Σχεδόν ένα χρόνο μετά την πολύνεκρη επίθεση στο Charlie Hebdo, ένα σκίτσο που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό προκαλεί σάλο. O διεθνής Τύπος και τα κοινωνικά δίκτυα αναφωνούν σκανδαλισμένα: Μήπως το Charlie Hebdo το παράκανε; Μήπως να αποκηρύξουμε κι εμείς εκείνο το «Je suis Charlie» που βροντοφωνάξαμε πέρυσι τέτοιες μέρες;
Το επίμαχο σκίτσο δείχνει τρεις άντρες με χονδροειδώς αραβικά χαρακτηριστικά να τρέχουν πίσω από μια γυναίκα, που κι αυτή τρέχει έντρομη, ενώ η λεζάντα γράφει: «Τι θα είχε γίνει ο μικρός Αϋλάν αν είχε μεγαλώσει;» «Εφαψίας στο μετρό της Κολωνίας».
Το σκίτσο χαρακτηρίστηκε ρατσιστικό, χυδαίο, ασεβές, προπαγανδιστικό υπέρ της ισλαμοφοβίας, προσβλητικό για το νεκρό παιδί που συγκίνησε όλο τον κόσμο πέρυσι το καλοκαίρι. Ακόμη και κάποιοι που αναγνώρισαν τις… καλές προθέσεις του σκιτσογράφου, θεώρησαν το σκίτσο πρόχειρο, επιπόλαιο, κακόγουστο ή και επικίνδυνο, αφού προσφέρεται και σε μια… άλλη, κακή, ανάγνωση.
Κι όμως, για κάποιον που γνωρίζει το χιούμορ του γαλλικού περιοδικού και το ύφος της σάτιράς του, αλλά και τους κανόνες της σάτιρας εν γένει, ο στόχος του σκίτσου είναι φανερός: η ευρωπαϊκή «ευαισθησία» και υποκρισία. Το περασμένο καλοκαίρι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πόσταραν στις σελίδες τους στα κοινωνικά μέσα τη φωτογραφία ενός 3χρονου αγοριού από τη Συρία που πνίγηκε προσπαθώντας να περάσει με την οικογένειά του από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η φωτογραφία έγινε viral, αντικείμενο επεξεργασίας στο φώτοσοπ, ο μικρός Αϋλάν Κουρντί βρέθηκε σε παιδικό δωμάτιο, φωτισμένος από ένα στοργικό φεγγαράκι, προστατευμένος από κάθε κίνδυνο. Ο πολιτισμένος κόσμος δάκρυσε, έκλαψε ίσως, κάποιοι πολιτικοί έκαναν δηλώσεις, η Άνγκελα Μέρκελ «άλλαξε» τη στάση της στο προσφυγικό, και στο μεταξύ όλους αυτούς τους μήνες πολλοί μικροί Αϋλάν συνεχίζουν να πνίγονται στη Μεσόγειο, ενώ οι πρόσφατες επιθέσεις στο Παρίσι και αλλού έχουν φουντώσει την ισλαμοφοβία στη Γαλλία και αλλού. Τελευταίο επεισόδιο, οι μαζικές επιθέσεις σε γυναίκες στην Κολωνία, επιθέσεις που αποδίδονται σε μουσουλμάνους μετανάστες. Ο ρατσιστικός λόγος ανθεί, και δεν είναι μόνο λόγος: η Μαρίν Λεπέν κέρδισε την πρώτη θέση στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές, και η απειλή μιας ακροδεξιάς προέδρου στη Γαλλία είναι υπαρκτή, παρόλο που προς το παρόν η συσπείρωση των υπολοίπων οδήγησε σε ήττα του Εθνικού Μετώπου στον δεύτερο γύρο. Στη Δανία, κατεβαίνει στη Βουλή ένας νόμος για την κατάσχεση τιμαλφών και χρημάτων από τους πρόσφυγες ως αντάλλαγμα για τη φιλοξενία. Σκηνές στα σύνορα διάφορων ευρωπαϊκών χωρών, π.χ στην Ουγγαρία, εμφανίστηκαν στους τηλεοπτικούς δέκτες και τις οθόνες των υπολογιστών μας προκαλώντας φρίκη λόγω της βίαιης αντιμετώπισης των προσφύγων. Πού βρίσκονται τώρα όλοι αυτοί που έχυσαν ένα ή πολλά δάκρυα για τον μικρό Αϋλάν; Πώς αντιδρούν στα δημοσιεύματα ακόμη για το πιο «αθώο» από τα «ισλαμιστικά» χτυπήματα, την ομαδική σεξουαλική παρενόχληση γυναικών στη Γερμανία; Μήπως πρέπει να ξαναθυμηθούμε ότι το καλοκαίρι κλάψαμε μπροστά στη φωτογραφία ενός τρίχρονου παιδιού, πνιγμένου στο Αιγαίο; Μήπως πρέπει να θυμηθούμε ότι ο μικρός Αϋλάν θα μπορούσε να μην ήταν μια σπαρακτική εικόνα στην οθόνη μας, αλλά να μεγάλωνε και να γινόταν ο μουσουλμάνος γείτονας (που τόσο εύκολα μισούμε);
Αυτοί είναι οι στόχοι της σκίτσου του Charlie Hebdo, και με τις δύο έννοιες της λέξης στόχος (των ανθρώπων που σατιρίζει και των αντιδράσεων που επιθυμεί να προκαλέσει). Και η εικόνα και η λεζάντα της τους συμπυκνώνουν πολύ καλά. Τόσο καλά και τόσο πυκνά που οι αντιδράσεις ήταν θυελλώδεις. Γιατί αυτή είναι η ιδιότητα της καλής σάτιρας, προκαλεί έντονες αντιδράσεις και ξεβολεύει όσους έχουν βολευτεί. Μια αναζήτηση στον διεθνή Τύπο δείχνει το πλαίσιο στο οποίο διαβάστηκε το σκίτσο. Ακόμη κι ένα διαδικτυακό περιοδικό σαν το Roar magazine δημοσιεύει άρθρο της Ντιλάκ Ντιρίκ, μέλους του Κουρδικού Γυναικείου Κινήματος και υποψήφιας διδάκτορα στο Κέμπριτζ, η οποία αντιλαμβάνεται το σκίτσο ως ρατσιστικό και απαντά «Τι θα γινόταν αν ο Αϋλάν Κούρντι είχε μεγαλώσει στη Γαλλία;».
Το σκίτσο θέτει ωστόσο ένα θέμα, το θέμα του «ιερού», αυτού που η σάτιρα δεν επιτρέπεται να αγγίξει. Δεχόμενοι ότι ο στόχος του είναι η ευρωπαϊκή υποκρισία, η επόμενη ερώτηση είναι «επιτρέπεται να χρησιμοποιείται ο θάνατος ενός μικρού παιδιού για να σατιρίσουμε την υποκριτική Δύση;», προσβάλλεται άραγε ο νεκρός από τη χρήση του αυτή; Το Charlie Hebdo έχει απαντήσει προ πολλού στην ερώτηση: η σάτιρα δεν έχει όρια, ιερό δεν υπάρχει, όλα μπορούν να γίνουν αντικείμενό της. Θα το ανακαλύψει κανείς, και στο πολύ συγκεκριμένο θέμα, αν δει τα σκίτσα που δημοσίευσε το περιοδικό για τον μικρό Αϋλάν το καλοκαίρι, ακριβώς όταν όλη η υφήλιος θρηνούσε το θάνατό του. Ήταν εξίσου «ασεβή». Το ερώτημα ωστόσο παραμένει έγκυρο. Και η απάντηση μπορεί να ποικίλει για τον καθένα μας.
Όμως το ίδιο το περιοδικό δεν θα είχε βρεθεί στη θέση που βρέθηκε πριν από ένα χρόνο, αν δεν δημοσίευε ακριβώς τέτοια σκίτσα. Αν η σάτιρά του δεν είχε αυτή την αιχμηρότητα και αυτή την περιφρόνηση προς την έννοια του ιερού, οποιουδήποτε ιερού, αν δεν τολμούσε να χλευάσει πράγματα που για άλλους είναι ιερά. Κι εμείς λοιπόν, που βροντοφωνάξαμε πριν από ένα χρόνο «Je suis Charlie», που το υιοθετήσαμε ως αξεχώριστο στοιχείο της ευρωπαϊκής/δυτικής μας ταυτότητας, μήπως δεν είμαστε και τόσο Charlie; Ή μήπως είμαστε όταν κοροϊδεύει τον Μωάμεθ, αλλά, ασυνείδητα έστω, σήμερα διαισθανόμαστε ότι κοροϊδεύει εμάς, τη δική μας υποκρισία, τη δική μας αδιαφορία, που εκτονώνεται στα κοινωνικά δίκτυα ποστάροντας συγκινητικές εικόνες με νεκρά παιδιά, αλλά πολύ γρήγορα περνά στην ισλαμοφοβία και τη ρητορική μίσους και κηρύσσει τον πόλεμο στους… άπιστους;
Το συγκεκριμένο σκίτσο του Charlie Hebdo είναι μάλλον ένα από τα πιο επιτυχημένα που έχει δημοσιεύσει το περιοδικό, ίσως ακριβώς επειδή προκάλεσε τόσες αντιδράσεις ταράζοντας τις ήσυχες, ισλαμοφοβικές μας μέρες.
Δεν υπάρχουν σχόλια για το άρθρο "Charlie Hebdo: ένα σκίτσο που «σοκάρει»"