Μέσα στο σύμπαν των ανεξιχνίαστων, σιωπηλών γυναικών του Βερμέερ

Της Αργυρώς Μποζώνη

Μυστηριώδης, ανεξιχνίαστος, με τα έργα του να αναλύονται ξανά και ξανά, όσο τα έργα του Σαίξπηρ. Ο Γιοχάνες Βερμέερ μας άφησε μόνο 34 έργα, έζησε μόνο 43 χρόνια και οι ρεαλιστικές εικόνες του, τα δωμάτια των ανθρώπων της μεσαίας τάξης με πρωταγωνίστριες τις γυναίκες είναι ανυπέρβλητες. Μαζί με τον Ρέμπραντ θεωρούνται οι δύο πιο σπουδαίοι εκπρόσωποι της «Χρυσής εποχής» της Ολλανδίας.

Νεαρές κοπέλες, υπηρέτριες νοικοκυρές, μια μαστροπός, ένα κορίτσι, το πιο διάσημο του κόσμου για το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι του, οι γυναίκες στον πυρήνα του έργου του αποτελούν ένα μυστήριο. Τις αποθέωσε με έναν τρόπο σχεδόν κρυπτικό, έναν αισθησιασμό που αγγίζει το φευγαλέο.

Ο Βερμέερ περιστοιχιζόταν από γυναίκες. Με την Καταρίνα Μπόλνες έζησαν μαζί 22 χρόνια και έκαναν δεκαπέντε παιδιά. Από τα έντεκα που επέζησαν τα περισσότερα ήταν κορίτσια: η Μαρία, η Ελίζαμπεθ, η Κορνέλια, η Αλέιντις, η Μπέατριξ, η Γερτρούδη, η Καταρίνα. Ήταν η γυναίκα του στην «Αναγνώστρια», στη «Γυναίκας στα γαλάζια», στη «Γυναίκας με τη ζυγαριά», ή τη «Νεαρή γυναίκα που γράφει γράμμα»; Κανένας δεν απαντά με βεβαιότητα κι ας υπάρχουν ομοιότητες στα χαρακτηριστικά, ακόμα και στα ρούχα. Δε βρέθηκε ποτέ, κανένα έγγραφο να μας το βεβαιώσει, όπως έγινε με τη Σάσκια του Ρέμπραντ ή την Ελέν Φουρμάν του Ρούμπενς.

Οι γυναίκες που ζωγραφίζει ζουν σε ένα δικό τους κόσμο, περίκλειστο, σε έναν κόσμο καθημερινότητας που ο χρωστήρας του τον κάνει πνευματικό. Είναι βυθισμένες σε αυτό τον κόσμο, σε σκέψεις ενώ εκτελούν μηχανικά μια εργασία, σιδερώνουν ή βάζουν γάλα από μια κανάτα, είναι συγκεντρωμένες σε ένα μικρόκοσμο, αλλά και σε ένα φόντο που τις καθορίζει. Αυτός ο εσωτερικός κόσμος έχει μια απόσταση τεράστια από τον έξω κόσμο, στους πίνακες επικρατεί μια αδιαπέραστη σιωπή, και οι γυναικείες παρουσίες, σχεδόν συμβολικά κρατούν τα μυστικά τους επτασφράγιστα.

Ο Βερμέερ αφήνει μέσα από το μυστήριο που εξακολουθεί και σήμερα να το περιβάλλει ένα ορθάνοιχτο παράθυρο: Να φανταστούμε όπως εμείς θέλουμε αυτές τις γυναίκες, με τον δικό μας τρόπο, τις δικές μας σκέψεις και να μοιραστούμε τη στιγμιαία γαλήνη, τη σιωπή και την προσήλωσή τους στη στιγμή που σε αυτές κρατά αιώνια.