Έκθεση 2025 για το κράτος δικαίου: ενίσχυση της δημοκρατίας και της οικονομικής σταθερότητας στην Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την έκτη ετήσια έκθεση για το κράτος δικαίου, την πρώτη υπό τη νέα της θητεία. Η έκθεση αξιολογεί την κατάσταση σε όλα τα κράτη μέλη, αλλά και στις χώρες της διεύρυνσης (Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Σερβία), αναδεικνύοντας τον κομβικό ρόλο του κράτους δικαίου στη δημοκρατία, την ασφάλεια και την οικονομία της ΕΕ.

Παρά τις συνεχιζόμενες προκλήσεις, πολλά κράτη έχουν σημειώσει πρόοδο σε κρίσιμους τομείς: ενίσχυση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης, μεταρρυθμίσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς, υποστήριξη της ελευθερίας των ΜΜΕ και βελτίωση των θεσμικών ισορροπιών. Η έκθεση καταγράφει θετικές εξελίξεις, αλλά και τομείς που απαιτούν περαιτέρω προσπάθειες, όπως η προστασία δημοσιογράφων, η διαφάνεια στη χρηματοδότηση της κοινωνίας των πολιτών και η ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη σύνδεση κράτους δικαίου και λειτουργίας της ενιαίας αγοράς. Η σταθερότητα των κανόνων και η δικαιοσύνη στη νομοθέτηση θεωρούνται καθοριστικά για την εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και την πρόσβαση σε κονδύλια της ΕΕ στο επόμενο δημοσιονομικό πλαίσιο. Οι μεταρρυθμίσεις και η συμμόρφωση με τις ευρωπαϊκές αρχές θα συνεχίσουν να αποτελούν κριτήριο χρηματοδότησης και θεσμικής υποστήριξης.

Η έκθεση επιβεβαιώνει τη σημασία του κράτους δικαίου όχι μόνο ως αξιακό θεμέλιο της ΕΕ, αλλά και ως προϋπόθεση για μια εύρυθμη, βιώσιμη και ανταγωνιστική Ευρώπη.

Τι γράφει η έκθεση για Ελλάδα και Βέλγιο

Δικαιοσύνη
Στην Ελλάδα, μετά από πρόσφατη μεταρρύθμιση, η δικαιοσύνη συμμετέχει πλέον ενεργά στον διορισμό των ανώτατων θέσεων στο δικαστικό σύστημα. Πρωτοβουλίες για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών στη δικαιοσύνη προέρχονται από το ίδιο το σώμα των δικαστών. Ωστόσο, η απόφαση να κινηθούν πειθαρχικές διαδικασίες εις βάρος δικαστών με βάση το περιεχόμενο των αποφάσεών τους έχει προκαλέσει έντονη συζήτηση εντός του δικαστικού σώματος. Οι σημαντικές μεταρρυθμίσεις για το κράτος δικαίου υλοποιούνται σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και υποστηρίζονται τεχνικά από τα ευρωπαϊκά εργαλεία βοήθειας. Η εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη σε πολιτική και ποινική δικαιοσύνη προχωρά, όπως και τα έργα για την ψηφιοποίηση. Η ενίσχυση των εναλλακτικών μορφών επίλυσης διαφορών χαιρετίζεται από τον επιχειρηματικό κόσμο, ωστόσο ο χρόνος απονομής δικαιοσύνης παραμένει πρόβλημα, παρά τα πρώτα θετικά σημάδια από τις πρόσφατες αλλαγές.

Καταπολέμηση της διαφθοράς
Ένας νέος Εθνικός Σχεδιασμός Κατά της Διαφθοράς βρίσκεται υπό διαμόρφωση, ενώ η Εθνική Αρχή Διαφάνειας έχει νέο Διοικητικό Συμβούλιο. Έγιναν αλλαγές στην οργάνωση της αστυνομίας, με στόχο την καλύτερη αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και την ενίσχυση των πειθαρχικών διαδικασιών. Ετοιμάζεται διαλειτουργικό σύστημα διαχείρισης υποθέσεων, ώστε να ενισχυθεί το ιστορικό διώξεων και τελεσίδικων αποφάσεων, και για σοβαρές υποθέσεις διαφθοράς. Η αναθεώρηση της νομοθεσίας για δηλώσεις περιουσιακής κατάστασης διευκολύνει την υποβολή και τον έλεγχο δηλώσεων συμφερόντων. Οι τροποποιήσεις στη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων παρέχουν μεγαλύτερη διαφάνεια, ενώ παρατηρείται πρόοδος στην εφαρμογή των κανόνων περί λόμπινγκ, αν και απαιτούνται επιπλέον μέτρα. Οι επιχειρήσεις εκφράζουν θετική αποδοχή για τις προσπάθειες περιορισμού των κινδύνων διαφθοράς στις δημόσιες συμβάσεις και τις διαδικασίες αδειοδότησης.

Ελευθερία και πλουραλισμός των ΜΜΕ
Ενισχύθηκαν οι πόροι της ανεξάρτητης αρχής που ρυθμίζει τα ΜΜΕ, καθώς αυξήθηκε το προσωπικό, ωστόσο παραμένουν ανησυχίες για την ανεξαρτησία και τη χρηματοδότησή της. Οι νέες διαδικασίες διορισμού διοικητικών οργάνων φέρνουν θετικές αλλαγές, αλλά το νομοθετικό πλαίσιο και η πολιτική ανεξαρτησία της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης εξακολουθούν να απασχολούν. Η διαφάνεια ιδιοκτησίας ενισχύεται με την συνεχιζόμενη λειτουργία των μητρώων Τύπου, ενώ νέος νόμος που ψηφίστηκε τον Ιούνιο του 2025 ενισχύει την προβολή, τη διαφάνεια, την ανεξαρτησία της δημοσιογραφικής γραμμής και την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων. Η πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα έχει βελτιωθεί νομοθετικά, αλλά παραμένουν δυσκολίες στην εφαρμογή. Καταγράφεται πρόοδος στην προστασία των δημοσιογράφων, με νέες νομοθετικές και εξωθεσμικές εγγυήσεις, ειδικά έναντι καταχρηστικών αγωγών.

Θεσμικοί έλεγχοι και ισορροπίες
Η θετική τάση αποφυγής επείγουσας νομοθέτησης συνεχίζεται, με τήρηση των χρονικών περιθωρίων για δημόσια διαβούλευση, αν και η ουσιαστική συμμετοχή και διαφάνεια στη νομοθέτηση χρειάζονται ενίσχυση. Καταβάλλεται προσπάθεια να εμπλακεί περισσότερο η Δικαιοσύνη στην εποπτεία του καθεστώτος ασυλίας των κυβερνητικών στελεχών. Εκκρεμότητες παραμένουν όσον αφορά τους διορισμούς σε ανεξάρτητες αρχές που προβλέπει το Σύνταγμα. Θετική εξέλιξη συνιστά η πρόοδος στη δικαστική διερεύνηση του ναυαγίου στην Πύλο, ως αρχή για την αντιμετώπιση ελλείψεων στη διερεύνηση περιστατικών κακομεταχείρισης από τις Αρχές. Παρότι η επαφή με την κοινωνία των πολιτών υφίσταται, δεν έχει ακόμη θεσμοθετηθεί με τακτικό και δομημένο τρόπο.

Βέλγιο

Δικαιοσύνη
Το επίπεδο αντιλαμβανόμενης ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης στο Βέλγιο παραμένει υψηλό. Η κυβέρνηση εξακολουθεί να επιδιώκει τη μεταφορά αρμοδιοτήτων διαχείρισης του προϋπολογισμού της δικαιοσύνης από την εκτελεστική εξουσία στη δικαστική. Μετά την απαγόρευση της καταγραφής συναντήσεων μεταξύ δικηγόρων και πελατών, εκφράστηκαν αιτήματα για ενίσχυση των εγγυήσεων του επαγγελματικού απορρήτου. Ορισμένα βήματα έχουν γίνει για την κάλυψη κενών σε ανθρώπινο δυναμικό και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, κυρίως μέσω δημοσίευσης κενών θέσεων για δικαστές και διοικητικό προσωπικό. Το κράτος ανταποκρίνεται επίσης στις παρατηρήσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου για τη διαχείριση της ψηφιοποίησης της δικαιοσύνης.

Καταπολέμηση της διαφθοράς
Προγραμματίζεται η ίδρυση νέων ανακριτικών και εισαγγελικών οργάνων με αρμοδιότητες κατά της διαφθοράς. Συνεχίζεται η καλή συνεργασία του Κεντρικού Γραφείου για την Καταστολή της Διαφθοράς με την εισαγγελία, αν και υπάρχει προβληματισμός για τη διαχείριση ορισμένων υποθέσεων υψηλού επιπέδου. Τελούν υπό σκέψη αλλαγές για την ενίσχυση της ακεραιότητας στην αστυνομία, όμως οι μηχανισμοί ελέγχου και διαφάνειας για δηλώσεις περιουσιακών στοιχείων και συμφερόντων παραμένουν ανεπαρκείς. Δεν έχει ακόμη ληφθεί απόφαση για την προώθηση των σχεδίων νόμου περί λόμπινγκ. Μικρές αλλαγές έγιναν στους κανόνες περί δώρων για βουλευτές, ενώ παραμένουν κενά στο ζήτημα της περιστρεφόμενης πόρτας (revolving doors) μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αυξάνεται η προσοχή για κινδύνους διαφθοράς σε τοπικό επίπεδο και σε σχέσεις με το οργανωμένο έγκλημα.

Ελευθερία και πλουραλισμός των ΜΜΕ
Παρά τις προκλήσεις, οι ρυθμιστικές αρχές για τα ΜΜΕ στις τρεις κοινότητες του Βελγίου ενισχύουν τις στρατηγικές τους, στηριζόμενες σε σταθερό νομικό πλαίσιο ανεξαρτησίας. Η δημόσια ραδιοτηλεόραση αντιμετωπίζει δυσκολίες, τόσο διοικητικές όσο και χρηματοδοτικές. Ορισμένες πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές βελτίωσαν την πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα, αν και χρειάζονται περαιτέρω διαδικαστικές προσαρμογές. Η κυβέρνηση προχώρησε στη νομοθετική προστασία των δημοσιογράφων, καταργώντας τη δυσφήμιση ως ποινικό αδίκημα και αυξάνοντας τις ποινές για εγκλήματα εις βάρος τους.

Θεσμικοί έλεγχοι και ισορροπίες
Το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εξέφρασε ανησυχίες για τον προϋπολογισμό του οργανισμού ισότητας. Ελάχιστα βήματα έγιναν για να εξασφαλιστεί ότι οι δημόσιες αρχές συμμορφώνονται με τελεσίδικες αποφάσεις των εθνικών δικαστηρίων, ενώ συνεχίζεται η εποπτεία από το Συμβούλιο της Ευρώπης για δομικά ζητήματα που έχει εντοπίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Παρά την ισχυρή νομική προστασία, ο δημόσιος χώρος για την κοινωνία των πολιτών φαίνεται να περιορίζεται, και διατυπώνονται ανησυχίες για νέα εμπόδια στην άσκηση του δικαιώματος στη διαμαρτυρία.