1912-2012. Επέτειος 100 χρόνων για τον Οκτώβριο των απελευθερώσεων.

Οκτώβριος 1912 – Οκτώβριος 2012. Εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, της Πιερίας, της Κοζάνης, των Γρεβενών, της Πέλλας, της Ημαθίας, της Χαλκιδικής και άλλων περιοχών της Μακεδονίας, όπως και περιοχών της Ηπείρου και του Αιγαίου.

Ο φετινός Οκτώβριος σηματοδοτεί μια ξεχωριστή επέτειο για την επανένωση όλων αυτών των περιοχών με την Ελλάδα. Περιοχών που για 500 χρόνια ήταν υπόδουλες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά δεν έπαψαν ποτέ να είναι ελληνικές.

Είναι μια ιστορική επέτειος μέσω της οποίας όλα αυτά τα μέρη τιμούν, γιορτάζουν, εκτιμούν, καταγράφουν και ερευνούν, τον πρώτο αιώνα της σύγχρονης ιστορίας τους. Παράλληλα, έχουν μπροστά τους όλες αυτές τις προκλήσεις, που δημιουργεί εκ των πραγμάτων, η είσοδος τους στο νέο αιώνα της σύγχρονης ζωής τους.

Κι αν τότε, ο Οκτώβριος του 1912 τους έδωσε τη θέση τους στον χάρτη της νέας Ελλάδας, σήμερα -100 χρόνια μετά- ο Οκτώβριος του 2012 τους δίνει την προοπτική να διαμορφώσουν τη δική τους νέα δυναμική, να ανασυνθέσουν τους στόχους τους και να αποκτήσουν την θέση τους στον χάρτη των πρωτοπόρων.

Οι αντίξοες συνθήκες λόγω της κρίσης  είναι απολύτως κατανοητές, όμως θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με έναν “αντιθετικό σύνδεσμο”, όπως λένε και οι φιλόλογοι. Και εννοώ ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με ορμή προς τα μπροστά, “παρ' όλα” τα προβλήματα.

Δεν είναι καθόλου “φιλολογικό” αυτό που σας γράφω. Το απέδειξαν στην πράξη οι Έλληνες του 1912. Δραματική κρίση αντιμετώπιζαν και τότε. Υπέφεραν από την εξαθλίωση της οικονομικής πτώχευσης (Τρικούπης), είχαν δοκιμαστεί από μια έντονη κοινωνική και πολιτική έκρηξη (Γουδί) και έκαιγαν ακόμη οι στάχτες λόγω μιας ταπεινωτικής εθνικής πολεμικής ήττας (το λεγόμενο και “μαύρο 1897”).

Όμως παρ' όλα τα τεράστια προβλήματα, αναγεννήθηκαν, οργανώθηκαν, πρόβλεψαν, σχεδίασαν, τόλμησαν και όρμησαν μπροστά. Κήρυξαν τον πόλεμο, νίκησαν και απελευθερώνοντας εδάφη πέτυχαν να διπλασιάσουν την έκταση του ελληνικού κράτους.

Ο Οκτώβριος του 1912 ήταν για την Ελλάδα ένας μήνας εθνικής εποποιίας, γενναίων μαχών και μεγάλων απελευθερώσεων στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στο Αιγαίο. Ήταν η απαρχή για τα εξ ίσου γενναία, μεγάλα κι απελεύθερα που ακολούθησαν και για άλλες υπόδουλες περιοχές της Ελλάδας.

Για τα ηρωικά γεγονότα αυτού του μήνα, έχουν γραφτεί άπειρες σελίδες. Και πως να μην γραφτούν (όσο δύσκολο ή “αχάριστο” κι αν είναι, το να περιγράψεις τέτοιες επικές στιγμές). Είναι ιδιαίτερα  χαρακτηριστικό αυτό που μετέδωσε, λίγο μετά την επέλαση του ελληνικού στρατού τον Οκτώβριο του 1912, ένας δημοσιογράφος – ανταποκριτής: “Οι Έλληνες στρατιώτες, σαν ένας άνθρωπος, σαν μια ψυχή, όρμησαν όλοι προς τα εμπρός. Πεζοί, καβαλάρηδες, τσολιάδες και πυροβολητές, οδηγοί ζώων και γραφειάδες. Δεν περπατούσαν, έτρεχαν και πολεμούσαν. Πολεμούσαν και απελευθέρωναν τη σκλαβωμένη Ελλάδα, πόλεις-χωριά, βουνά-κάμπους μέχρι και άγρια ρουμάνια. Το σάλπισμα ήταν για όλα. Όλα όσα είναι η Ελλάδα”.

Πράγματι, τα καθημερινά γεγονότα εκείνου του Οκτώβριου αυτό ακριβώς δείχνουν. Κουράγιο. Θέληση. Επέλαση. Ορμή. Αναφέρω τα κυριότερα επιγραμματικά, αποφεύγοντας (ως μη ειδικός) στρατηγικές αναλύσεις και άλλες “ειδικές” περιγραφές. Στις φωτογραφίες από αρχεία της εποχής που αναδημοσιεύονται μαζί με το κείμενο, πρόσθεσα κάποιες λεζάντες με λεπτομέρειες και στιγμιότυπα από όλη την έκβαση των επιχειρήσεων, τον Οκτώβριο του 1912. Ο καθένας που θα διαβάσει και θα δει, ας κάνει τις σκέψεις του.

Όλα ξεκίνησαν στις 5 Οκτωβρίου 1912 όταν η Ελλάδα αποφάσισε να απελευθερώσει τα σκλαβωμένα εδάφη, προς τον βορρά του νεοσύστατου κράτους της, κηρύσσοντας τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε δύο μέτωπα. Προς τη Μακεδονία και προς την Ήπειρο.

Μία ημέρα μετά, στις 6 Οκτωβρίου, ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε την Ελασσόνα και τη Δεσκάτη Γρεβενών, ξεκινώντας την προέλαση προς τη Μακεδονία. Την ίδια ημέρα ένα άλλο τμήμα του ελληνικού στρατού, πέρασε από τον ποταμό Άραχθο και πήρε θέσεις για την απελευθέρωση της Ηπείρου.

Στις 9 Οκτωβρίου έγινε η επίθεση στα στενά του Σαραντάπορου. Η μάχη κράτησε 2 ημέρες. Στις 10 Οκτωβρίου οι Τούρκοι υποχώρησαν προς την Κοζάνη. Την ίδια ημέρα απελευθερώθηκαν τα Σέρβια και η ευρύτερη περιοχή τους (Βελβεντός, Λιβάδι κλπ). Ο ελληνικός στρατός είχε φθάσει στον ποταμό Αλιάκμονα, μόλις 5 ημέρες από την κήρυξη του πολέμου.

Στις 11 Οκτωβρίου απελευθερώθηκε η Κοζάνη, στις 13 Οκτωβρίου τα Γρεβενά, η Αιανή και στις 15 Οκτωβρίου η Πτολεμαΐδα.

Μετά, η  καθοριστική απόφαση να κινηθεί ο στρατός προς τη Θεσσαλονίκη, αντί για το Μοναστήρι, οδήγησε στην απελευθέρωση της Κεντρικής Μακεδονίας.

Στις 16 Οκτωβρίου απελευθερώθηκαν η Βέροια, η Κατερίνη και ο Περδίκας Πτολεμαΐδας (από  διαφορετικά στρατιωτικά σώματα).

Στις 17 Οκτωβρίου απελευθερώθηκαν, η Νάουσα, η Αλεξάνδρεια και η ευρύτερη περιοχή της (ο επονομαζόμενος και Γιδάς ή Ρουμλούκι). Την ίδια ημέρα ο ελληνικός στόλος απελευθέρωσε τη Θάσο και τον Άγιο Ευστράτιο καθώς και την Ίμβρο.

Στις 18 Οκτωβρίου, ένα ελληνικό τορπιλοβόλο κατέστρεψε τον τούρκικο στόλο στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, ενώ την ίδια ημέρα ο στρατός απελευθέρωσε την Έδεσσα και το Αμύνταιο. Ταυτόχρονα ξεκίνησε η απελευθέρωση της Χαλκιδικής από εθελοντικές ελληνικές μονάδες και μονάδες ανιχνευτών (“Πρόσκοποι”) που τις συγκροτούσαν κυρίως παλαίμαχοι του Μακεδονικού Αγώνα, Κρήτες και άλλοι, που δεν επιχειρούσαν ως τακτικός στρατός. Την ίδια ημέρα απελευθερώθηκε η Σαμοθράκη.

Στις 19 Οκτωβρίου, η ελληνική στρατιά επιτέθηκε σε μεγάλο τμήμα του Οθωμανικού στρατού, που είχε συγκεντρωθεί στην περιοχή των Γιαννιτσών για να ανακόψει την προέλασή της. Η μάχη κράτησε μέχρι τις 20 Οκτωβρίου και ήταν η φονικότερη του πολέμου. Οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν σε υποχώρηση και την ίδια ημέρα απελευθερώθηκαν τα Γιαννιτσά και η περιοχή ανατολικά του ποταμού Λουδία (Άδενδρο, Βραχιά, Κύμινα κλπ).

Στις 21 Οκτωβρίου, στο μέτωπο της Ηπείρου, άλλα τμήματα του ελληνικού στρατού απελευθέρωσαν την Πρέβεζα. Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση της Φιλιππιάδας στις 12 Οκτωβρίου. Στο Αιγαίο απελευθερώθηκαν τα Ψαρά.

Στις 22 Οκτωβρίου απελευθερώθηκε η Νιγρίτα και στις 23 Οκτωβρίου η Γουμένισσα.

Στις 24 Οκτωβρίου ο ελληνικός στρατός πέρασε τον Αξιό ποταμό και μία ημέρα μετά άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Στο Αιγαίο απελευθερώνονταν η Τένεδος.

Στις 26 Οκτωβρίου, ανήμερα του Αγίου Δημητρίου, η ελληνική σημαία υψώθηκε και στη Θεσσαλονίκη.

Μέχρι το τέλος του μήνα είχαν απελευθερωθεί οι περιοχές, ανατολικά έως την Ελευθερούπολη Καβάλας (27 Οκτωβρίου) και η Κλεισούρα (28 Οκτωβρίου), το Μέτσοβο (31 Οκτωβρίου) κ.α. στο μέτωπο της Ηπείρου.

Όσα και να γράψεις για τα γεγονότα του μήνα αυτού, φαντάζουν λίγα. Κάθε ημέρα του, κάθε στιγμή του, υπήρξε και μια ξεχωριστή εθνική ιστορία, μοναδική για τον τόπο όπου εξελίσσονταν. Ακολούθησαν κι άλλες. Το 1912, το 1913, σε όλη τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων. Θρίαμβοι αλλά και μετέπειτα τραγωδίες (Μικρά Ασία).

Με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τις εποχές εκείνες (1912-2012 ή 1913-2013) όλες οι περιοχές που τότε απελευθερώθηκαν, γιορτάζουν και τιμούν. Θα πουν και “αιωνία η μνήμη”. Έτσι αρμόζει.
Θα πρόσθετα και αιωνία η πίστη. Ο Οκτώβριος του 1912 αποτελεί το παράδειγμα, εδώ και έναν αιώνα.