Ένα σοκαριστικό φαινόμενο βγαίνει ξανά στο φως
Τριάντα χρόνια μετά τον πόλεμο στη Βοσνία, ένα από τα πιο σκοτεινά και απίστευτα κεφάλαια της σύγκρουσης επιστρέφει στη δημοσιότητα. Η εισαγγελία του Μιλάνου άνοιξε επίσημη έρευνα για ξένους —κυρίως Ιταλούς αλλά και πολίτες άλλων δυτικών χωρών— που φέρονται να πλήρωναν μέλη του Σερβοβοσνιακού στρατού για να μεταφέρονται στα υψώματα γύρω από το Σαράγεβο και να πυροβολούν στον άμαχο πληθυσμό.
Οι λεγόμενοι «sniper tourists» ή «Sarajevo Sniper Safaris» παρουσιάζονται ως ένα φαινόμενο ωμής απανθρωπιάς: πλούσιοι ξένοι που, χωρίς πολιτικά ή θρησκευτικά κίνητρα, πλήρωναν για να σκοτώσουν πολίτες εν μέσω πολέμου — σαν να βρίσκονταν σε εκδρομή ή κυνηγετικό σαφάρι.
Η υπόθεση, που ανακίνησε ο Ιταλός δημοσιογράφος και συγγραφέας Ezio Gavazzeni μετά από μακρόχρονη έρευνα, φαίνεται πλέον πως αγγίζει και το Βέλγιο.
Η πιθανή βελγική εμπλοκή
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της La Libre και τις μαρτυρίες που συνέλεξε ο Gavazzeni, Βέλγοι εμφανίζονται στους καταλόγους των «συμμετεχόντων» στα σαφάρι, μαζί με Ιταλούς, Γάλλους, Γερμανούς και άλλους Ευρωπαίους.
Η πληροφορία αυτή οδήγησε τη βελγική εισαγγελία να εξετάζει το ενδεχόμενο επίσημης έρευνας.
Η Chris Van den Wyngaert, πρώην δικαστής στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και στο Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, εξέφρασε τον βαθύ της αιφνιδιασμό:
«Υπηρέτησα επτά χρόνια στο δικαστήριο και ποτέ δεν είχα ακούσει κάτι τέτοιο. Οι φήμες υπήρχαν για χρόνια, αλλά δεν είχε βρεθεί απόδειξη».
Ωστόσο, η ίδια τονίζει ότι αν αποδειχθεί συμμετοχή Βέλγων, το ζήτημα μπορεί να διερευνηθεί εντός Βελγίου. Παρότι τα γεγονότα δεν μπορούν πλέον να ενταχθούν στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου —το οποίο τότε δεν υπήρχε— ενδέχεται να συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, τα οποία δεν παραγράφονται.
Το ιστορικό πλαίσιο: ο πόλεμος που σημάδεψε τη σύγχρονη Ευρώπη
Ο πόλεμος της Βοσνίας (1992–1995) ξέσπασε όταν η Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποσχίστηκε από τη Γιουγκοσλαβία. Ένα κράμα εθνοτήτων —Μουσουλμάνοι Βόσνιοι, Ορθόδοξοι Σέρβοι και Καθολικοί Κροάτες— βρέθηκε στη δίνη μιας σύγκρουσης που γρήγορα πήρε τη μορφή εθνοκάθαρσης.
Οι Σερβοβόσνιοι πολιόρκησαν το Σαράγεβο επί σχεδόν τέσσερα χρόνια, στην πιο μακρά πολιορκία στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία.
Πάνω από 10.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από βόμβες και ελεύθερους σκοπευτές.
Δρόμοι όπως η θρυλική «Sniper Alley» έγιναν σύμβολα τρόμου: κάθε κίνηση μπορούσε να είναι μοιραία, τα τραμ κυκλοφορούσαν με σπασμένα τζάμια, και τα παιδιά έτρεχαν σκυφτά για να φτάσουν στα σχολεία τους.
Οι πιο γνωστές δολοφονίες ήταν αυτές του ζευγαριού Μπόσκο Μπρκιτς και Αντμίρα Ισμίτς, των «Ρωμαίου και Ιουλιέτας του Σαράγεβο», που σκοτώθηκαν το 1993 προσπαθώντας να διαφύγουν.
Η έρευνα που ξεκίνησε από ένα ντοκιμαντέρ
Ο Gavazzeni αποφάσισε να κινηθεί όταν παρακολούθησε το ντοκιμαντέρ Sarajevo Safari (2022) του Μιράν Ζουπάνιτς. Εκεί, ένας πρώην σερβοβόσνιος στρατιώτης και ένας εργολάβος μιλούσαν ανοιχτά για ομάδες δυτικών που έρχονταν στα υψώματα για να πυροβολούν πολίτες «για διασκέδαση».
Παρά τις διαψεύσεις από βετεράνους, ο ιταλός συγγραφέας συνέχισε να συγκεντρώνει μαρτυρίες, έγγραφα και επαφές — μερικές από τις οποίες, όπως δηλώνει, αγγίζουν «πολλούς Ιταλούς» και «πρόσωπα από πολλές δυτικές χώρες».
Οι φερόμενοι συμμετέχοντες, σύμφωνα με την έρευνά του, συναντιούνταν στην Τεργέστη, ταξίδευαν στο Βελιγράδι και στη συνέχεια μεταφέρονταν από σερβοβόσνιους στρατιώτες στα σημεία βολής πάνω από την πόλη.
Τι σημαίνει αυτό για το Βέλγιο;
Για τις βελγικές αρχές, τα νέα από το Μιλάνο λειτουργούν ως καμπανάκι. Η πιθανή εμπλοκή Βέλγων σε «σαφάρι ελεύθερων σκοπευτών» κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Σαράγεβο ανοίγει το ενδεχόμενο μιας εσωτερικής έρευνας, καθώς –όπως επισημαίνουν ειδικοί στο διεθνές δίκαιο– ορισμένες από τις πράξεις αυτές ενδέχεται να μην έχουν παραγραφεί. Οι ύποπτοι δεν θα μπορούσαν να προσαχθούν ενώπιον διεθνούς δικαστηρίου, αφού αυτό δεν υπήρχε όταν τελέστηκαν οι πράξεις, όμως η βελγική εισαγγελία έχει τη δυνατότητα να κινηθεί αυτεπάγγελτα. Αν οι κατηγορίες τεκμηριωθούν, οι εμπλεκόμενοι θα λογοδοτήσουν ως ιδιώτες για εγκληματικές πράξεις που πιθανόν συνιστούν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας — κατηγορία που δεν υπόκειται σε παραγραφή. Οι αποκαλύψεις, επομένως, φέρνουν το Βέλγιο αντιμέτωπο με ένα δύσκολο, αλλά απαραίτητο ερώτημα: αν θα αναζητήσει την αλήθεια για μια σκοτεινή πτυχή του πολέμου στα Βαλκάνια, ακόμη κι αν αφορά δικούς του πολίτες.