Βέλγιο, το πρώτο θύμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Ήταν 4 Αυγούστου του 1914 όταν ο γερμανικός στρατός του Β΄ Ράιχ εισέβαλε στο Βέλγιο. Η εισβολή σηματοδότησε την εμπλοκή της ουδέτερης μέχρι τότε χώρας στην αιματοχυσία και στα δεινά του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

«Προετοιμασμένοι για τον πόλεμο»

Αλλά, για να γυρίσουμε τον τρόχο της ιστορίας σε εκείνη την 4η Αυγούστου του 1914, πόσο ξαφνικά ήρθε ο πόλεμος για τους κατοίκους τους Βελγίου; «Όχι και τόσο ξαφνικά», λέει ο γερμανικής καταγωγής Χέρμπερτ Ρούλαντ, ιστορικός – ερευνητής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της γερμανικής κοινότητας του Βελγίου, σε συνέντευξη προς την DW. «Όταν έγινε η δολοφονία του διαδόχου του αυστριακού θρόνου στο Σεράγεβο στις 28 Ιουνίου, οι κάτοικοι της Κεντρικής Ευρώπης νόμισαν ότι θα επρόκειτο για μια κρίση στα Βαλκάνια, με την οποία δεν θα είχαν καμιά σχέση. Έτσι, όσοι μπορούσαν πήγαν διακοπές. Αλλά όταν ήρθε το αυστριακό τελεσίγραφο στη Σερβία, στη συνέχεια η κήρυξη του πολέμου στη Σερβία και η ενεργοποίηση της Αντάντ, έγινε σαφές ότι ο πόλεμος δεν θα περιοριζόταν μόνο στις χώρες των Βαλκανίων αλλά θα έφτανε και στην Κεντρικής Ευρώπης. Πριν ακόμη από τη γερμανική επιστράτευση, Βέλγιο και Ολλανδία κάλεσαν σε επιστράτευση στις 31 Ιουλίου. Στις 2 Αυγούστου οι Γερμανοί κάλεσαν τη βελγική κυβέρνηση να δώσει την άδεια να εισβάλουν οι γερμανικές δυνάμεις στη χώρα. Φυσικά απορρίφθηκε και έτσι ήδη στις 23 Αυγούστου ήταν σαφές στον καθένα ότι επίκειται πόλεμος. Στα σύνορα ετοιμάστηκαν όλα τα φρούρια γύρω από τη Λιέγη, κόπηκαν δένδρα, γκρεμίστηκαν σπίτια και χτίστηκαν τείχη. Οι δρόμοι που οδηγούσαν στο σύνορα καταστράφηκαν. Από τις 2 Αυγούστου σταμάτησαν να περνούν από τα σύνορα τα τρένα προς την άλλη πλευρά. Τα τρόφιμα ήτα ήδη λιγοστά. Ζώα και άλογα επιτάχθηκαν, ήταν σε όλους σαφές ότι εδώ κάτι γίνεται».

«Θαύμα η συμφιλίωση Γερμανίας – Βελγίου»

Στη Γερμανία, επειδή δεν ήταν το θέατρο του πολέμου, γράφτηκαν λιγοστά για τη σφοδρότητα του πολέμου, για τα δεινά του άμαχου πληθυσμού, για τις αιματοχυσίες, τα εγκλήματα πολέμου και κατά της ανθρωπότητας, όπως λέγεται σήμερα. Πώς άλλαξαν όμως τα επόμενα χρόνια γερμανικής κατοχής την άποψη των Βέλγων για τη Γερμανία; «Ολοκληρωτικά», απαντά ο βέλγος ιστορικός. «Πριν από το 1914 δεν υπήρχαν σύνορα. Οι άνθρωποι πήγαιναν όπου έβρισκαν εργασία. Η έναρξη του πολέμου σηματοδότησε μεγάλη τομή. Τις πρώτες εβδομάδες σκοτώθηκαν στο Άαχεν και στη Λιέγη 950 πολίτες, σπίτια κάηκαν. Όλα αυτά επιβαρύνουν ακόμη και σήμερα τις σχέσεις Γερμανίας – Βελγίου, ιδιαίτερα στο γαλλόφωνο Νότο. Πολλοί Βέλγοι πιστεύουν ότι ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος ήταν χειρότερος από το δεύτερο».

Ο Χέρμπερτ Ρούλαντ συμφωνεί πως μετά τα όσα συνέβησαν στον πρώτο, αλλά και στο δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι θαύμα η συμφιλίωση της Γερμανίας με το Βέλγιο. «Το πρώτο διάστημα μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν δύσκολο για τους κατοίκους του Έουπεν και του Μαλμεντί. Σε ολόκληρο το Βέλγιο ένας στους 60 πέρασε από δικαστήριο ως συνεργάτης των ναζί, στο γερμανόφωνο χώρο ένας στους τρεις με τέσσερις. Ο καθένας που φορούσε γερμανική στολή φυλακίστηκε. Τα σύνορα με τη Γερμανία ήταν στην αρχή κλειστά, αλλά οι γερμανοβελγικές σχέσεις σταθεροποιήθηκαν σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα». (Bernd Riegert / Ειρήνη Αναστασοπούλου / DW)

«Σύντομο χρονικό του Πολέμου»

Τη σπίθα του πολέμου άναψε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας από τον νεαρό σερβοβόσνιο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ στο Σαράγεβο της Βοσνίας στις 28 Ιουνίου 1914. Για τη δολοφονία οι Αυστριακοί θεώρησαν υπεύθυνη την κυβέρνηση της Σερβίας και της κήρυξαν τον πόλεμο στις 28 Ιουλίου 1914.

Την 1η Αυγούστου η Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Ρωσίας και δύο ημέρες αργότερα κατά της Γαλλίας. Στις 4 Αυγούστου η Αγγλία και στις 23 Αυγούστου η Ιαπωνία κηρύσσουν με τη σειρά τους τον πόλεμο κατά της Γερμανίας, όταν αυτή εισβάλει στο Βέλγιο (4 Αυγούστου).

Με το μέρος της Γερμανίας και της Αυστρίας τάχθηκαν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία, που αποτέλεσαν τις λεγόμενες «Κεντρικές Δυνάμεις». Από την άλλη πλευρά, με τους Αγγλογάλλους και τους Ρώσους συντάχθηκαν η Σερβία, το Μαυροβούνιο, το Βέλγιο, η Ιαπωνία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Ελλάδα (από το 1916 η «κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης» και από το 1917 το ενωμένο ελληνικό κράτος), η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες (από το 1917). Όλες μαζί οι δυνάμεις αυτές συγκρότησαν τον συνασπισμό, γνωστό ως «Αντάντ» (Entente=Συνεννόηση στα γαλλικά).

Στην αρχή του πολέμου, οι πιο μεγάλες μάχες έγιναν στη Γαλλία και το Βέλγιο («Δυτικό Μέτωπο»). Οι Γερμανοί κυρίευσαν μεγάλο τμήμα των χωρών αυτών και απείλησαν το Παρίσι. Οι Γάλλοι κατόρθωσαν να οργανώσουν την άμυνά τους σ’ ένα μέτωπο 750 χλμ. από τη Βόρεια Θάλασσα ως το βορειοδυτικό άκρο της Ελβετίας, όπου έγινε ένας φοβερός πόλεμος χαρακωμάτων, που κράτησε έως το 1918.

Τον Οκτώβριο του 1915, η «Αντάντ» κήρυξε τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προσπαθώντας να βοηθήσει τους Ρώσους. Ο συμμαχικός στόλος με βάση τη Λήμνο επιχείρησε να περάσει τα στενά των Δαρδανελλίων, αλλά δεν το κατόρθωσε, γιατί οι Τούρκοι τους απώθησαν. Απόπειρα να εισχωρήσουν από την ξηρά με απόβαση στη χερσόνησο της Καλλίπολης, επίσης, απέτυχε. Οι Σύμμαχοι αναζητούσαν βάση για το στόλο και το στρατό τους στο Αιγαίο και χωρίς την άδεια της Ελλάδας, που τηρούσε ουδετερότητα, αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη (2 Οκτωβρίου 1915). Οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι κατέλαβαν τη Σερβία κι έτσι δημιουργήθηκε το «Βαλκανικό Μέτωπο».

Στο Δυτικό Μέτωπο, στις φονικές μάχες των χαρακωμάτων προστέθηκε το 1916 η φοβερή μάχη του Βερντέν, ανάμεσα σε Γάλλους και Γερμανούς, που κράτησε 10 μήνες (21 Φεβρουαρίου – 18 Δεκεμβρίου), με τρομακτικές απώλειες και για τους δύο αντιπάλους. Οι Σύμμαχοι, για να εξασθενήσουν τη Γερμανία, απέκλεισαν με τους στόλους τους τη Βαλτική και την Αδριατική. Οι Γερμανοί, όμως, με τα υποβρύχιά τους βύθισαν πολλά συμμαχικά πλοία. Στις 3 Φεβρουαρίου 1917, οι Ηνωμένες Πολιτείες εισήλθαν στον πόλεμο για να «εξασφαλίσουν την ελευθερία των θαλασσών», όπως διακήρυξε ο αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Ουίλσον και βαθμηδόν η πλάστιγγα του πολέμου άρχισε να γέρνει προς τη μεριά της «Αντάντ».

Τον Μάρτιο του 1917 (Φεβρουάριο με το παλαιό ημερολόγιο) ξέσπασε επανάσταση στη Ρωσία που ανέτρεψε τον τσάρο Νικόλαο Β” και ανακηρύχτηκε δημοκρατία με επικεφαλής τον σοσιαλδημοκράτη πολιτικό Αλεξάντρ Κερένσκι. Ο ρωσικός στρατός συνέχισε να μάχεται στο ανατολικό μέτωπο, αλλά χωρίς ηθικό. Στις 24 Οκτωβρίου 1917, οι μπολσεβίκοι του Λένιν ανέτρεψαν τον Κερένσκι και ανέλαβαν την εξουσία, εγκαθιστώντας σταδιακά  κομμουνιστικό καθεστώς στην αχανή χώρα («Οκτωβριανή Επανάσταση»). Το νέο καθεστώς υπέγραψε χωριστή συνθήκη με τη Γερμανία στις 3 Μαρτίου 1918 («Συνθήκη Μπρεστ-Λιτόφσκ») και η Ρωσία εξήλθε του πολέμου.

Οι Γερμανοί άρχισαν να βλέπουν ότι χάνουν τον πόλεμο. Για να αποφύγουν μεγαλύτερη αιματοχυσία, επαναστάτησαν και ζήτησαν να κλείσει ανακωχή με βάση τους 14 όρους του Αμερικανού προέδρου Γουίλσον, που είχαν δημοσιοποιηθεί σταδιακά από τις 8 Ιανουαρίου έως τις 27 Σεπτεμβρίου 1918 (4 Οκτωβρίου 1918).

Στις 9 Νοεμβρίου ανακηρύσσεται στη Γερμανία δημοκρατία και την επομένη ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β” εγκαταλείπει τη χώρα. Στις 5 το απόγευμα της 11ης Νοεμβρίου 1918 υπογράφεται η παράδοση της Γερμανίας μέσα σ’ ένα βαγόνι τραίνου και στις 11 το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο Α” Παγκόσμιος Πόλεμος, που στοίχισε 16 εκατομμύρια νεκρούς και εξαφανισθέντες και 20 εκατομμύρια τραυματίες στα πεδία των μαχών, λαμβάνει τέλος. (sansimera.gr)

Κεντρική φώτο: Η Ypres, στο Βέλγιο.