«Τίποτα στη ζωή δεν πρέπει να μας φοβίζει. Χρειάζεται μόνο να το κατανοήσουμε»

Λίγο πριν τον απότομο φετινό επίλογο της θεατρικής σεζόν ο Άρης Μπόττας μας μεταφέρει την εμπειρία του από το θεατρικό έργο «Η απολογία της Μαρί Κιουρί»

Γράφει ο Άρης Μπόττας

Τη Marie Skłodowska Curie την ήξερα σαν διακεκριμένη χημικό. Λίγο το ενδιαφέρον μου για την επιστήμη εν γένει, λίγο το γεγονός ότι εργάζομαι στα ομώνυμα προγράμματα της ΕΕ, μου κίνησαν το ενδιαφέρον μου να μάθω μερικά πράγματα γι’ αυτή την προσωπικότητα. Δεν το κρύβω: το” ψαξα και γιατί ήταν γυναίκα: αναρωτιόμουν πώς μία γυναίκα τα χρόνια εκείνα, στα τέλη του 19 ου αιώνα με αρχές του 20ου τα κατάφερε. Το συμπέρασμα ήταν ότι δικαίως τα προγράμματα φέρουν το όνομα της και δικαίως τιμάται ως μία από τις σπουδαιότερες γυναίκες όλων των εποχών.

Μια θεατρική παράσταση που φέρει το όνομά της αποτέλεσε δέλεαρ για μένα για να παρευρεθώ και μάλιστα ανήμερα της ημέρας της Γυναίκας, στη Θεσσαλονίκη. Ειδικός θεάτρου δεν είμαι και κριτικές σωστές δεν ξέρω ίσως να κάνω, θα περιγράψω όμως τι εντυπώσεις μου γέννησε η παράσταση κι ελπίζω να κινήσω το ενδιαφέρον σας για να τη δείτε κι εσείς όταν θα ξαναπαιχτεί όπως αναμένεται στις αθηναϊκές και όχι μόνο αίθουσες.

Ανοίγοντας την αυλαία (τρόπος του λέγειν, γιατί αυλαία δεν υπάρχει, τα πάντα είναι άκρως μινιμαλιστικά) ο ανυποψίαστος θεατής «ψιλιάζεται» για το διαφορετικό του όλου πράγματος, παρακολουθώντας ένα διακριτικό και αινιγματικό χορευτικό κρεσέντο του Κωνσταντίνου Παπανικολάου, του χορευτή που πλαισιώνει τις δύο ηθοποιούς. Ακολουθεί η είσοδος της Πέγκυς Τρικαλιώτη ως Μαρί Κιουρί και της Αγγελικής Πασπαλιάρη ως δικαστής της. Η απολογία ξεκινά.

Σύντομα η σκηνοθετική ματιά της Κίρκης Καραλή θα ξεδιπλωθεί: δεν επρόκειτο για μία συνηθισμένη παράσταση βιογραφίας με ηθοποιούς σε διαφορετικούς ρόλους που ξετυλίγουν το κουβάρι της ζωής της μεγάλης επιστήμονα σε διαφορετικά σκηνικά, καλύπτοντας στιγμές-σταθμούς της ζωή της. Πρόκειται για μία παράσταση με 3 ηθοποιούς όλους κι’ όλους. Παράσταση – βιογραφία με τρεις ηθοποιούς; Γίνεται; Αναρωτήθηκα όταν συνειδητοποίησα ότι δεν θα βγει κάποιος άλλος επί σκηνής. «Γίνεται», είναι η απάντηση της σκηνοθέτη, η οποία μας έδειξε το πως.

Η Πέγκυ Τρικαλιώτη ως Μαρί Κιουρί βρίσκεται στη σκηνή από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό. Και κινεί τα νήματα. Κυριολεκτικά κάνει τα πάντα στο σανίδι, ώρες ώρες θαρρείς πως παίζει χωρίς να υπάρχει χθες και αύριο. Με αστείρευτη ενέργεια, καθηλωτική από την πρώτη μέχρι την τελευταία στιγμή, «πετάει» κυριολεκτικά σε κάθε μέρος του θεάτρου. Προσοχή : του θεάτρου ολόκληρου όχι μόνο της σκηνής. Σε κάποια στιγμή προς έκπληξη των πάντων βρίσκεται στην αγκαλιά θεατών όταν το συναίσθημα της χαράς – όπως ήθελε η σκηνή- τη διέπει. Σε μια άλλη σκηνή σε μία φάση απύθμενου πόνου, δεν θα διστάσει να χτυπήσει το κορμί της με δύναμη. Σε όλη την παράσταση τρέχει, κυλιέται, χορεύει, χτυπιέται, κλαίει, γελά. Κινείται αιθέρια παντού, είναι ελαφριά σαν τον άνεμο, είτε δρασκελίζει τα μήκη και τα πλάτη μόνη, είτε στην αγκαλιά του χορευτή. Αφηγείται χωρίς να πάρει ανάσα, με τη φωνή της να συνάδει απόλυτα με την ψυχική της κατάσταση, πολλές φορές τρεμάμενη και άλλοτε στιβαρή και αιφνιδιάζει τόσο με όσα λέει όσα κυρίως με όσα κάνει.

Οι συναισθηματικές της αντιθέσεις αλλάζουν αστραπιαία και είναι δοσμένες με τρόπο συγκλονιστικό: πραγματικά μεταμορφώνεται μιας που ξετυλίγει το κουβάρι μιας πολυσχιδούς προσωπικότητας, μιας γυναίκας που καλείται να είναι επιστήμονας, σύζυγος/σύντροφος, μητέρα και πάνω απ’ όλα γυναίκα που καλείται να τα βγάλει πέρα με τις πιέσεις μιας κοινωνίας που την επιβουλεύεται και την στιγματίζει γιατί γεννήθηκε γυναίκα και γιατί ήθελε να ζήσει μια ζωή σαν ελεύθερος άνθρωπος. Μιας κοινωνίας που της στερεί την αναγνώριση της ανακάλυψης του πολώνιου, λόγω της σχέσης της μ’ έναν εν διαστάσει παντρεμένο άντρα, ο λόγος για τον οποίο απολογείται. Οι εσωτερικές της μεταπτώσεις, η πάλη που νιώθει για να ακροβατήσει ανάμεσα σε πράγματα που αγαπά και δεν μπορεί να αποχωριστεί, και για ό,τι την πληγώνει και καλείται να διαχειριστεί βρίσκονται στον ψυχικό κόσμο της πρωταγωνίστριας που μέσω της ερμηνείας της Πέγκυς Τρικαλιώτη μεταφέρονται στον θεατή, καθιστώντας τον αποσβωλομένο μάρτυρα των «εξελίξεων/αποκαλύψεων», καθώς η πρωταγωνίστρια «απολογείται». Είναι φορές που πραγματικά σε απογυμνώνει όταν τα συναισθήματα αυτά και ο τρόπος που τα βιώνει δεν μπορείς να τα αντέξεις, όταν οι κορυφώσεις ξεπερνούν τα μέτρα που έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε και να διαχειριζόμαστε. Κι αυτή η «Μαρί Κιουρί» μ’ έκανε να κατεβάσω τα μάτια.

Οι συμπρωταγωνιστές της Πέγκυς Τρικαλιώτη υποδύονται διάφορους ρόλους ανθρώπων που πέρασαν από τη ζωή της Μαρί Κιουρί. Ο αντρικός χαρακτήρας ο χορευτής Κωνσταντίνος Παπανικολάου υποδύεται τους ερωτικούς της συντρόφους και κυρίως τον άντρα της Πιέρ Κιουρί, μαζί με τον οποίο ανακάλυψε το χημικό στοιχείο ράδιο. Η χημεία μεταξύ τους είναι πολύ καλή: οι χορογραφίες μοντέρνες και διεισδυτικές – ιδιαίτερα εντυπωσιακές οι σκηνές «ποδηλασίας» με την ανάλογη μουσική, το λίντι χοπ, και οι ερωτικοί χοροί με πινελιές αισθησιασμού και μία αίσθηση χαρμολύπης. Οι ρόλοι των αντρών έρχονται όλοι σε δεύτερη και τρίτη μοίρα στο έργο, σαν περαστικοί από τη ζωή της Μαρί Κιουρί, και αυτό επιτυγχάνεται με τη «χρησιμοποίηση» όχι ηθοποιών αλλά ενός χορευτή, ο οποίος δεν μιλά καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Ορισμένες φορές μόνο σαν να μουρμουρίζει κάτι. Δεν ακούμε τη φωνή του, αντιλαμβανόμαστε όμως τι θέλει να πει με τις κινήσεις του και την εκφραστικότητά του.

Mε μια πανέξυπνη σύλληψη, η σκηνοθέτης αφήνει τους υπόλοιπους ρόλους, όλους στην ηθοποιό Αγγελική Πασπαλιάρη: από την αυστηρή δικαστικό στην αρχή, στο μικρό κοριτσάκι της πρωταγωνίστριας μέχρι την τελική συναρπαστική σκηνή στην οποία είναι υπέροχη σε μία παράθεση λυρισμού και συγκίνησης που αγγίζει βαθιά τον θεατή. Ταυτόχρονα καλείται να «μιλάει» για λογαριασμό των συντρόφων της Κιουρί. Η νέα ηθοποιός προσαρμόζεται με άνεση σε όλους αυτούς τους ρόλους και τις φωνές μεταφέροντας τα εκάστοτε κατάλληλα συναισθήματα στον θεατή, πότε με την ευθύτητα και την αυστηρότητά της και πότε με την ευαισθησία της. Πραγματικά εντυπωσιακή.

Καθότι η σκηνοθέτης προσεγγίζει την όλη παρουσίαση μία απολογία κανείς άλλος πλην της Κιουρί δεν μιλά. Στερούμενος ειδικών γνώσεων, απλά θα μιλήσω και πάλι μέσα από την εντύπωση που αποκόμισα για τη συνολική εικόνα σαν θεατής. Όσα η Μαρί Κιουρί αφηγείται είναι καταιγιστικά, ρέουν χωρίς να σε κουράζουν, είτε «βαθυστόχαστα», είτε όχι. Πολλά με λόγια σοφίας, άλλα απλά ως σκόρπιες σκέψεις. Πολύ περισσότερο από τα επιστημονικά της κατορθώματα, η Κίρκη Καραλή στέκεται στο στοιχείο της ως «γυναίκα». Άλλωστε η Κιουρί «δικάζεται» όχι για κάποιο επιστημονικό «αδίκημα» αλλά γιατί θέλησε να ζήσει ως γυναίκα. Και σε δύσκολες εποχές. Και η φόρτιση που ένοιωθε μέσα της μπορούσε να βγει προς τα έξω μόνο με αναπάντεχες και ακραίες κορυφώσεις, αναπάντεχα και εμφατικά λόγια, που ακούγονται ενίοτε ως υπερβολικά στην εποχή μας. Η ατμόσφαιρα, λιτή, απέριττη, και παρά τα λευκά σκηνικά, είναι σκοτεινή, θαρρείς ότι τα πάντα διεξάγονται στο φως το κεριών και μας μεταφέρει σε παλιές εποχές. Τα κουστούμια προσαρμοσμένα στην εποχή, με τη Κιουρί να φορά το μαύρο φόρεμα όπως παρουσιάζεται στις ιστορικές φωτογραφίες της.

Μπορεί λίγα πράγματα να μας θυμίζουν ότι παρακολουθούμε τη βιογραφία μιας επιστήμονα, όμως την παράσταση κλέβει κατά τη γνώμη μου η σκηνή με την ανακάλυψη του ραδίου, τη μοναδική στιγμή που βλέπουμε χρώμα στην αίθουσα. Σε μια αναπάντεχη κατά τ’ άλλα σκηνή, το βλέπουμε βγαίνει από το σκοτάδι, σαν σε Μαύρο Θέατρο. Ίσως μ’ αυτό τον τρόπο θέλει η σκηνοθέτης να τονίσει την σημαντικότητα της στιγμής για τη ζωή της Κιουρί, σαν φάρος για την ίδια και για την επιστήμη. Πέραν απ’ αυτή τη σκηνή κάποιες αναφορές για την επιτυχία της ανακάλυψής της γίνονται αντιληπτές στον προσεκτικό ακροατή, για τη ζωή της στο εργαστήριο, αλλά αλίμονο: η Κιουρί θα κραυγάσει την αγάπη και το πάθος της για την επιστήμη της. Χημικοί αντιδραστήρες βρίσκονται πάντα στις δύο γωνιές της σκηνής και σε μερικές περιπτώσεις «σκαλίζονται».

Εν κατακλείδι, το στοίχημα πέτυχε. Η σύλληψη να παρουσιαστεί η Κιουρί ως γυναίκα υπό κατηγορία από την τραγουδίστρια Ευσταθία που έγραψε το έργο, προσωπικά με κέρδισε και το βρήκα εύστοχο. Η μετουσίωση σε θεατρική παράσταση από τη Κίρκη Καραλή έξυπνη, καταιγιστική, αναπάντεχη, ατμοσφαιρική, μινιμαλιστική. Οι ερμηνείες εξαιρετικές, όπως και η μουσική που συνοδεύει την παράσταση, το τραγούδι «Για πες μου κάτι» της Ευσταθίας.

«Τίποτα στη ζωή δεν πρέπει να μας φοβίζει. Χρειάζεται μόνο να το κατανοήσουμε» θα μας πει η Κιουρί. Δυστυχώς ενώ η ίδια πορεύθηκε έτσι, πολλοί τη φοβήθηκαν και ελάχιστοι την κατάλαβαν.

Παράσταση: «Η απολογία της Μαρί Κιουρί»
Κείμενα : Ευσταθία
Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Κίρκη Καραλή
Ηθοποιοί: Πέγκυ Τρικαλιώτη (Μαρί Κιουρί), Αγγελική Πασπαλιάρη, Κωνσταντίνος Παπανικολάου (χορευτής)
Βραβείο γυναικείας ερμηνείας στην Πέγκυ Τρικαλιώτη

Ακούστε το τραγουδί της παράστασης, εδώ.

Η παράσταση παίζεται για 3 η σεζόν.

Λόγω της επιδημίας του κορονοϊού, έχουν αναβληθεί ως γνωστόν οι προγραμματισμένες θεατρικές παραστάσεις. Η παράσταση ενδέχεται να συνεχισθεί όμως στο προσεχές μέλλον με σταθμούς την Πάτρα και την Αθήνα.