Δήμος Αγγελούσης: «Η ξενιτιά είναι εκεί για να σου αποκαλύψει πράγματα, να σε διδάξει»

Η συζήτηση μας με τον Δήμο Αγγελούση γίνεται λίγο πριν τη φωτογράφιση του δημιουργού της ομάδας Bizarre Dream με αφορμή την συνέντευξή μας για την νέα μουσικοθεατρική παράσταση που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε την τρίτη εβδομάδα του Νοεμβρίου. Η ξενιτιά, ο ρόλος της στην πορεία της ελληνικής σύγχρονης ιστορίας, οι λέξεις κλειδιά όπως η νοσταλγία, η μνήμη, ο ξεριζωμός αλλά και οι νεότερες, όπως το «brain – drain» των τελευταίων δεκαετιών, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της καλοδουλεμένης παράστασης με τίτλο «Ξενιτειάς μνήμες: Τι να θυμηθώ, τι να ξεχάσω!». Στη δική μας κουβέντα με τον Δήμο Αγγελούση αφιερώνουμε χρόνο στο «γιατί» αυτής της παράστασης, στις προκλήσεις, προσωπικές και θεατρικές, στις όμορφες συνέργειες που γεννήθηκαν από αυτή την προσπάθεια, αλλά και στον απώτερο σκοπό, στην ουσία που θα αγγίξει τους θεατές στο Θέατρο de Lijsterbes στο Κράινεμ.

Κύριε Αγγελούση, ποια ήταν η κινητήρια ιδέα για την επιλογή της μετανάστευσης ως θεματικής και κατά συνέπεια των κειμένων της παράστασης που θα απολαύσουμε στο θέατρο de Lijsterbes;

Οι κινητήριες ιδέες για να επιλέξω το θέμα της ξενιτιάς ήταν πολλές! Εξίσου πολλές ήταν και οι φωνές εκείνων που δεν συμφωνούσαν με την επιλογή μου, έχοντας ως κύριο επιχείρημα την μικρή, κατά την γνώμη τους, «εμπορικότητα»του Θέματος. «Το θέμα της ξενιτιάς δεν είναι πλέον της μοδός, δεν πουλάει στις μέρες μας», μου έλεγαν. Με προβλημάτισαν, δεν λέω, οι φωνές αυτές! Στο τέλος όμως επέλεξα να προχωρήσω. Θεώρησα πως μια παράσταση για την ξενιτιά την όφειλα πρωτίστως στον εαυτό μου, όχι τόσο για να μιλήσω για την «βελούδινη» που διάγω απ’ την δεκαετία του ’90 και εντεύθεν «εις τας Ευρώπας», όσο για εκείνη την «σκληρή» που βίωσα στα δεκαεννιά μου στην Αμερική την δεκαετία του ’80 και που χωρίς καμιά αμφιβολία πολλοί άλλοι συμπολίτες μας, ακόμα κι αν άλλαξαν πολλά έκτοτε, την βιώνουν στις μέρες μας. Ωστόσο, θα ήθελα επίσης να αναφερθώ και σε κάποιους επιμέρους λόγους που στήριξαν επικουρικά την επιλογή μου.

Πρώτον, η ξενιτιά ήταν, είναι και θα εξακολουθεί να είναι επίκαιρη. Εγώ ο ίδιος ήμουν και εξακολουθώ να είμαι «παιδί της ξενιτιάς». Ξενιτεύτηκα δυο φορές και σε διαφορετικές χρονικές περιόδους της ζωής μου. Δεύτερον, το «πολυπρόσωπο»που την χαρακτηρίζει. Έχει τόσα πολλά πρόσωπα η ίδια να σου δείξει που δεν το βάζει ο νους σου! Το καθένα είναι διαφορετικό και έχει το ενδιαφέρον του. Είναι εκεί για να σου αποκαλύψει πράγματα, να σε διδάξει. Εγώ γνώρισα δυό απ’ τα πρόσωπά της και το καθένα μου αποκάλυψε πράγματα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους! Ωστόσο και τα δυο, μου έμαθαν πολλά για την ζωή και τους ανθρώπους. Τέλος, ο πυρήνας της ξενιτιάς, το κέντρο της! Εκεί κυριαρχεί αποκλειστικά ΕΝΑΣ τύπος ανθρώπου, «ο ξένος»! Κι αυτό το «ξένον» που την χαρακτηρίζει της προσάπτει, τουλάχιστον για μένα, μια μεταφυσικότητα που από μόνη της σε προσκαλεί να την ψάξεις, να την ερευνήσεις. Να γράψεις για αυτήν και να την τραγουδήσεις.

Πως συνδέεται προσωπικά για εσάς η μετανάστευση του τότε και του σήμερα;

Όπως προείπα, προσωπικά βίωσα δυο διαφορετικούς τύπους μετανάστευσης. Την μετανάστευση του «τότε», την σκληρή, και του «σήμερα», την βελούδινη. Όσον αφορά τώρα στην ερώτηση ως προς την προσωπική σύνδεση του «τότε» και του «σήμερα», αντί να πλατειάζω, θα ήθελα να απαντήσω με τους στίχους ενός τραγουδιού, το οποίο επί του παρόντος είναι «under construction» και λυπάμαι πολύ που δεν το παίζω στη παράσταση.

Δυό ξενιτειές εγνώρισα,
η καθεμιά τους κι’ άλλη,
παντρεύτηκα και με τις δυό
και οι δυό τους είχαν χάρη.

Ρεφρέν
Και οι δυό τους με αγάπησαν,
γιατί ήμουνα γενναίος,
τι κι αν μαζί τους πλάγιαζα,
για κείνες ήμουν ξένος!

Η πρώτη ήτανε «σκληρή»,
και η φτώχεια μου στολίδι,
η δεύτερη «βελούδινη»
και ο πλούτος μου αγρίμι.

Ρεφρέν

Πια από τις δυό θα διάλεγα,
πριν σε γνωρίσω Πόπη,
αν, με ρωτούσες να σου πω,
θα σού ‘λεγα την πρώτη.

Ρεφρέν

Ποιες ήταν οι μεθοδολογικές προκλήσεις στην προσπάθεια προσέγγισης της μετανάστευσης;

Η επιλογή του θέματος είναι εξ ορισμού μια πρόκληση για τον δημιουργό/παραγωγό. Μια άλλη πρόκληση είναι εξίσου ο τρόπος, η μέθοδος δηλαδή που θα χρησιμοποιήσεις για να το προσεγγίσεις και να το αποδώσεις ζωντανά με εύπεπτο τρόπο στο κοινό. Όπως και στις παρελθούσες παραστάσεις που έκανα, έτσι και τώρα δεν θα μπορούσα να αποφύγω την «βάσανον» της επιλογής της μεθόδου απόδοσης του θέματος. Αρχικά σκέφτηκα να βαδίσω την πεπατημένη. Να χρησιμοποιήσω, δηλαδή, την πρόζα συνδυαστικά με το τραγούδι, όπως έκανα και στο παρελθόν με τις παραστάσεις «Ένα αλλόκοτο όνειρο» και «Συνομιλώντας με το Καστελλόριζο». Το πρόβλημά μου εκεί ήταν η συγγραφή και η δομή μιας ιστορίας ικανής να καλύψει αποτελεσματικά αυτό το θηριώδες έπος της ξενιτιάς που μας χαρακτηρίζει σαν λαό απ΄ τα χρόνια του Ομήρου. Προσπάθησα να δομήσω μια ιστορία, αλλά την εγκατέλειψα στη συνέχεια. Σαν εναλλακτική ξεπήδησε η μέθοδος του «Αναλογίου». Πιο απλή και πρακτική, σκέφτηκα! Πιο ευρύχωρη για τον λόγο και λιγότερο απαιτητική σε σκηνικά, κουστούμια, πρόβες, φωτισμούς, κτλ. Εντέλει επέλεξα την ιδέα του αναλογίου! Η επιλογή όμως αυτή μολονότι είχε πλεονεκτήματα, είχε ταυτόχρονα και πολλές δυσκολίες. Ένα κύριο πλεονέκτημα ήταν ότι είχα αρκετό αφηγηματικό υλικό για να κάνω τα κείμενα. Απλώς έπρεπε να τα επιμεληθώ για να τα συντομέψω. Φυσικά αυτό το υλικό έγινε επιπλέον και πιο πλουραλιστικό με την συνέργεια που προέκυψε στη συνέχεια με τους φοιτητές του τμήματος θεατρικών σπουδών του ΕΚΠΑ. Απ’ την άλλη, η δυσκολία αυτής της μεθόδου ήταν η δημιουργία τραγουδιών που θα έπρεπε να γίνουν για το θέμα της μετανάστευσης με τρόπο που να δρουν συμπληρωματικά των κειμένων, να είναι, δηλαδή, τρόπον τινά μέρος των αφηγηματικών κειμένων, της ιστορίας, και σαν στίχος και σαν μουσικό ύφος. Σίγουρα αυτό ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που δεν με έκανε πίσω. Τα κατάφερα στο τέλος!

Ποιες οι δυσκολίες του αφηγήματος;

Η απόδοση του αφηγηματικού λόγου είναι πάντα μια πρόκληση. Η προφορική αφήγηση στο πλαίσιο μια θεατρικής παράστασης μόνο εύκολη δεν είναι. Μονολεκτικά θα την χαρακτήριζα «ΠΡΟΚΛΗΣΗ» και μάλιστα μεγάλη. Η δυσκολία της έγκειται στο γεγονός ότι σε λίγο ή περιορισμένο χρόνο θα πρέπει να ιστορήσεις και να μεταδώσεις ένα ή περισσότερα πραγματικά γεγονότα μπροστά σε ένα ζωντανό κοινό. Μια επιπλέον δυσκολία του αφηγήματος είναι ότι ο αφηγητής θα πρέπει να ιστορήσει το γεγονός στο κοινό με καθαρό και εκφραστικό λόγο, πράγμα που αποτελεί πραγματική πρόκληση για έναν ερασιτέχνη ηθοποιό. Συμπερασματικά, τις δυσκολίες που συνεπάγεται η αφηγηματική προσέγγιση ενός πολυπρόσωπου θέματος -όπως αυτό της ξενιτιάς- μέσα από μια σειρά αφηγήσεων μόνο σαν προκλήσεις πρέπει να τις εκλάβεις, αν θέλεις να τις αντιμετωπίσεις. Και σαν προκλήσεις που πρέπει να δαμάσουν τις βλέπουν και οι αφηγητές στη παράστασή μας.

Ποιος ο ρόλος της παρουσίας της σκηνοθέτιδας Νικαίτης Κουντούρη στις Βρυξέλλες, τις μέρες των παραστάσεων;

Κατ’ αρχάς η φιλία μου με την κυρία Ν. Κοντούρη έχει την αφετηρία της στα «πέτρινα χρόνια» του πρώτου μου ξενιτεμού στην Αμερική, αρχές της δεκαετίας του ’80. Η ίδια ήταν μαζί μας απ’ τις αρχές του εγχειρήματος και θα είναι μαζί μας στις Βρυξέλλες τις ημέρες των παραστάσεων. Συμπωματικά, το σαββατοκύριακο πριν την παράσταση, οργανώνει στις Βρυξέλλες ένα θεατρικό σεμινάριο για λογαριασμό της θεατρικής ομάδας «ΑλΜΑ», κάτι που θα επαναλάβει και για άλλους ενδιαφερόμενους στο πρώτο εξάμηνο του 2024.

Κύριε Αγγελούση, πείτε μας δύο λόγια για την συνέργεια με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε αυτή σας την προσπάθεια;

Η συνεργασία μου με τους φοιτητές του τμήματος θεατρικών σπουδών του Ε.Κ.Π.Α προέκυψε στο πλαίσιο μιας φιλικής συζήτησης με την επίκουρο καθηγήτρια θεατρικών σπουδών του ΕΚΠΑ κυρία Κ. Διακουμοπούλου, όπου και της αποκάλυψα το θέμα της παράστασής μου. Ήταν δικιά της ιδέα να συμμετάσχουν οι φοιτητές της, μιας και βρήκε το θέμα της παράστασης αρκετά ενδιαφέρον και επίκαιρο. Ακολούθησε μια τηλεδιάσκεψη με τους φοιτητές που ήθελαν να συμβάλλουν με κείμενά τους, όπου, πέραν της γνωριμίας μας, καταλήξαμε και στην συνεργασία μας. Προσωπικά νοιώθω πολύ ευτυχής που αυτά τα εξαιρετικά παιδιά έγιναν συνοδοιπόροι μου! Τους ευχαριστώ από καρδιάς για την συμβολή τους!

Ποιος είναι ο ρόλος της μουσικής και του τραγουδιού στην παράσταση;

Η μουσική και τα τραγούδια είναι βασικό «υλικό» της παράστασης. Από την μια συμπληρώνουν θεματικά το αφηγηματικό κομμάτι της και από την άλλη ξεκουράζουν τον θεατή, μεταφέροντάς τον σε ένα άλλο σύμπαν. Υπάρχει κοντολογίς ένα πάντρεμα μεταξύ του αφηγηματικού λόγου και του τραγουδιού. Τα δυό τους αλληλοϋποστηρίζονται και κάνουν το τελικό προϊόν πιο ευχάριστο, πιο ολοκληρωμένο και πιο εύπεπτο!

Τι θα πάρει μαζί του ο θεατής μετά το πέσιμο της αυλαίας;

Ο κάθε θεατής φεύγοντας θα πάρει μαζί του διαφορετικά πράγματα και θα φύγει με διαφορετικά συναισθήματα. Το σίγουρο είναι πως θα φύγει με κάτι. Ακόμα και με αγανάκτηση, αν δεν πήρε αυτό που περίμενε! Το τι ακριβώς είναι αυτό το «κάτι» που θα πάρει φεύγοντας έχει να κάνει κυρίως και με το κατά πόσο, με τον βαθμό και με τον τρόπο που ο ίδιος ή ένας κοντινός του άνθρωπος βίωσε την μετανάστευση. Αυτός λ.χ. που την βίωσε, μπορεί σε μερικές απ’ τις ιστορίες που άκουσε να βρει δικά του βιώματα. Ένας σημερινός νέος, είμαι σίγουρος πως θα φύγει με ένα αίσθημα θαυμασμού για τους παλαιούς μετανάστες, οι οποίοι μέσα σε πολύ αντίξοες συνθήκες, με μηδαμινή μόρφωση και με πολύ λιγότερα μέσα στην κατοχή τους, κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν, αλλά και να δημιουργήσουν θαυμαστά πράγματα και να αλλάξουν την ζωή τους. Άλλοι μπορεί να φύγουν με κάποιο προβληματισμό, με αφορμή αυτά που άκουσαν. Τέλος, μερικοί θα φύγουν σιγοτραγουδώντας κάποιο απ’ τα τραγούδια που άκουσαν και τα οποία είναι ένα απ’ τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της παράστασης. Κοντολογίς θα παρότρυνα τον κάθε θεατή να πάρει σαν την μέλισσα όποιο καλό και χρήσιμο βρει (και είναι πολλά), αφήνοντας στην αίθουσα αυτά που δεν του άρεσαν.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα του «BIZARRE DREAM»;

Είθισται κάθε χρόνο το Bizarre Dream να παρουσιάζει κάποιο δρώμενο. Για το 2024 όμως σχεδιάζουμε να πάμε με κάποια μουσικά μόνο δρώμενα, καθότι σχεδιάζουμε την επόμενη μουσικοθεατρική μας παράσταση για το 2025. Επί του παρόντος και με αφορμή τα 50 χρόνια απ’ την εισβολή, το θέμα που κυριαρχεί στο μυαλό μας για το 2025 είναι η Κύπρος μας, αυτή η αέρινη και μακαρία γη. Σκεφτόμαστε έτσι να ετοιμάσουμε ένα «μουσικό αναλόγιο» πάλι με αφηγήσεις και τραγούδια που θα ερμηνέψουν γνωστοί έλληνες και κύπριοι καλλιτέχνες. Είδομεν! Πρώτα ο Θεός!

H παράσταση του Δήμου Αγγελούση και του Bizarre Dream «Ξενιτειάς μνήμες: Τι να θυμηθώ, τι να ξεχάσω!» παρουσιάζεται στο Θέατρο GC de Lijsterbes, στις 17, 18 και 19 Νοεμβρίου, με την συμμετοχή της Σοφίας Παπάζογλου και του Μπάμπη Τσέρτου. 
Περισσότερα, εδώ. 

Φωτογραφίες: Αλεξ. Μιχαηλίδης / Newsville.be