Ο Ελύτης, το «Μονόγραμμα» και οι Βρυξέλλες

Το 1969, δύο χρόνια μετά το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης έφυγε από την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Την ίδια χρονιά έκανε και ένα σύντομο ταξίδι στην Κύπρο. Στην Αμμόχωστο συνάντησε και τον Κύπριο φίλο του, Ευάγγελο Λουίζο. Έναν κοσμοπολίτη εκδότη που είχε γνωρίσει μέσω του Γιώργου Σεφέρη. Ο Σεφέρης ήξερε τον Λουίζο από παλιά και μάλιστα ήταν αυτός που τον είχε προτρέψει να ιδρύσει τον εκδοτικό οίκο του, που είχε την επωνυμία “Les editions L' Oiseau” με έδρα στην Αμμόχωστο.
 
Επιστρέφοντας στο Παρίσι, ο Ελύτης έγραψε μεταξύ άλλων και το πολύ γνωστό ποίημα του “Μονόγραμμα”, που για πολλούς είναι το πιο ερωτικό ποίημα που γράφτηκε ποτέ στη νέα ελληνική γλώσσα. Μάλιστα γράφτηκε σε μια εποχή η οποία για την Ελλάδα ήταν ιδιαιτέρως …“αντιερωτική” (στρατιωτική χούντα) και όπως ο ίδιος ο ποιητής είχε πει “ήταν κάτι δύσκολο να γραφεί σε μια εποχή που ήταν δύσκολο να πεις σ΄ αγαπώ…”.
 
Το “Μονόγραμμα” του Ελύτη, εκτός από τις πολλές μελοποιήσεις και τις αλλεπάλληλες εκδόσεις του, έγινε αντικείμενο μιας ιδιαίτερης μελέτης από τους ειδικούς. Έχει διατυπωθεί η άποψη πως πρόκειται για ένα ποίημα που απευθύνεται σε μια ιδανική αγαπημένη, υμνεί μια χαμένη αγάπη και στοιχειοθετεί έναν τέλειο έρωτα.

Πέρα από το περιεχόμενό του, το ποίημα έχει και μια ξεχωριστή τεχνική γραφής. Αποτελείται από 7 μέρη που το καθένα του περιλαμβάνει 7 στίχους ή πολλαπλάσιους του 7, ώστε να σχηματίζει έναν ρόμβο. Ξεκινά με 7 στίχους, που φτάνουν στο κεντρικό μέρος (IV) τους 49 στίχους (7Χ7) και αρχίζουν να μειώνονται, το ίδιο βαθμιαία, ως το τέλος (7, 21, 35, 49, 35, 21, 7).
 
Το ποίημα αποφασίσθηκε να εκδοθεί στο εξωτερικό, καθώς η πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα εκείνη την εποχή ίσως να μην ήταν ευνοϊκή για μια τέτοια απόπειρα. Την έκδοση ανέλαβε ο Κύπριος εκδότης και φίλος του Ελύτη, ο Ευάγγελος Λουίζος, που είχε και την ιδέα να το τυπώσει μέσω φωτοτυπικής αναπαραγωγής, απ΄ ευθείας από το χειρόγραφο του ποιητή (δηλαδή χωρίς να γραφτεί με τυπογραφικά στοιχεία).
 
Αναζητήθηκαν τυπογραφεία στη Γαλλία αλλά τελικά ένα τυπογραφείο των Βρυξελλών ήταν αυτό που κρίθηκε κατάλληλο για την έκδοση. Έτσι, το 1971, το “Μονόγραμμα” του Οδυσσέα Ελύτη τυπώθηκε για πρώτη φορά στις Βρυξέλλες (υπό την επιμέλεια του J. Adam) σε 700 άραφα αριθμημένα αντίτυπα (όλα με την υπογραφή του ποιητή), από τις εκδόσεις “Les editions L'Oiseau” (Famagouste-Chypre), του Ευάγγελου Λουίζου.
 
Με τον τρόπο αυτό, οι Βρυξέλλες συνδέθηκαν με τη συγκεκριμένη ξεχωριστή όσο και μοναδική ποιητική δημιουργία του Ελύτη, που αργότερα τυπώθηκε και επανεκδόθηκε (με τυπογραφικά στοιχεία πλέον) σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
 
Η αρχική έκδοση των Βρυξελλών, για το “Μονόγραμμα” (στη χειρόγραφη μορφή του) φυσικά δεν είναι πλέον διαθέσιμη και σήμερα αποτελεί ένα πολύ σπάνιο συλλεκτικό κομμάτι. Αναζητώντας πιθανότητες να την εντοπίσω σε γνωστούς οίκους δημοπρασιών σπάνιων βιβλίων, βρήκα μια πώληση ενός πρωτότυπου αντίτυπου, που είχε τιμή εκκίνησης 236 ευρώ. Ενδεικτικά το αναφέρω, ως στοιχείο για το σπάνιο της έκδοσης.