Μαρία Νεραντζάκη: «Προτεραιότητα οι συνέργειες, ο πολιτιστικός διάλογος και η εξωστρέφεια»

Στην πρώτη αυτή συνέντευξη του νέου χρόνου την τιμητική του έχει ο Ελληνικός Πολιτισμός. Έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε και να συνομιλούμε σήμερα με την Μαρία Νεραντζάκη, Πρόεδρο του Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Βέλγιο. Ο νέος αυτός φορέας με αισιοδοξία στοχεύει στην εξωστρέφεια των δράσεων ελληνικού πολιτισμού, στοχευμένα προς το διεθνές κοινό της πόλης των Βρυξελλών.
Η ορθότητα του λόγου αλλά και η ηρεμία που αποπνέει η Πρόεδρος του Ινστιτούτου βάζει τα θεμέλια για μία ειλικρινή προσπάθεια ανάδειξης του πολιτισμού μας στο κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ η πολύχρονη ενασχόληση της Μαρίας Νεραντζάκη με τις Τέχνες της προσδίδει ένα επιπλέον πλεονέκτημα.
Η δική μας ευχή είναι ο νέος αυτός φορέας να βρει τον τρόπο και τα μέσα να επιτελέσει με επιτυχία όλους τους στόχους του. Ήδη, οι εκδηλώσεις που έχει οργανώσει και συμμετάσχει δείχνουν τους καλύτερους οιωνούς.

Κυρία Νεραντζάκη, σας καλωσορίζουμε στην πρώτη συνέντευξη του νέου χρόνου με κεντρικό θέμα, σε αυτή την πρώτη συνομιλία μαζί σας, τον  ελληνικό πολιτισμό. Θα σας ζητήσουμε να αρχίσουμε αυτή τη συνέντευξη με δικές σας ευχές τόσο για τον Ελληνικό Πολιτισμό όσο και για το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Βέλγιο στο οποίο είστε επικεφαλής. 

Σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία! Καταρχήν, εύχομαι σε όλο τον κόσμο η νέα χρονιά να είναι πολύ πιο όμορφη, αισιόδοξη, γεμάτη με φανερά χαμόγελα και ουσιαστική επικοινωνία. Για τον Ελληνικό Πολιτισμό, θα ευχηθώ μεγαλύτερη εξωστρέφεια και για το ΕΙΠΔΒ, ουσιαστικές πρωτοβουλίες με αντίκτυπο.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και να σας ζητήσουμε να μας πείτε πως συστήνεται ο φορέας που ιδρύθηκε στα τέλη του 2020 και ποιος είναι ο κύριος σκοπός του;

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Βέλγιο (Ε.Ι.Π.Δ.Β) είναι ένας επιστημονικός, μη κυβερνητικός οργανισμός ο οποίος έχει μη κερδοσκοπικό σκοπό, λειτουργεί αναπτύσσοντας δραστηριότητες που αφορούν τη δημιουργία και την προαγωγή γνώσης του ελληνικού πολιτισμού στο Βέλγιο και αποβλέπει στη μελέτη, ανάλυση, διάδοση και προβολή με κάθε μέσον, όλων των πτυχών της Πολιτιστικής Διπλωματίας. Να αναφέρουμε ότι ο όρος της Πολιτιστικής Διπλωματίας είναι νεοφανής, είναι ένα εργαλείο διεθνούς επικοινωνίας και κατανόησης και λειτουργεί ως προάσπιση του πολιτιστικού χαρακτήρα των χωρών προκειμένου να προάγουν τα άυλα χαρακτηριστικά τους αλλά και τα ενδιαφέροντα τους. Βασίζεται στην Ήπια Ισχύ (Soft Power), η οποία στηρίζεται στη δύναμη της έλξης και συνεργασίας, σε αντίθεση με τις σκληρές τακτικές όπως ο εξαναγκασμός και η επέμβαση στρατιωτικών δυνάμεων.

Σκοπός είναι να θέσουμε ένα νέο αφήγημα για την εικόνα της Ελλάδας, προβάλλοντας την κληρονομιά αλλά και τον σύγχρονο πολιτισμό της χώρας μέσω της εξωστρέφειας, της διαπολιτισμικής συνεργασίας (συνέργειες) και της επιστημονικής έρευνας. Είναι μια ενέργεια που κοιτάει στο μέλλον και που έρχεται να ενισχύσει το ελληνικό στίγμα στο διεθνές στερέωμα.

Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε το κοινό στο οποίο αναφέρεστε ως Ελληνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Βέλγιο;

Απευθυνόμαστε πρωτίστως στο διεθνές κοινό του Βελγίου, γι’ αυτό και έχουμε επιλέξει την αγγλική γλώσσα ως επίσημη του οργανισμού. Αυτό μπορεί να είναι οι Φιλέλληνες, αλλά και άνθρωποι που απλώς θέλουν να γνωρίσουν περισσότερα για τον πολιτισμό της χώρας. Ηλικιακά μας αφορούν όλες οι ηλικίες και ειδικά το νεότερο κοινό. Ένας από τους λόγους που ο οργανισμός φιλοξενεί φοιτητές Erasmus+ για πρακτική άσκηση, είναι αυτός.

Αποτελεί ο Φιλελληνισμός και οι Φιλέλληνες μία επιπλέον γέφυρα στις προσπάθειές σας;

Οι Φιλέλληνες αποτελούν την βασικότερη, θα έλεγα, γέφυρα. Μάλιστα οι «Φιλέλληνες στο Βέλγιο» ήταν η πρώτη μας εναρκτήρια εκδήλωση, τον Απρίλιο του 2021. Συμβολικά, επιλέξαμε τέσσερις σημαντικούς Βέλγους Φιλέλληνες στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 200 χρόνια της Επανάστασης του 1821, ως υπενθύμιση της ενεργής συνεισφοράς των Βέλγων Φιλελλήνων στον ένοπλο αγώνα, στη διανόηση και τις τέχνες αλλά κυρίως ως υπενθύμιση ότι ο Φιλελληνισμός δεν σταμάτησε εκεί. Ο σύγχρονος Φιλελληνισμός είναι υπαρκτός και συμβάλλει ενεργά και καθημερινά στην προβολή του πολιτισμού μας. Ωστόσο, χρέος μας πιστεύω είναι να μην επαναπαυτούμε εκεί, αλλά να συμβάλουμε ως έθνος στη δημιουργία και επέκτασή του.

Κυρία Νεραντζάκη, ποια είναι η παρουσία του φορέα σε άλλες χώρες;

Προς το παρόν, υπάρχουν 13 παραρτήματα σε 11 χώρες: Αθήνα (Ελλάδα), Βρυξέλλες (Βέλγιο), Παρίσι (Γαλλία), Λονδίνο (Αγγλία), Ρώμη, Ανκόνα και Παλέρμο (Ιταλία), Λευκωσία (Κύπρος), Bad Neustadt (Βαυαρία – Γερμανία), Τιφλίδα (Γεωργία), Κίεβο (Ουκρανία), Σοχάγκ (Αίγυπτος) και Νάσβιλ (ΗΠΑ).

Ποια η προστιθέμενη αξία που προσφέρει η πόλη των Βρυξελλών στους στόχους του βελγικού τμήματος του Ε.Ι.Π.Δ;

Οι Βρυξέλλες, πέρα από το πλεονέκτημα της «ουδετερότητας» που έχουν ως πόλη λόγω της ιδιαιτερότητας Βελγίου (Φλάνδρα – Βαλλωνία), χαρακτηρίζονται από τη διεθνή και πολυπολιτισμική τους ταυτότητα. Συνεπώς, αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να απευθυνθούμε όχι μόνο στο βελγικό – τοπικό αλλά στο διεθνές κοινό.

Ποιος είναι ο δεσμός του φορέα με την Ελλάδα;

Το ΕΙΠΔ Αθηνών με πρόεδρο τον Πέτρο Καψάσκη, ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2017 και ξεκίνησε ως μοναδικός εκφραστής αυτής της ιδέας στην Ελλάδα. Στην προσπάθεια να διευρυνθεί και να διαδοθεί πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας, το ΕΙΠΔ Αθηνών έδωσε τη δυνατότητα δημιουργίας παραρτημάτων στο εξωτερικό, με την προϋπόθεση ότι θα βασιστούν σε μία κοινή στρατηγική. Το ΕΙΠΔ Αθηνών δημιούργησε συνεπώς ένα δίκτυο παραρτημάτων ανά τον κόσμο, τα οποία όμως λειτουργούν ανεξάρτητα με δικό τους καταστατικό, διοίκηση, δράσεις και προϋπολογισμό. Επίσης το ΕΙΠΔ Αθηνών συντονίζει τις μηνιαίες διαδικτυακές συναντήσεις μεταξύ των προέδρων των παραρτημάτων και κρατάει το δίκτυό μας ζωντανό και ενωτικό.

Ποιο ήταν το κίνητρο για τη δική σας ενασχόληση; Ποιες υποχρεώσεις απορρέουν από τη θέση του προέδρου;

Στα τέλη του 2019, ο πρόεδρος του ΕΙΠΔ της Αθήνας, Π. Καψάσκης, μου πρότεινε την θέση της προέδρου και την ίδρυση του παραρτήματος στο Βέλγιο. Η πρόταση μάλιστα ήρθε συμπτωματικά με τα νέα της εγκυμοσύνης μου! Αναλογιζόμενη όλων των δυσκολιών και συνεπειών που μπορεί να έχει αυτό, δέχτηκα να αναλάβω αυτόν τον ρόλο για δύο λόγους. Αρχικά γιατί η πολιτιστική διπλωματία με έχει απασχολήσει και έχω ενασχοληθεί στο παρελθόν στο πλαίσιο της επιστήμης μου και, κυρίως, γιατί ως καλλιτέχνις η ίδια, υπηρετώντας χρόνια την τέχνη του χορού έχω ευαισθησία και αγάπη στον πολιτισμό.

Βασικότερη υποχρέωση είναι η συνολική ευθύνη του οργανισμού. Πρακτικά αυτό σημαίνει ευθύνη για τη διεξαγωγή δράσεων, εξεύρεσης πόρων, συντονισμό της ομάδας του οργανισμού, συναντήσεις με επικεφαλής αλλοεθνών φορέων, επικοινωνία με την Πρεσβεία της Ελλάδας, επικοινωνία με τα παραρτήματα του ΕΙΠΔ και, τέλος, την επίβλεψη ασκούμενων του οργανισμού και των ερευνών τους.

Ποιοι είναι οι άμεσοι συνεργάτες σας σε αυτή την προσπάθεια;

Οι συνεργάτες μου είναι πέντε δημιουργικοί άνθρωποι με ταλέντο, ευρηματικότητα και φαντασία, όλοι τους με κάποιο υπόβαθρο στις τέχνες και τον πολιτισμό και είναι τιμή μου να συνεργάζομαι μαζί τους. Είναι ο Θωμάς Καρδακάρης, αντιπρόεδρος του οργανισμού με σπουδές και εκτενή εμπειρία στη μουσική και τις οπτικοακουστικές τέχνες∙ Η Θεοδώρα Ματζιροπούλου, γενική γραμματέας του οργανισμού με μεταπτυχιακές σπουδές και εμπειρία στα μουσεία και διαχείριση πολιτισμού∙ Ο Χρήστος Γκακούδης, νομικός και διευθυντής της Ελληνικής Χορωδίας Βρυξελλών∙ Ο Κωσταντίνος Τζίτρος, σύμβουλος με μεταπτυχιακές σπουδές στη διαχείριση πολιτισμού και εκτενή εμπειρία στην πολιτιστική διπλωματία, και η Καλλιρρόη Αγάθου, με σπουδές στην αρχαιολογία, ηθοποιός και ιδρύτρια του ImproBubble. Είναι επίσης μεγάλη μας τιμή να έχουμε ως Πρέσβειρα του οργανισμού, μια σημαντική ακαδημαϊκό με μεγάλη συνεισφορά στον ελληνικό πολιτισμό, την κυρία Αικατερίνη Λεύκα. Η κυρία Λεύκα είναι ερευνήτρια φιλοσοφίας και διδάσκει φιλοσοφία στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό τμήμα στο τρίτο Ευρωπαϊκό σχολείο Βρυξελλών, καθώς και στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης. Τέλος, έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε Έλληνες και αλλοεθνείς φοιτητές ασκούμενους στο πλαίσιο Erasmus+, καθώς και ασκούμενους που ζουν στις Βρυξέλλες και εργάζονται για τον οργανισμό εθελοντικά. Οι ασκούμενοι έχουν αναλάβει το κομμάτι της έρευνας και της αρθρογραφίας και η συνεισφορά τους είναι πολύτιμη.

Ποιες οι συνέργειες στις οποίες στοχεύετε να στηρίξετε τις δράσεις σας;

Κατά προτεραιότητα, οι συνέργειες με αλλοεθνείς πολιτιστικούς φορείς στο Βέλγιο. Έχουμε ήδη συστηθεί σε αντίστοιχους οργανισμούς πολιτισμού με έδρα τις Βρυξέλλες, κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς, και είμαστε σε ανοιχτό διάλογο για κοινές μελλοντικές εκδηλώσεις. Μάλιστα, ξεκινήσαμε ήδη τη συνεργασία με κάποιους από αυτούς, μέσω μιας σημαντικής επιστημονικής έρευνας που διεξήγαγε ο ασκούμενός μας Φοίβος Βούλγαρης, υπό την καθοδήγησή μου. Η έρευνα είχε ως θέμα τις διαφορετικές αντιλήψεις Πολιτιστικής Διπλωματίας και βασίστηκε στη συμβολή (συνεντεύξεις) των Klub Krug (Serbian Cultural Institute), Croatian Cultural Association Brussels, European Institute of Arab Culture, Czech Centre Brussels, Liszt Institute Brussels (Hungarian Cultural Institute), Austrian Cultural Forum Brussels και Korean Cultural Centre.
Επιπρόσθετα, έχουμε πολύ καλή συνεργασία με την Πρεσβεία της Ελλάδας στο Βέλγιο και είμαστε σε ανοιχτό διάλογο με ελληνικούς πολιτιστικούς φορείς για κοινές μελλοντικές δράσεις.

Πόσους διαφορετικούς τομείς δράσης περιλαμβάνει η προσπάθεια προώθησης του ελληνικού πολιτισμού;

Η Πολιτιστική Διπλωματία έχει ευρύ φάσμα προσεγγίσεων και εργαλείων τα οποία αποτελούνται από όλους τους κλάδους των οποίων οι δραστηριότητες βασίζονται σε πολιτιστικές αξίες ή άλλες καλλιτεχνικές και δημιουργικές εκφράσεις. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να μιλήσουμε για τη Διπλωματία του Χοροδράματος, του Θεάτρου, της Γαστρονομίας, της Μουσικής, τη Διπλωματία των Μουσείων, των Συνεδρίων αλλά και την Ψηφιακή Διπλωματία, τη Διπλωματία του Αθλητισμού, τη Θρησκευτική Διπλωματία, τη Διπλωματία της Επιχειρηματικότητας, την Επιστημονική Διπλωματία, κ.ο.κ.

Ποια είναι τα κριτήρια επιλογής των δράσεων και εκδηλώσεων του Ινστιτούτου;

Τα κριτήρια επιλογής είναι οι περιβαλλοντικές συγκυρίες, το χρονικό πλαίσιο που απαιτείται, οι τεχνικές απαιτήσεις και η εξεύρεση πόρων. Το τελευταίο είναι ίσως το πιο σημαντικό καθώς το Ινστιτούτο είναι αυτοχρηματοδοτούμενο και είμαστε σε μία περίοδο που ενώ τα πάντα ακριβαίνουν, ο προϋπολογισμός για τον πολιτισμό παγκοσμίως λιγοστεύει.
Διαχρονικά ο Ελληνισμός της πόλης των Βρυξελλών χαρακτηρίζεται από πληθώρα φορέων οι οποίοι έμμεσα ή άμεσα θέλουν να έχουν στο επίκεντρό τους τον ελληνικό πολιτισμό. Ποια νέα ανάγκη καλείται να καλύψει το ίδρυμα και σε ποια σημεία διαφοροποιείται;

Η εξωστρέφεια είναι μία σημαντική λέξη για το όραμα του οργανισμού αλλά και για εμένα προσωπικά. Όπως κάθε χώρα στο εξωτερικό, πόσο μάλλον στο Βέλγιο, έχουμε το σημαντικό προβάδισμα της προβολής των Ελλήνων καλλιτεχνών, δημιουργών, επιστημόνων, επιχειρηματιών και προϊόντων σε διεθνές κοινό. Θεωρώ, ωστόσο, ότι αυτό λείπει από τις δράσεις των ελληνικών πολιτιστικών φορέων εδώ, εφόσον όλες τους διεξάγονται στα ελληνικά και απευθύνονται σε Έλληνες. Το ΕΙΠΔΒ καταβάλλει μια προσπάθεια στο ακριβώς αντίθετο. Για παράδειγμα, η εκδήλωση που διεξήγαμε για τα στερεότυπα, ήτανε κλειστή διότι θέλαμε να σιγουρευτούμε ότι η πλειοψηφία που θα παραστεί δεν θα είναι Έλληνες. Τελικά το πετύχαμε φτάνοντας στο 80%. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι υπάρχουν οκτώ ελληνόφωνες θεατρικές ομάδες οι οποίες συμβάλλουν έμπρακτα στην ελληνική πολιτιστική διπλωματία, χρησιμοποιώντας στις παραστάσεις τους γαλλικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους!

Μια επιπλέον ανάγκη που έρχεται να καλύψει ο οργανισμός, είναι όπως προανέφερα, οι συνέργειες και ο πολιτιστικός διάλογος με αλλοεθνείς οργανισμούς. Είναι κάτι που δεν έχω ξαναδεί εδώ και που για τον οργανισμό είναι προτεραιότητα στις άμεσες μελλοντικές δράσεις.

Εργαζόμενη, μητέρα, ενεργή στην Τέχνη που πρεσβεύετε, προσωπικός χρόνος. Πως διαχειρίζεστε τον επιπλέον αυτόν ρόλο;

Ο χορός μου δίδαξε αφοσίωση, πείσμα, προσήλωση και πειθαρχία και όπως η αγάπη μου για τον χορό αποδείχτηκε πολύ πιο δυνατή από οποιαδήποτε δυσκολία, με το που ανέλαβα αυτόν τον ρόλο, είχα ήδη αποφασίσει ότι θα αφοσιωθώ εφόσον πρωτίστως με ενδιαφέρει και αγαπώ το αντικείμενό του. Υπάρχουν καλές και κακές μέρες, προσπαθώ να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ και δεν κοιτάζω πίσω, έχω στρατηγική αλλά τα πράγματα δεν πάνε πάντα όπως τα σχεδιάζω. Η καθημερινότητα με ένα παιδί μπορεί να σου απορροφήσει όλη την ενέργεια αλλά η δύναμη που παίρνεις από τις στιγμές μαζί του είναι μεγάλη. Και σίγουρα η ύπαρξή του δίνει άλλο νόημα σε ό,τι κάνω. Με αγάπη μπορούμε να διαχειριστούμε τα πάντα.

Δύο λόγια για τις μέχρι σήμερα δράσεις σας καθώς και για τα επόμενα σχέδια του Ιδρύματος για το 2024;

Η ίδρυση του οργανισμού επέφερε κάποιες δυσκολίες αλλά και μεγάλη ωρίμανση από την αρχή, λόγω της πανδημίας. Κληθήκαμε να το διαχειριστούμε και να προβούμε σε άμεσες λύσεις τον πρώτο χρόνο και έτσι καταφέραμε να διεξάγουμε τρεις διαδικτυακές εκδηλώσεις.
Η πρώτη και εναρκτήριά μας όπως προανέφερα, είχε ως θεματική τους «Φιλέλληνες στο Βέλγιο» με τέσσερις σημαντικούς Βέλγους Φιλέλληνες στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Ακολούθησε η ακαδημαϊκή εκδήλωση-διάλεξη με θέμα «Οι απεικονίσεις των πρόσφατων κρίσεων στην ελληνική γλώσσα: μια κριτική ανάλυση που επικεντρώνεται στην ελευθερία της έκφρασης» παρουσιάζοντας τις επιπτώσεις που δέχτηκε η γλώσσα κατά την οικονομική κρίση αλλά και την εξελισσόμενη υγειονομική κρίση στην Ελλάδα. Η τρίτη εκδήλωση-διάλεξη, επίσης στο πλαίσιο του εορτασμού, διεξήχθη σε συνδιοργάνωση με το Ελληνικό Προξενείο στη Λιέγη και είχε ως θέμα «Ο Αδαμάντιος Κοραής και η Επανάσταση του 1821: οι ηθικές και πολιτικές διαστάσεις της κλασικής εκπαίδευσης». Το 2022, διεξήχθη η πρώτη μας διά ζώσης εκδήλωση στον φιλόξενο χώρο της ελληνικής Πρεσβείας, με θέμα «Ανατρέποντας τα στερεότυπα: Ένα σύγχρονο όραμα του ελληνικού πολιτισμού» όπου παρουσιάστηκαν οι εμπειρίες τριών καταξιωμένων Ελλήνων που ζουν στο Βέλγιο, διάλεξη Βέλγου καθηγητή Κοινωνικής & Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας του ULB και παρουσίαση Βελγίδας σομελιέ με ειδίκευση στον ελληνικό οίνο και έκλεισε με γευσιγνωσία που «σπάει τα στερεότυπα», από Ελληνίδα σοκολατοποιό και Έλληνα οινοποιό. Φέτος, συνδιοργανώσαμε το «1ο Διεθνές Συνέδριο για το Θέατρο του Ελληνισμού της Διασποράς», μαζί με το τμήμα θεατρικών σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και το Université Libre de Bruxelles, υπό την Αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών και της Πρεσβείας της Ελλάδας στο Βέλγιο. Tο συνέδριο ανέδειξε τη δράση των θεατρικών ομάδων στις Βρυξέλλες, την καλλιτεχνική δημιουργία που παράγεται σήμερα από τους Έλληνες στο Βέλγιο, καθώς και το επιστημονικό έργο των καθηγητών/ερευνητών για το θέατρο της διασποράς.

Για το 2024, αυτό που μπορώ να αποκαλύψω ήδη, είναι ότι οργανώνουμε μια μουσικοχορευτική παράσταση με καταξιωμένους Έλληνες καλλιτέχνες που ζουν και εργάζονται στο Βέλγιο και μια εκδήλωση γευσιγνωσίας σε συνεργασία με το Ιταλικό Ινστιτούτο Πολιτισμού!
Θέλω να ελπίζω ότι αυτές οι πρωτοβουλίες θα αποφέρουν καρπούς κυρίως για τους καλλιτέχνες μας, αλλά και για την προβολή της ελληνικής δημιουργίας εκτός συνόρων.

Ιστοσελίδα Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Βέλγιο www.hicd.be

 Ευχαριστούμε για την φιλοξενία τον νέο χώρο εστίασης, To Meli, στην πλατεία Frère-Orban.

Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Μιχαηλίδης/Newsville.be