Αριστείδης Λαυρέντζος: «Το κυριότερο στη σκηνοθεσία είναι η ερμηνεία του έργου»

Συνέντευξη του σκηνοθέτη του θιάσου «ΘΕΣΠΙΣ» με αφορμή την πολυαναμενόμενη παράσταση «Ιδανικός σύζυγος» του Όσκαρ Ουάιλντ.

Οι καλύτερες συζητήσεις γίνονται γύρω από ένα φιλόξενο τραπέζι. Η συζήτηση μας με τον Αριστείδη Λαυρέντζο, ενορχηστρωτή της μακράς και επιτυχημένης πορείας της ομογενειακής θεατρικής ομάδας «ΘΕΣΠΙΣ» έγινε στο γνωστό ελληνικό εστιατόριο PHILEMA, με την ευκαιρία της πολυαναμενόμενης νέας παράστασης του θιάσου, «Ιδανικός σύζυγος» του Όσκαρ Ουάιλντ, την οποία θα απολαύσουμε από τις 9 μέχρι και τις 12 Μαίου 2019.

«Η τρίτη όψη του νομίσματος», ΘΕΣΠΙΣ 2016

Κύριε Λαυρέντζο, θα ήθελα να αρχίσουμε την συζήτησή μας από τον πρόσφατο εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου στις Βρυξέλλες με την συμμετοχή όλων των ελληνικών θεατρικών ομάδων. Ποια πιστεύετε πως είναι η μεγαλύτερη επιτυχία αυτής της θεατρικής συνεύρεσης και ποια τα επόμενα βήματα;

Ο κοινός εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας του Θεάτρου στις Βρυξέλλες από όλες τις ελληνικές θεατρικές ομάδες έγινε για πρώτη φορά πέρυσι. Η πρόταση ήταν του Τάσου Νυχά και του αξίζουν συγχαρητήρια, διότι ο εορτασμός αυτός – γνωστός μεν παγκοσμίως αλλά μη ακολουθούμενος στην πράξη από όλους τους απανταχού της γης θεατρικούς φορείς – έδωσε σε όλους εμάς, τους ελληνικούς θιάσους των Βρυξελλών, που τον έχουμε αγκαλιάσει με έμπρακτο ενδιαφέρον και αγάπη, σημαντικά και ποικίλα οφέλη. Πρώτα-πρώτα, γνωριστήκαμε καλύτερα εμείς μεταξύ μας. Έσπασαν οι τυχόν πάγοι μεταξύ των ομάδων, οι ηθοποιοί όλων των ομάδων βρέθηκαν στα ίδια καμαρίνια και ένιωσαν μαζί την αγωνία πριν βγουν στη σκηνή. Η ετήσια κοινή παράσταση, καθώς και οι τακτικές μας προπαρασκευαστικές συγκεντρώσεις, μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο, διότι όπως λέει ο Έμερσον, «κάθε άνθρωπος που συναντώ είναι καλύτερός μου σε κάτι· σε εκείνο το κάτι μαθαίνω από αυτόν». Έτσι ανοίγει και ο δρόμος των γόνιμων ανταλλαγών μεταξύ θιάσων, και όχι μόνο όσον αφορά τους ηθοποιούς (βλέπε παρακάτω) αλλά και όσον αφορά τις δεξιότητες που καλλιεργεί ο καθένας, τους καλλιτεχνικούς συντελεστές που χρησιμοποιεί κλπ. Τέλος, παρατηρήσαμε όλοι μια πολύ θετική ανταπόκριση από το κοινό, με την οποία μας έδειξε ότι μας θέλει ενωμένους – αρκετοί δε θεατές που πήγαιναν μέχρι τώρα στα έργα ορισμένων μόνο θιάσων είχαν με τον κοινό εορτασμό την ευκαιρία να δουν δείγματα της δουλειάς όλων των θιάσων, ώστε να βλέπουν και τις παραστάσεις όλων στο μέλλον. Υπήρξαν βέβαια και κάποιοι πρόδρομοι για τη συνεργασία των θιάσων. Η πρώτη κοινή εκδήλωση που θυμάμαι ήταν το πολιτικό και θεατρικό μνημόσυνο για τον ηθοποιό, σκηνοθέτη και δάσκαλο του θεάτρου και ημών των ιδίων Βάσο Ανδρονίδη, στον Περίπλου το 2008. Είχα την τιμή της πρωτοβουλίας αυτής της εκδήλωσης, και για να υπάρξει απόλυτη ισότητα μεταξύ των συμμετεχόντων θιάσων – που όλοι συμμετείχαν ολόψυχα, είχαμε αναθέσει το συντονισμό του πάνελ στον Κύκλο. Επίσης εδώ και τρία χρόνια (ή τέσσερα ίσως), στο θέατρο Joli Bois, έγινε μια συζήτηση με τους θεατές ύστερα από παράσταση του Θεατρικού Εργαστηριού, και ο συντονιστής ήσασταν εσείς, κ. Δήμα. Κλείνω με τα «επόμενα βήματα»: Ήδη σήμερα που μιλάμε έχουμε την πρώτη μας «συγκέντρωση των οχτώ» για την αποτίμηση του φετινού κοινού εορτασμού και την έναρξη προετοιμασίας του επόμενου – 27 Μαρτίου 2019 – που ίσως να είναι και διήμερος ή τριήμερος, δεδομένου ότι πέφτει σε Σαββατοκύριακο. Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να είναι και πιο πλούσιο το περιεχόμενο της εκδήλωσης. Περισσότερα ούτε γνωρίζω ακόμα ούτε μπορώ να πω χωρίς κοινή απόφαση. Από την πλευρά του ΘΕΣΠΙ, η στήριξη ήταν και θα είναι αμέριστη.

Ο ΘΕΣΠΙΣ στην Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου (φώτο: Αλεξ. Μιχαηλίδης / Newsville.be)

Σε αντίθεση με ότι έχουμε συνηθίσει, η θεατρική ομάδα ΘΕΣΠΙΣ επέλεξε ένα σύγχρονο θεατρικό στιγμιότυπο. Ένα σχόλιο σας για αυτή την επιλογή.

Είναι αλήθεια ότι τα περισσότερα από τα έργα που έχει παίξει ο ΘΕΣΠΙΣ, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, είναι κλασικά του παγκοσμίου θεάτρου: Ο Βυσσινόκηπος, Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας, Η σπουδαιότης του να λέγεσαι Έρνεστ, Η Δαιμονική μηχανή (Οιδίποδας του Κοκτώ), Η Δωδέκατη Νύχτα ή Αυτό που επιθυμείτε (Σαίξπηρ), Πρόταση γάμου (Τσέχωφ), Τέλος καλό όλα καλά (Σαίξπηρ), ο Ταρτούφος και άλλα. Έχουμε όμως ανεβάσει και σύγχρονα έργα: Γυμνές αλήθειες του Μαρσέλ Αιμέ, Οι χήροι του Louis Calaferte, Τρίτη όψη του νομίσματος του συναδέλφου μας Δήμου Αγγελούση κ.ά. Το 2013 ανεβάσαμε το Κοίτα τους του Μάριου Ποντίκα, έργο σπονδυλωτό με σκηνές από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Οι σκηνές αυτές μοιάζουν πολύ με τα «θεατρικά στιγμιότυπα» του Θ. Παπαγεωργίου από το έργο ΤΕΛΕΙΑ.gr τα οποία παίξαμε στη φετινή παγκόσμια ημέρα του θεάτρου, οπότε, όταν η όλη συζήτηση μεταξύ των οκτώ ομάδων, για τη φετινή εκδήλωση, έκλινε προς το σύγχρονο ελληνικό ρεπερτόριο και προβληματισμό, δεν διστάσαμε να κάνουμε και στο ΘΕΣΠΙ αυτή την επιλογή, χωρίς και να πιστεύουμε πως ήταν σκόπιμο να παιχθεί ένα και μόνο έργο από όλες τις ομάδες. Η ισορροπία που κρατήθηκε (η μισή παράσταση με σκηνές από το έργο ΤΕΛΕΙΑ.gr, η άλλη μισή από άλλα σύγχρονα ελληνικά έργα) νομίζω ότι λειτούργησε άψογα.

«Η σπουδαιότης του να λέγεσαι Έρνεστ», από το θίασο ΘΕΣΠΙΣ 2014

Η συμμετοχή ηθοποιών σε διαφορετικές θεατρικές ομάδες φαίνεται να διευρύνει τις επιλογές που έχουν όσοι σκηνοθετούν θεατρικά έργα στις Βρυξέλλες. Πείτε μας την σκέψη σας πάνω σε αυτό το θέμα.
Αφού το ελληνικό (Ελλαδικό και Κυπριακό) κοινό των Βρυξελλών, καθώς και το «ελληνόφιλο» κοινό (με τη βοήθεια π.χ. των υπερτίτλων που αρκετοί έχουμε καθιερώσει) μας στηρίζει όλους, μπορούμε να οργανώνουμε και πιο απαιτητικές παραστάσεις, οπότε θα είναι σε ορισμένες περιπτώσεις επιθυμητός ο «δανεισμός» ηθοποιών από άλλους θιάσους.
Αυτό το βρίσκω θετικό και ήδη υπήρξαν δείγματα στον εορτασμό της 27.3.2019. Εναπόκειται στους θιάσους να τηρήσουν μεταξύ τους το fair play και την άγραφη αλλά αυτονόητη δεοντολογία ώστε αυτές οι ανταλλαγές να πλουτίζουν όλους τους θιάσους και να μην καταλήξουν να εξασθενίζουν τον α ή β θίασο εις όφελος άλλων. Νομίζω επίσης ότι αυτού του είδους οι ανταλλαγές πρέπει να λειτουργήσουν σύμφωνα με την αρχή «κανόνας/μέτρο»: Κάθε ηθοποιός έχει κατά κανόνα ένα θίασο-βάση, στο πλαίσιο του οποίου έχει γίνει γνωστός στο θεατρόφιλο κοινό. Επίσης ο κάθε θίασος έχει συνήθως το σκηνοθέτη του και η μακροχρόνια συνεργασία ενός ηθοποιού με το σκηνοθέτη του είναι θετική και για τους δύο, και επενδύουν και οι δύο σ’αυτήν. Θα έλεγα λοιπόν να λειτουργήσει, στην αρχή τουλάχιστον, με μέτρο η ανταλλαγή ηθοποιών, σε ορισμένες δε περιπτώσεις που ήδη λειτουργεί πιο συχνά μεταξύ δύο ή τριών θιάσων, ας επεκταθεί και σε άλλους. Θα μπορούσαν να λεχθούν περισσότερα αλλά ας κλείσω την παράγραφο λέγοντας πως θα ήταν παράλογο για μένα ή για οποιονδήποτε από τους συναδέλφους μου θιασάρχες/σκηνοθέτες να θεωρήσουμε ότι εμείς αποφασίζουμε για το τι θα κάνουν οι ηθοποιοί και με ποιον θα παίξουν κάθε φορά: ως ελεύθερα άτομα, αυτοί που αποφασίζουν είναι κυρίως οι ίδιοι οι ηθοποιοί, και μόνο με τη σωστή μας συνεργασία μαζί τους μπορούμε να τους κρατήσουμε.

Η θεατρική ομάδα ΘΕΣΠΙΣ έχει μπει στην τελική ευθεία για την νέα θεατρική παράσταση Ιδανικός σύζυγος του Όσκαρ Ουάιλντ. Με ποια κριτήρια επιλέξατε το έργο αυτό;

Ποικίλα είναι τα κριτήρια με τα οποία επιλέγει κανείς τα έργα που θα ανεβάσει, και τα βιβλία θεατρολογίας περιέχουν σοφές συμβουλές γι’αυτό. Επιτρέψτε μου να μιλήσω πρώτα με την καρδιά: Αν το έργο δεν μιλήσει στην καρδιά μας – τη δική μου πρώτα που θα το δουλέψω σχεδόν κάθε μέρα επί 8-9 μήνες, και στην καρδιά του κάθε ηθοποιού που θα ενσαρκώσει τον α ή β ρόλο δουλεύοντάς τον επί ισόχρονο διάστημα, τότε γιατί να το ανεβάσουμε; Αν ήμασταν εμπορικός θίασος, η επιδίωξη κέρδους θα ήταν ένα σεβαστό
κίνητρο αλλά και πάλι θα ήταν προτιμότερο να συμπίπτει με επιλογές καρδιάς. Αρχίζουμε κάθε φορά από κοινές αναγνώσεις έργων, που η καθεμιά τους παίρνει από τρεις μέχρι τέσσερις ώρες. Έχει τύχει άλλες χρονιές να διαβάσουμε μέχρι και πέντε έργα για να
καταλήξουμε. Στην περίπτωση του Ιδανικού συζύγου, δεν χρειάστηκε να διαβάσουμε κανένα άλλο έργο. Μας κατέκτησε με την πρώτη. Είναι επίσης αλήθεια ότι προτείνουμε συνήθως για ανάγνωση σημαντικά έργα του παγκοσμίου δραματολογίου (στο οποίο φυσικά περιέχεται και το ελληνικό). Ο Πέλος Κατσέλης συμβούλευε τους θιάσους να διαλέγουν τέτοια έργα διότι, έλεγε, «αν δεν έχετε γερό καράβι, μεγαλώνει ο κίνδυνος να πνιγείτε». Από την άλλη, έχουν πνιγεί και κάποια πολύ γερά καράβια στην ιστορία. Πιο συγκεκριμένα, ο Ιδανικός σύζυγος μας γοήτευσε με τη γλώσσα του που μαγεύει από την αρχή ώς το τέλος, και με τη θεματολογία του, την οποία αναπτύσσουμε σε επόμενη παράγραφο. Μας γοήτευσε επίσης με την ποικιλία των ρόλων-χαρακτήρων που περιέχει, δεκατέσσερις συνολικά. Στους κυριότερους ρόλους αναφερόμαστε παρακάτω, αλλά και οι πιο μικροί έχουν τη χάρη τους.
Για καλή μας τύχη, διαθέταμε τον αριθμό και το προφίλ των ηθοποιών που χρειάζονταν – αυτό ήταν ένα άλλο κριτήριο για την επιλογή του έργου. Επίσης, ο ΘΕΣΠΙΣ έχει προηγούμενη εμπειρία με τον Όσκαρ Ουάιλντ: το 2014 παίξαμε ένα άλλο εξαιρετικό έργο του, Η σπουδαιότης του να λέγεσαι Έρνεστ, και το 2007 παίξαμε το ίδιο έργο που παίζουμε τώρα, αλλά σε άλλο θέατρο (Résidence Palace), σε άλλη γλώσσα (γαλλικά, Un mari idéal), με άλλους ηθοποιούς και με αρκετά διαφορετικό κοινό. Οι θεατές είχαν επιφυλάξει θερμή υποδοχή και στις δύο παραστάσεις, ως προς δε τη δεύτερη μπορώ να πω ότι αποτελεί μοναδικό εμπλουτισμό το να χτίσεις με το ίδιο έργο μια καινούργια παράσταση, εμβαθύνοντας από κάθε πλευρά. Πράγματι θα είναι μια εντελώς καινούργια παράσταση. Τέλος, το φόντο των εκλογών το Μάιο 2019 ταιριάζει σε αυτό το έργο, διότι η μία του διάσταση είναι η πολιτική ζωή (βλ. επόμενες παραγράφους), η άλλη η ιδιωτική.

«Πρόταση Γάμου» ΘΕΣΠΙΣ 2018

Ανανεωμένη με νέα πρόσωπα η σύνθεση του θιάσου φέτος. Πόσο έχει αλλάξει η ομάδα ΘΕΣΠΙΣ τα τελευταία χρόνια και τι προσφέρει αυτή η αλλαγή;

Πιστεύουμε πάντοτε στην ανανέωση και χωρίς να παραμελούμε τα από δεκαετίας – ή και περισσότερο – μέλη (Βασίλης Μάγνης, Κωστής Γεραρής, Άρτεμις Χατζή, Δήμος Αγγελούσης, Τάκης Καλατζής, Ανδριάνα Ασημακοπούλου…), εφαρμόζουμε σταθερά τη μερική ανανέωση όπως οφείλει να κάνει κάθε ζωντανός οργανισμός ατόμου ή κοινωνίας – αυτό άλλωστε πίστευε και ο Όσκαρ Ουάιλντ. Εκτός αυτού, υπάρχουν και πρακτικοί λόγοι για την ανανέωση, κυρίως η αναχώρηση ηθοποιών για να κατοικήσουν σε άλλη χώρα. Φέτος η
ανανέωση έλαβε μεγαλύτερες διαστάσεις: 6 από τους 14 ηθοποιούς είναι καινούργιοι.
Επωφεληθήκαμε από το λαμπρό ανθρώπινο δυναμικό που έχει έρθει στις Βρυξέλλες, κυρίως λόγω της ελληνικής κρίσης. Θα τους γνωρίσετε. Τα πρόσωπα αυτά, και δύο ακόμα, που είχαν έρθει επίσης σχετικά πρόσφατα με το ίδιο κύμα, μας εντυπωσιάζουν με την ποιότητά τους και επιτελούν μια αλλαγή που επιδρά πολύ θετικά και σε μας τους παλιούς. Είδαμε τέτοιους νέους και σε άλλους θιάσους, στην παγκόσμια ημέρα θεάτρου. Ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να μας συμβεί, και τα αποτελέσματα τα βλέπουμε ήδη από τις πρόβες. Επιπλέον, μια από τις ευαίσθητες χορδές του Όσκαρ Ουάιλντ ήταν η νεότητα: όταν ο πατέρας του Λόρδου Γκόρινγκ λέει «Τη μισώ αυτή την προσποίηση της νεότητος», ο νεαρός Λόρδος Γκόρινγκ απαντά: «Η νεότητα δεν είναι προσποίηση, είναι τέχνη». Γι’αυτό λέω στους θεατές, μην έρθετε φέτος να δείτε εμάς που ξέρετε, ελάτε να δείτε και να χαρείτε τη δροσιά και την υπευθυνότητα αυτών των νέων.

Πόσο σημαντική είναι η γλώσσα και σε συνέπεια η μετάφραση ενός κλασικού έργου όπως το Ιδανικός Σύζυγος του Όσκαρ Ουάιλντ;

Όταν πρόκειται να σκηνοθετήσουμε ένα έργο γραμμένο σε γλώσσα διαφορετική από αυτή στην οποία θα παιχθεί, προκύπτει το καίριο θέμα της μετάφρασης. Έμαθα από τους θεατρικούς δασκάλους μου και επιβεβαιώνεται κάθε φορά που καταπιάνομαι με ένα «ξένο»
έργο, ότι η μετάφραση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σκηνοθεσίας και είναι ευχής έργο να γίνεται, ει δυνατόν, από τον ίδιο το σκηνοθέτη. Η αλήθεια αυτή έχει επικυρωθεί, για παράδειγμα, από τις ωραίες μεταφράσεις έργων του Σαίξπηρ από τον Μιχάλη Κακογιάννη, που κατέληξαν σε εξαιρετικές σκηνοθεσίες του, επίσης από μεταφράσεις του Ευαγγελάτου, του Πλωρίτη και πολλών άλλων. Ορθά υπογραμμίζετε, κ. Δήμα, την ιδιαίτερη κατηγορία των κλασικών έργων στη μετάφραση, διότι η μετάφραση συγχρόνων μας έργων είναι γενικά πιο βατή, αν λάβουμε επιπλέον υπόψη ότι σε περίπτωση δυσκολίας με σύγχρονο έργο μπορούμε
να προσφύγουμε και στον (ζώντα) συγγραφέα να μας διαφωτίσει. Όμως το κλασικό έργο συναποκομίζει και μια ολόκληρη ιστορία του αιώνα του και του τρόπου με τον οποίο διέτρεξε τους αιώνες από τη δημιουργία του μέχρι σήμερα, και αν ο μεταφραστής δεν γνωρίζει αυτή την ιστορία είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα πέσει σε λάθη που υπονομεύουν την κατανόηση του έργου, τη σκηνοθεσία του και το παίξιμό του. Έχει εύστοχα λεχθεί πως ο ηθοποιός που παίζει λανθασμένη μετάφραση είναι σαν ένας δρομέας ταχύτητας που καλείται να κάνει ρεκόρ τρέχοντας σε πίστα με χαλίκια. Επίσης μετάφραση χωρίς να ληφθούν υπόψη τα λεξικά της εποχής του συγγραφέα είναι αναπόφευκτο να περιέχει λάθη, διότι η γλώσσα αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Εξάλλου σκηνοθεσία σημαίνει πρώτα απ’όλα ερμηνεία του έργου και ένα από τα κύρια εργαλεία ερμηνείας είναι η μετάφραση. Στο σημείο αυτό θέλω να υπογραμμίσω την καίρια σημασία των προβών για το τελικό «χτένισμα» της μετάφρασης, και από αυτή την πλευρά οφείλω πολλά και είμαι ευγνώμων προς όλη την ομάδα (Βασίλη, Μελίνα, Κωστή, Δημήτρη και όλους τους άλλους) που με την ευαισθησία, γνώσεις και ευθυκρισία τους συνετέλεσαν «να βγουν από την πίστα και τα τελευταία χαλίκια που είχαν μείνει στη μετάφρασή μου και τους εμπόδιζαν να τρέξουν την κούρσα του έργου.» Τέλος, η μεταπτυχιακή μου διατριβή στο πανεπιστήμιο της Λουβαίν έχει ως αντικείμενο τη μετάφραση κλασικών έργων και μπορούν οι αναγνώστες σας να συμβουλευθούν στη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου (ή μέσω εμού) την ίδια τη διατριβή καθώς και πλήρη σειρά σχετικών συγγραμμάτων στα οποία παραπέμπω.

Ποια είναι τα βασικά θέματα που πραγματεύεται το θεατρικό έργο αυτό;

Εικονοκλάστης, ως γνωστόν, ο Όσκαρ Ουάιλντ, δεν άφησε σχεδόν τίποτε που να μην το αντιστρέψει. Ως προς τα θέματα που πραγματεύονται τα έργα τέχνης, έχει πει: «Everything matters in art except the subject». (Όλα έχουν σημασία στην τέχνη, εκτός από το θέμα). Εύλογα όμως ο θεατής θέλει να ξέρει ποιο είναι το θέμα, τα θέματα του έργου. Δεν ήταν εύκολο να ξεχωρίσουμε το καίριο θέμα του: ο θεατρικός κριτικός, είπε ο Μπέρναντ Σω αφού είχε δει την παράσταση, νιώθει μπροστά σε αυτό το έργο (μεταφράζω ελεύθερα) σαν παιδάκι που απορροφήθηκε από την ομορφιά του λόγου και των εικόνων και όταν η παράσταση τελείωσε δεν είχε προλάβει να σκεφθεί ποιο ήταν το θέμα. Ιδού η πλοκή με δυο λόγια: Η εκβιάστρια κυρία Τσήβλυ (Μελίνα Στρούγγη), «ιδιοφυία τη μέρα και καλλονή τη νύχτα», έρχεται από τη Βιέννη – τότε διπλωματική πρωτεύουσα του κόσμου – σε μια επίσημη δεξίωση στο Λονδίνο, στο σπίτι του ακόμα νεαρού υφυπουργού Εξωτερικών Σερ Ρόμπερτ Τσίλτερν (Κωστής Γεραρής) απειλώντας τον με την αποκάλυψη μυστικού που εδώ και 20 χρόνια μόνο η ίδια κατέχει, ήτοι το χτίσιμο της καριέρας του πάνω στην εκχώρηση κρατικού απόρρητου σε ξένο χρηματομεσίτη. Σε συσχετισμό με τα ελληνικά σημερινά μας, θα ήθελα να ονομάσω την κυρία Τσήβλυ «απροστάτευτη μάρτυρα». Η λατρεία προς τον Ρόμπερτ της γυναίκας του Λαίδης Τσίλτερν (Αγγελική Δεδοπούλου), η οποία τον θεωρούσε πάντα ΙΔΑΝΙΚΟ ΣΥΖΥΓΟ και γι’αυτό τον αγάπησε και τον παντρεύτηκε, θα αντέξει τους τριγμούς που θα ακολουθήσουν; Σε βοήθεια του απειλούμενου πολιτικού και συζύγου έρχεται ο καλύτερος φίλος του ζευγαριού, Λόρδος Γκόρινγκ (Δημήτρης Στασινόπουλος), που δεν κατέχει κανένα αξίωμα – «ο πιο αργόσχολος άνθρωπος του Λονδίνου» – και ζει μόνο για την απόλαυση. Μήπως ο σωστότερος ιδανικός σύζυγος είναι ο αργόσχολος Γκόρινγκ και όχι ο επιτυχημένος πολιτικός; Και τελικά, υπάρχει αυτό που λέμε «ιδανικός σύζυγος» – και για τα δύο φύλα – και αν όχι, πώς θα καλυφθεί το κενό; Την απάντηση θα τη δώσει στην τελευταία σελίδα του έργου η πιο νέα κοπέλα, Μέιμπελ Τσίλτερν (Κωνσταντίνα Σλακώνη). Με φόντο τα παραπάνω, αναδεικνύεται η σειρά θεμάτων που πραγματεύεται το έργο: από τη μια ο δημόσιος βίος, η φιλοδοξία, τα πολιτικο-οικονομικά σκάνδαλα, η θέση της γυναίκας στη δημόσια ζωή, από την άλλη η ιδιωτική ζωή και τα ψυχολογικά ζητήματα των ατόμων: γάμος, φιλία, έρωτας, υποκρισία, αφοσίωση, αυστηρότητα, συγχώρεση – και φυσικά ο αισθητισμός, αφού ως γνωστόν ο Όσκαρ Ουάιλντ ήταν από τους κορυφαίους εκπροσώπους του και κορυφαίος λάτρης της τέχνης και του ωραίου. Για όλα αυτά τα θέματα ο συγγραφέας θα δώσει απαντήσεις στο έργο, είτε κατευθείαν με τη δράση των προσώπων είτε με τα ευφυή του αποφθέγματα που θα ακουσθούν και έχουν κάνει έκτοτε το γύρο του κόσμου. Από ποια πόρτα θα μπορέσει να μπει ο σκηνοθέτης σε αυτό το μεγαλειώδες οικοδόμημα – που είχε πάντως και τους επικριτές του, παλιούς και σύγχρονους; Η απάντηση στη μεθεπόμενη παράγραφο.

Ποιες ήταν οι σκηνοθετικές προκλήσεις για εσάς;

Το κυριότερο στη σκηνοθεσία είναι η ερμηνεία του έργου. Ο Ιδανικός Σύζυγος ήταν στα μάτια μου ένας απροσπέλαστος πύργος, όπου για να μπεις πρέπει να βρεις ένα κλειδί. Πρώτα απ’όλα οφείλεις να γνωρίσεις τον κατασκευαστή του πύργου, το συγγραφέα. Η μελέτη
αντιπροσωπευτικών βιογραφιών του (εκατοντάδες σελίδες), η μελέτη – κατά το δυνατόν – του συνόλου του έργου του (χιλιάδες σελίδες), η μελέτη της ιστορίας της εποχής του στην Αγγλία και όχι μόνο, η μελέτη της εξέλιξης του θεάτρου στην εποχή του, κατόπιν η προσεκτική μετάφραση με ανοιχτά γύρω μου όχι μόνο τα επίλεκτα σημερινά λεξικά (αγγλικά, αγγλοελληνικά και άλλα) αλλά κυρίως τα λεξικά που ο ίδιος ο συγγραφέας είχε στη διάθεσή του όταν έγραφε, μας οδηγούν σ’ένα κρυφό δρόμο και στα κρυμμένα κλειδιά που θα μας επιτρέψουν να μπούμε στον «πύργο». Ως προς τη μορφή (forme), το σημαντικότερο κλειδί είναι, νομίζω, η διαρκής αναζήτηση των αντιθέτων, όχι με καταστροφική πρόθεση αλλά ως μόνο τρόπο, κατά τον Ουάιλντ, για την επίτευξη αρμονίας. Όπως έλεγε ο Ηράκλειτος, όσοι φοβούνται τις αντιθέσεις και τις εντάσεις, δεν έχουν προσέξει αρκετά την αρμονία που δημιουργούν οι τεντωμένες χορδές του τόξου και της λύρας. Υπό αυτό το πρίσμα, ο συγγραφέας «αναποδογυρίζει» όλες τις παραδεδεγμένες αλήθειες: «Ηθική είναι η στάση που τηρούμε έναντι των ανθρώπων που αντιπαθούμε.» «Τους άντρες μπορείς να τους αναλύσεις, τις γυναίκες μόνο να τις λατρέψεις.» «Όταν οι θεοί θέλουν να μας τιμωρήσουν, εισακούουν τις προσευχές μας.» «Υπάρχουν πειρασμοί που απαιτούν θάρρος και σθένος για να υποκύψεις σ’αυτούς». «–Τις γυναίκες δεν τις αφοπλίζεις με κομπλιμέντα. –Τις γυναίκες δεν τις αφοπλίζεις με τίποτε.» «Κανένας δεν είναι αρκετά πλούσιος για να εξαγοράσει το παρελθόν του.» «Αν παντρευόμασταν τις γυναίκες που είμαστε άξιοί τους, θα περνούσαμε μαύρη ζωή.» Και πλείστα άλλα. Ο Ουάιλντ μας βοηθάει έτσι να ανασάνουμε από το βάρος των παραδεδομένων στερεότυπων και να αναπνεύσουμε ελεύθερα. Ως προς την ουσία, από όλες τις ιδέες που εκφέρονται στο έργο, η ιδέα-κλειδί είναι ότι η μπάρα της ηθικής θα έπρεπε να τοποθετείται λίγο πιο χαμηλά στις ανθρώπινες κοινωνίες – ακριβώς διότι είμαστε «άνθρωποι»: από τη διαπίστωση αυτή ανοίγει ο δρόμος για την αγάπη και τη συγχώρεση. Σερ Ρόμπερτ Τσίλτερν: «Γιατί μας βάζετε πάνω σε πελώρια βάθρα; Έχουμε όλοι πόδια από πηλό. (…) Όχι οι τέλειοι αλλά οι ατελείς έχουν ανάγκη από αγάπη. Όταν είμαστε πληγωμένοι απ’τα ίδια μας τα χέρια ή απ’τα χέρια άλλων, τότε θα’πρεπε να’ρθει η αγάπη να μας γιατρέψει – αλλιώς σε τι είναι χρήσιμη;» Και ο κατά τον Ουάιλντ πρώτος καλοντυμένος φιλόσοφος στην ιστορία της σκέψης, ο Λόρδος Γκόρινγκ, συμπληρώνει: «Λαίδη Τσίλτερν, (…) γιατί να τον μαστιγώνετε για ένα αμάρτημα που διαπράχθηκε στα νιάτα του, πριν σας γνωρίσει, πριν γνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό;» Οι πρώτες δύο προκλήσεις ήταν να επισημάνουμε τα δύο παραπάνω κλειδιά μέσα σ’ένα τόσο πυκνό έργο. Η τρίτη πρόκληση είναι να πείσουμε το θεατή μας ότι όχι μόνο του παρουσιάζουμε διαχρονικά θέματα που είναι σαν να συμβαίνουν σήμερα, αλλά και ένα ολόκληρο έργο με ζωντανή πάντοτε γλώσσα και ωραίο λόγο, στην ελληνική που θα παίζεται και στην αγγλική και γαλλική των υπερτίτλων μας. Η προβολή υπερτίτλων περιέχει την πρόκληση να μπορεί το κείμενο, στη γλώσσα που θα παίζεται, να αντανακλά την ομορφιά του πρωτοτύπου που θα προβάλλεται. Επιλέγω προσεκτικά τη λέξη «αντανακλά», διότι πρόκειται όντως για αντανάκλαση – όπως συμβαίνει με τους καθρέφτες – και όχι για συναγωνισμό με το πρωτότυπο. Η άλλη μεγάλη πρόκληση του σκηνοθέτη είναι η διανομή των ρόλων. Ένας σκηνοθέτης-δάσκαλος συμβούλευε εμάς τους μεταγενέστερούς του: Επιλέξτε το έργο, δώστε τους ρόλους στα κατάλληλα πρόσωπα και μετά μπορείτε να πάτε για ύπνο. Εσείς θα κρίνετε αν ακολουθήσαμε σωστά τη συμβουλή του.

Ποια πιστεύετε πως θα είναι τα στοιχεία που θα κερδίσει ο θεατής ο οποίος θα έρθει να δει το έργο Ιδανικός σύζυγος του Όσκαρ Ουάιλντ από τον θίασο ΘΕΣΠΙΣ;

Αυτό που προσδοκούμε για το θεατή είναι, σε πρώτο βαθμό να απορροφηθεί από τη μαγεία του έργου, που η γραφή του πρέπει να χαρακτηρισθεί ως μία πρόζα πλημμυρισμένη από ποίηση και ο λόγος του απόσταγμα αγάπης. Γενικώς αποφεύγουμε να διασκευάζουμε τα κλασικά. Θέλουμε οι θεατές που θα βγουν από τις παραστάσεις μας να αποκομίσουν τη γνώση και την ευχαρίστηση ότι είδαν το μεγάλο αυτό έργο, στα όρια των δυνατοτήτων μας φυσικά, όπως το φαντάστηκε, το έγραψε, το αγάπησε ο συγγραφέας του, και ότι δεν είδαν κάτι άλλο: μια παράφραση, μια απομίμηση· και είμαστε βέβαιοι ότι ο θεατής δεν θα νιώσει ότι παρίσταται σε παλιές νεκρές καταστάσεις αλλά σε προβληματισμό που με μοντέρνο τρόπο, από έναν από τους πιο μοντέρνους συγγραφείς όλων των εποχών, πραγματεύεται καίρια ζητήματα και της δικής μας εποχής. Αν πετύχουμε έστω και μερικώς για το θεατή τα παραπάνω, ο κόπος της εργασίας εφτά μηνών από την εικοσαμελή ομάδα ηθοποιών και λοιπών καλλιτεχνικών συντελεστών του ΘΕΣΠΙ δεν θα έχει πάει χαμένος.

Είναι νωρίς ή μπορούμε ήδη να αποκαλύψουμε το επόμενο βήμα της θεατρικής ομάδας ΘΕΣΠΙΣ;

Μετά χαράς αναγγέλλουμε δημόσια σε σάς, για πρώτη φορά, το επόμενο έργο που έχει αποφασίσει να παρουσιάσει ο ΘΕΣΠΙΣ. Πρόκειται για έργο πρωτότυπο, γραμμένο από τον ηθοποιό μας Δημήτρη Στασινόπουλο, που εκτός από το γνωστό πλέον ταλέντο του ως ηθοποιού, έχει γράψει πέντε θεατρικά έργα τα τελευταία τρία χρόνια. Τίτλος του έργου: Το Σαββατοκύριακο. Ημερομηνίες: τέλος Μαΐου 2020. Περιεχόμενο κοινωνικό, πολλά κωμικά στοιχεία, ύφος συχνά σουρεαλιστικό και πάντοτε μοντέρνο, γραφή με αρκετή δόση παράλογου, με ανατροπές στη ροή – κάτι που κρατά σε διαρκή εγρήγορση το θεατή. Η πρώτη ομαδική ανάγνωση έχει γίνει ήδη. Παρατήρησα ότι το επιδοκίμασαν όλοι εκτός ίσως από ένα πρόσωπο – κάτι που έχει και αυτό το ενδιαφέρον του και μου θυμίζει τι είπε ο Μπέρναρ Σω (είχε τότε ακριβώς την ηλικία του Δημήτρη) σε ένα θεατή που εν μέσω θυελλωδών χειροκροτημάτων του πολυάριθμου κοινού είχε αποδοκιμάσει το έργο του Ο άνθρωπος και τα όπλα: Συμφωνώ κι εγώ μαζί σου, φίλε μου, αλλά είμαστε μόνο δύο.

«Επίσκεψη της Κυρίας από τα παλιά» ΘΕΣΠΙΣ, 2012

Συνέντευξη: Γιάννης Δήμας
Φωτογραφίες: Newsville.be