Στα ξένα Έλληνας και στην Ελλάδα ξένος.

Δεν είναι βιβλιοκριτική αυτό που θα γράψω, αφορά όμως ένα λογοτεχνικό βιβλίο το οποίο διάβασα, βρήκα ξεχωριστή την πλοκή του και σας την παραθέτω: Πρόκειται για το νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου που έχει τον τίτλο «Πώς να κρυφτείς» και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Πρωταγωνιστής του είναι ο Στέφανος, ένας δάσκαλος ελληνικών στο Βερολίνο. Σε ηλικία τεσσάρων ετών, τον απαγάγει από την Ελλάδα ένα ζευγάρι Γερμανών, που έχουν χάσει το δικό τους αγόρι και βρίσκουν στο πρόσωπο του Έλληνα τετράχρονου μια εκπληκτική ομοιότητα με τον γιο τους. Έτσι ο Στέφανος θα γίνει Μίκαελ και θα μείνει με τους Γερμανούς ως τα έντεκά του χρόνια, οπότε και θα τον ανακαλύψουν οι πραγματικοί του γονείς από την Ελλάδα. Ο Στέφανος παραμένει στη Γερμανία, αλλά δεν κατορθώνει να αποκαταστήσει τη σχέση του με τους φυσικούς του γονείς αφού τους θεωρεί υπεύθυνους «για την καταστροφή των παιδικών του χρόνων».  

Ο Στέφανος μέσα του ποτέ δεν αποδέχθηκε τη «γερμανική» ζωή του. Από την πρώτη στιγμή, σχεδόν έφηβος πια, που έμαθε ότι είναι Έλληνας, έγινε δύστροπος, αβόλευτος και εσωστρεφής. Από τη στιγμή εκείνη άρχισε να αισθάνεται εγκλωβισμένος στο ερώτημα για την ταυτότητά του. Έλληνας ή Γερμανός ; Και κάθε φορά που προσπαθούσε να εντοπίσει μια απάντηση έστω και μέσα του, αντιμετώπιζε μια ανισόρροπη πραγματικότητα. Ήταν Έλληνας για τους Γερμανούς και Γερμανός για τους Έλληνες.  

Κάπως έτσι άρχισε να βρίσκεται σε ένα υπαρξιακό αδιέξοδο.  Κάπως έτσι άρχισε να ζει σε μια μόνιμη αποξένωση από τους πάντες και σιγά – σιγά η αποξένωση αυτή άρχισε να εμφανίζεται και σε σχέση με, 

- τη σύντροφό του στη Γερμανία (τη Σεσίλα από την οποία επιμένει να κρύβει με ψέματα το παρελθόν του), 

- τις δύο αδελφές του και τον ανηψιό του στην Ελλάδα (με τους οποίους θέλει να διαχωρίσει τα κληρονομικά τους),

-με τον Γερμανό πατέρα του, Σούλτς  -με τον Έλληνα φυσικό του πατέρα που δεν δείχνει διάθεση να συμπαρασταθεί στο ξενιτεμένο παιδί του και επιμένει να μη μιλά και να στέκεται κλειστός απέναντί του. Τελικά ο Στέφανος ή Μίκαελ παραιτείται από τη δουλειά του, χωρίζει με τη σύντροφό του, επιλέγει την επιστροφή του στην Ελλάδα και… τα υπόλοιπα στην ανάγνωση του βιβλίου.   

Πρόκειται για μια πλοκή καθόλου μυθιστορηματική διότι τέτοιου είδους διλήμματα, αδιέξοδα και εγκλωβισμούς βρίσκουμε σε πολλές περιπτώσεις Ελλήνων μεταναστών. Μπορεί το βιβλίο που προανέφερα να μη θέλει να αγγίξει το σημείο που θα θίξω παρακάτω, όμως μου δίνει την αφορμή να το θίξω, καθώς η πλοκή του αφήνει περιθώρια τέτοιων προβληματισμών.  

Συχνά, υπάρχουν μετανάστες οι οποίοι νιώθουν μοιρασμένοι ανάμεσα σε δύο χώρες, σε δύο γλώσσες, σε δύο κουλτούρες και ανίκανοι ή αρνούμενοι να αφομοιώσουν είτε τη μία είτε την άλλη οργανικά, εγκαταλείπουν τον εαυτό τους σε μια διττή μοίρα. Βιώνουν τη ζωή τους ως μια διχασμένη προσωπικότητα, χωρίς να ενδιαφέρονται οι ίδιοι για το ποθητό ενοποιητικό στοιχείο και αυτοκαταδικάζονται να ζουν σε μια διπλή εξορία (στα ξένα είμαι Έλληνας και στην Ελλάδα ξένος). Αυτή η συνεχής ταλάντωσή στο υπαρξιακό εκκρεμές, αυτός ο συνειδητός διχασμός, αν και συνοδεύεται από μια σοβαρή προσωπική αξιοπρέπεια, τους δίνει μια πικρή γεύση στη ζωή και τους κάνει να αυτοαποβάλλονται συνεχώς (ίσως και μετά μανίας) από οποιαδήποτε προσπάθεια να κερδίσουν την αυτογνωσία τους. Μοιάζουν να μην έχουν τη δύναμη να σταθούν στα πόδια τους και στέκονται απλώς προσχηματικά, καταφεύγοντας σε εύκολες λύσεις, σε προσωρινές επινοήσεις στιγμιαίου βολέματος και σε βεβιασμένες αποφάσεις.    

Κάπως έτσι προκαλούνται τα «τραύματα της μετανάστευσης». Όχι πάντα από τις συνθήκες της μετανάστευσης αλλά συχνά από την ίδια την άρνηση του μετανάστη να μετακομίσει πραγματικά στην ξένη χώρα. Να το πάρει απόφαση πως δεν είναι περιφερόμενος τσιγγάνος, να συνειδητοποιήσει ότι δεν αιωρείται ανάμεσα σε δύο χώρες αλλά είναι μόνιμος κάτοικος στη νέα χώρα της εργασίας του. Στη χώρα όπου ανοίγει – άνοιξε –  η νέα σελίδα της ζωής του. Στέφανοι που λέγονται Μίκαελ αλλά και Μίκεαλ που είναι Στέφανοι, υπάρχουν ακόμη πολλοί και δεν είναι εικόνες της παρελθούσας μετανάστευσης. Το αντιστάθμισμα είναι αυτό που θα δώσει τη λύση. Η αυτογνωσία είναι αυτή που θα σταματήσει την ασυνέχεια και θα φέρει συνοχή και αρμονία για τη νέα ζωή. Διότι η ζωή συνεχίζεται είτε έτσι απλά, είτε έτσι πολύπλοκα, είτε έτσι σκληρά. Έστω και με ακρωτηριασμούς, αν είναι να σωθεί το υπόλοιπο σώμα ώστε να συνεχίσει να ζει.