Η Ενδέκατη Ώρα της Ειρήνης: πώς σίγησαν τα όπλα στις 11 Νοεμβρίου 1918

Στις 11 Νοεμβρίου κάθε χρόνου, Ευρώπη και Κοινοπολιτεία τηρούν σιγή για να θυμηθούν μια μοναδική στιγμή: την ενδέκατη ώρα της ενδέκατης ημέρας του ενδέκατου μήνα του 1918, όταν τερματίστηκε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ήταν η πρώτη φορά, ύστερα από τέσσερα χρόνια ανελέητων μαχών, που οι στρατιώτες στα χαρακώματα άκουσαν ξανά τη σιωπή.

Η ημερομηνία και η ώρα εκείνης της Ανακωχής δεν ορίστηκαν από κάποιο σχέδιο. Ήταν, στην πραγματικότητα, το αποτέλεσμα μιας αλυσίδας από διαπραγματεύσεις, καθυστερήσεις και αποφάσεις της τελευταίας στιγμής.

Στο δάσος της Κομπιέν

Όλα άρχισαν στις 8 Νοεμβρίου 1918, όταν μια γερμανική αντιπροσωπεία έφτασε σε ένα απομονωμένο βαγόνι τρένου, τοποθετημένο μέσα στο δάσος της Κομπιέν, περίπου 80 χιλιόμετρα βόρεια του Παρισιού. Εκεί τους περίμενε ο στρατάρχης Φερδινάνδος Φος (Ferdinand Foch), αρχιστράτηγος των Συμμαχικών δυνάμεων, με τους όρους της παράδοσης.

Οι Γερμανοί είχαν στη διάθεσή τους 72 ώρες για να απαντήσουν. Οι συνομιλίες κράτησαν ως το ξημέρωμα της 11ης Νοεμβρίου, με ένταση και απελπισία. Λίγο μετά τις πέντε το πρωί, βρέθηκε επιτέλους κοινό έδαφος – το ρολόι έδειχνε 5:12, αλλά ο Φος ζήτησε η ώρα στο κείμενο να γραφτεί 5:00 ακριβώς, ώστε το τέλος του πολέμου να σημάνει στις 11:00. Ήθελε, όπως είπε, να μη χαθεί «ούτε ένα λεπτό ειρήνης».

Η συμφωνία υπογράφηκε στις 5:20 το πρωί. Ο Φος αρνήθηκε να ξαναγραφτεί ολόκληρο το κείμενο για καθαρογραμμή, επιμένοντας να διορθωθεί μόνο η τελευταία σελίδα – μια μικρή λεπτομέρεια που γλίτωσε πολύτιμο χρόνο.

Από εκείνη τη στιγμή ξεκίνησε ένας αγώνας δρόμου για να ειδοποιηθούν τα μέτωπα: οι τηλεγραφικές και ραδιοφωνικές ανακοινώσεις στάλθηκαν άμεσα, όμως χρειάστηκαν ώρες μέχρι να φτάσουν παντού. Το διάστημα των έξι ωρών μεταξύ υπογραφής και κατάπαυσης των πυρών υπήρξε απαραίτητο για να αποφευχθεί το χάος.

Ένας πόλεμος που έσβηνε λίγο-λίγο

Παρά τον μύθο που θέλει τις μάχες να κρατούν ως τις 11:00, πολλοί τομείς του μετώπου είχαν ήδη σιγήσει. Οι στρατιώτες γνώριζαν ότι το τέλος πλησίαζε και, σε αρκετές περιοχές, οι επιθέσεις ακυρώθηκαν εκ των προτέρων. Όμως αλλού, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν μέχρι την τελευταία στιγμή — και σε κάποιες περιπτώσεις, χωρίς λόγο.

Ο πιο τραγικός τέτοιος γύρος έγινε κοντά στο Στενέ (Stenay), στον ποταμό Μεύση, κοντά στα βελγικά σύνορα. Ο αμερικανός στρατηγός Ράιτ, αν και γνώριζε για την επικείμενη ανακωχή, διέταξε επίθεση για να «εξασφαλίσει εγκαταστάσεις όπου οι άντρες του θα μπορούσαν να πλυθούν». Η πόλη καταλήφθηκε, αλλά περίπου εξήντα Αμερικανοί σκοτώθηκαν, λίγες ώρες πριν από τη σιωπή.

Παρόμοιες σκηνές εκτυλίχθηκαν και στο Βέλγιο. Στις τελευταίες ώρες του πολέμου, ο βελγικός στρατός προχώρησε στην απελευθέρωση της Γάνδης, χωρίς να ρίξει πυροβολισμό. Το βράδυ της 10ης Νοεμβρίου, η γερμανική σημαία είχε ήδη κατέβει από το δημαρχείο και οι τελευταίοι στρατιώτες είχαν αποχωρήσει.

Την ίδια στιγμή, στη Μονς, οι Καναδοί διεξήγαγαν την τελευταία μάχη του πολέμου. Για τον στρατηγό Άρθουρ Κάρι, η απελευθέρωση της πόλης είχε περισσότερο συμβολική σημασία – η Μονς ήταν άλλωστε και η πρώτη πόλη όπου είχαν πολεμήσει οι Βρετανοί το 1914. Έτσι, η Μονς έγινε η τελευταία βελγική πόλη που ελευθερώθηκε πριν από την παύση των πυρών.

Η Ανακωχή εξαπλώνεται

Στις 11:00 ακριβώς, η γη γέμισε από μια σιωπή που κανείς δεν θυμόταν πια. Οι κανονιοβολισμοί σταμάτησαν, τα στρατεύματα βγήκαν από τα χαρακώματα και πολλοί στρατιώτες αγκαλιάστηκαν αυθόρμητα. Ακόμη και οι γερμανικοί υποβρύχιοι στόλοι έλαβαν εντολή να παύσουν κάθε δράση.

Μόνο στην Ανατολική Αφρική, μια μικρή γερμανική αποικιακή δύναμη συνέχισε να πολεμά για λίγες ακόμη μέρες, απομονωμένη στη ζούγκλα και δύσπιστη απέναντι στις φήμες περί ειρήνης.

Ώρα Γαλλίας, ώρα Γερμανίας

Μια λεπτομέρεια που περνά συχνά απαρατήρητη: η Ανακωχή προέβλεπε ρητά ότι τα όπλα θα σιγήσουν «στις 11 ακριβώς, ώρα Γαλλίας». Εκείνη την εποχή, η Γαλλία και η Βρετανία είχαν την ίδια ώρα (GMT). Η Γερμανία, όμως, όπως και η κατεχόμενη Βαλλονία, βρισκόταν μία ώρα μπροστά. Έτσι, για τους κατοίκους των περιοχών αυτών, η ειρήνη ήρθε ουσιαστικά στις 12:00 το μεσημέρι.

Μετά την απελευθέρωση, οι Βέλγοι επανέφεραν τα ρολόγια τους στη γαλλική ώρα, απορρίπτοντας συμβολικά την «ώρα της Κατοχής». Μερικά χρόνια αργότερα, ωστόσο, Βέλγιο και Γαλλία υιοθέτησαν εκ νέου το ίδιο ωράριο με την Κεντρική Ευρώπη — αυτό που ισχύει και σήμερα. Έτσι, όταν σήμερα στις 11:00 ακούγονται οι σειρήνες μνήμης, στην πραγματικότητα η ανακωχή του 1918 τιμάται μία ώρα νωρίτερα απ’ ό,τι συνέβη τότε.

Από τη φρίκη στη μνήμη

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε πίσω του πάνω από 18 εκατομμύρια νεκρούς και 21 εκατομμύρια τραυματίες. Όμως η 11η Νοεμβρίου έγινε έκτοτε σύμβολο ειρήνης, ενότητας και ευγνωμοσύνης.

Στο Παρίσι, οι τελετές πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην Αψίδα του Θριάμβου, στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Στο Λονδίνο, στο Cenotaph του Whitehall. Και σε δεκάδες πόλεις σε όλο τον κόσμο, η ίδια σιωπή των 11:00 θυμίζει εκείνη τη μοναδική στιγμή, όταν ο κόσμος σταμάτησε να πολεμά και άρχισε —έστω για λίγο— να ελπίζει ξανά.

Η ενδέκατη ώρα της ενδέκατης ημέρας του ενδέκατου μήνα δεν ήταν απλώς το τέλος ενός πολέμου. Ήταν η πρώτη ανάσα ειρήνης του 20ού αιώνα.

Φωτογραφίες: D. Navridis / Newsville.be