρωπαϊκής απάντησης προσαρμοσμένης στις απειλές και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η πολιτιστική μας κληρονομιά.

Επαναβεβαίωσαν τους διεθνώς αναγνωρισμένους κανόνες και αρχές για τη διατήρηση και την αποκατάσταση και τη συμβολή των διεθνών κυβερνητικών, μη κυβερνητικών και επαγγελματικών οργανώσεων, ιδίως της UNESCO και του Συμβουλίου της Ευρώπης, για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσω υψηλής ποιότητας παρεμβάσεων.

Καλές οι διαπιστώσεις αλλά χρειάζονται και δράσεις, οπότε οι Υπουργοί Πολιτισμού αποφάσισαν αυτή τη φορά να προχωρήσουν λίγο παραπέρα.

Οι αποφάσεις

Το Συμβούλιο Υπουργών Πολιτισμού ζητά να σημειωθεί ταχεία πρόοδος προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού δικτύου εμπειρογνωμόνων στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, το οποίο θα είναι στη διάθεση της Ε.Ε., και θα παρέχει συμβουλές και υποστήριξη, κατόπιν αιτήματος του ενδιαφερόμενου κράτους μέλους, σε σχέση με την ταυτοποίηση, την προστασία και / ή την αποκατάσταση της απειλούμενης με εξαφάνιση ευρωπαϊκής κληρονομιάς.

Οι συμμετέχοντες χαιρέτισαν το βάθος και εύρος των δεξιοτήτων και των γνώσεων σχετικά με τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς εντός της Ε.Ε. καθώς και τη συμπληρωματικότητά τους. Εξέφρασαν όμως την ανάγκη για μια καλύτερη οργάνωση αυτής της εμπειρογνωμοσύνης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η Ευρώπη είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που έχει απέναντί της και αφορούν στην προστασία της κληρονομιάς της.

Αναγνώρισαν την ανάγκη για μια Ευρωπαϊκή δεξαμενή γνώσεων που θα επιτρέψει στα Κράτη Μέλη να παρέχουν αμοιβαία συνδρομή κατόπιν αιτήσεως, για να υποστηρίξουν τη διαφύλαξη της απειλούμενης κληρονομιάς στην Ευρώπη και να διευκολύνουν την επιστημονική τεκμηρίωση, τη διατήρηση και την προστασία της κληρονομιάς, καθώς και τις πιθανές παρεμβάσεις σε καταστάσεις κρίσης.

Στο πλαίσιο αυτό «δεσμεύονται να δημιουργήσουν ένα Ευρωπαϊκό δίκτυο για τη διαφύλαξη της κληρονομιάς, το οποίο θα διευκολύνει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και θα καταστήσει ευκολότερη την πρόσβαση στην τεχνογνωσία, επιτρέποντας σε ένα κράτος μέλος που θα εκφράσει ένα τέτοιο αίτημα, να διαχειριστεί καλύτερα τις συγκεκριμένες καταστάσεις απειλούμενης κληρονομιάς. Το δίκτυο θα πρέπει να βασίζεται στις υπάρχουσες δομές και στην τεχνογνωσία και θα πρέπει να συνεργάζεται στενά με σημαντικούς διεθνείς εταίρους όπως η UNESCO, ή το Συμβούλιο της Ευρώπης καθώς και με επαγγελματικές ομοσπονδίες και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, στον προαναφερθέντα τομέα».

Να παρέχονται ευκαιρίες στους νέους της Ευρώπης προκειμένου να συμμετάσχουν σε προσπάθειες διατήρησης και αποκατάστασης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι συμμετέχοντες υπενθυμίζουν τη σημασία της πολιτιστικής πτυχής για την Ευρωπαϊκή Ένωση και την ανάγκη στενής συμμετοχής των νέων στη διαφύλαξη και τη μετάδοση της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς από γενιά σε γενιά, προκειμένου να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση σχετικά με την ευρωπαϊκή ταυτότητα που ενσωματώνεται σε αυτήν την κοινή κληρονομιά και να αποφευχθεί ο κίνδυνος να ξεχαστούν συγκεκριμένες δεξιότητες και γνώσεις.

Επίσης, ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των νέων Ευρωπαίων στη συνεχή τεκμηρίωση της πολιτιστικής κληρονομιάς, σε έργα συντήρησης και αποκατάστασης και συνεπώς στην προώθηση της κινητικότητάς τους, εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αξιοποιώντας πλήρως τα υπάρχοντα ευρωπαϊκά μέσα, ιδίως το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, το πρόγραμμα Erasmus+ και τους διαδόχους τους. Το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης θα επέτρεπε στοχευμένες αποστολές αλληλεγγύης (π.χ. ατομική ή ομαδική εθελοντική εργασία, πρακτική άσκηση ή θέσεις εργασίας). Το πρόγραμμα Erasmus+ θα προωθήσει την απόκτηση ενός ευρέος φάσματος επαγγελματικών και τεχνικών δεξιοτήτων, και τεχνικών γνώσεων, μέσω προγραμμάτων κινητικότητας και διασυνοριακών συνεργασιών μεταξύ εκπαιδευτικών ιδρυμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης καθώς και μεταξύ ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Κινητοποίηση των υφιστάμενων οικονομικών πόρων για θέματα που σχετίζονται με τη διαφύλαξη της απειλούμενης κληρονομιάς.

Οι συμμετέχοντες σημειώνουν τη μεγάλη ποικιλία των υφιστάμενων πόρων για τη χρηματοδότηση της διαφύλαξης της κληρονομιάς, συμπεριλαμβανομένης της εθνικής, περιφερειακής και τοπικής δημόσιας χρηματοδότησης, της ιδιωτικής γενναιοδωρίας, των κοινών προγραμμάτων με κορυφαίους θεσμούς για την χρηματοδότηση της αποκατάστασης της πολιτιστικής κληρονομιάς και της χρήσης σχετικών προγραμμάτων και κονδυλίων της Ε.Ε. όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), η Δημιουργική Ευρώπη, το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», η Αστική Ατζέντα για την Ε.Ε. καθώς και της χρηματοδότησης και τεχνογνωσίας της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων.

Οι συμμετέχοντες συμφώνησαν χωρίς επιφύλαξη σχετικά με εθνικές και ευρωπαϊκές δημοσιονομικές διαδικασίες, να εξετάσουν περαιτέρω τον τρόπο με τον οποίο θα διευκολυνθεί η κινητοποίηση των προγραμμάτων και των κονδυλίων της Ε.Ε. και διασφαλίζουν ότι μπορούν να διαδραματίσουν πλήρη ρόλο στην προστασία της απειλούμενης κληρονομιάς.

Ζητούν την ενσωμάτωση της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς στις σχετικές πολιτικές της Ε.Ε. και καλούν τους ενδιαφερόμενους φορείς να εντείνουν τον διάλογο, σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη συνεργασία.

Η Θέση της Ελλάδας

Στην Άτυπη Συνάντηση των Υπουργών Πολιτισμού και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι, στις 3 Μαίου 2019 εκπροσώπησαν την Ελλάδα, η Αναπληρώτρια Υπουργός Εξωτερικών κα Σία Αναγνωστοπούλου και ο Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Κωνσταντίνος Στρατής.

Στην παρέμβασή της, η Αναπληρώτρια Υπουργός Εξωτερικών, πρότεινε, μεταξύ άλλων, «τη δημιουργία ενός παρατηρητηρίου μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς σε κίνδυνο» το οποίο μάλιστα η Ελλάδα προτίθεται να φιλοξενήσει. Παράλληλα, παρουσίασε πρόταση για τη σύσταση χρηματοδοτικού μηχανισμού για όλα τα ευρωπαϊκά μνημεία ανάλογα με τις ανάγκες τους για προστασία. Ο μηχανισμός αυτός θα μπορεί να χρηματοδοτείται από τα ίδια έσοδα των μνημείων (εισιτήρια, πωλήσεις προγραμμάτων, οπτικοακουστικές ξεναγήσεις, κ.α) σύμφωνα με το παράδειγμα του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων στην Ελλάδα. Ένα ποσοστό των κερδών θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία κοινού ταμείου που θα χρηματοδοτεί με τη σειρά του την καταγραφή, τη συντήρηση αλλά και την προστασία και αποκατάσταση μνημείων σε περίπτωση ανάγκης. Το ποσοστό θα παραμένει δημοσιονομικά ουδέτερο για τον εθνικό προϋπολογισμό όλων των Κρατών-Μελών της ΕΕ.

Η Σία Αναγνωστοπούλου πρότεινε, επίσης, τη δημιουργία ευρωπαϊκού μεταλυκειακού επαγγελματικού διπλώματος κατάρτισης σε πόλη πλούσια σε εμβληματικά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς που χρήζουν εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης, καθώς και την προώθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων ανταλλαγής σπουδαστών μεταξύ ευρωπαϊκών σχολών εξειδικευμένων τεχνικών σπουδών.

Η euractiv.gr, διαβάζοντας πίσω από τις γραμμές της απόφασης, αντιλαμβάνεται ότι ανοίγει ένας δρόμος σημαντικών κινήσεων που μπορεί να αναλάβει η Ελλάδα στον τομέα αυτό τόσο λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντός της στο ζήτημα και της επάρκειας πολλών επιστημόνων με εξειδικευμένες γνώσεις αλλά και λόγω της χρονικής σύμπτωσης της διοργάνωηςς της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021 που έχει αναλάβει η Ελευσίνα με το χρονοδιάγραμμα του Συμβουλίου Υπουργών.

Πηγή: euractiv.gr