Η κλινική ψυχολόγος Σίλια Χριστοδούλου μας βοηθάει να επανεξετάσουμε την στάση μας στην περίοδο της πανδημίας του Covid-19
Οι ημερομηνίες που μας δίνουν οι ιθύνοντες λειτουργού ως ορόσημα. Διαμορφώνουν, σε αυτή την αλλόκοτη περίοδο που ζούμε, έναν περίεργο ορίζοντα νέων (;) ελευθεριών: 14 Μαρτίου, 4 και 18 Μαΐου, 8 Ιουνίου και πάει λέγοντας. Προετοιμαζόμαστε για την επόμενη περίοδο, ενώ συνάμα αναρωτιόμαστε αν θα επιστρέψουμε στην προηγούμενη, την παλαιά. Σε κάθε περίπτωση νέες συνθήκες διαμορφώνονται για όλους και καλούμαστε άμεσα ή έμμεσα να ευθυγραμμιστούμε με νέους κανόνες. Σήμερα φιλοξενούμε με χαρά, για μία ακόμα φορά στις σελίδες του Newsville.be, την κλινική ψυχολόγο Σίλια Χριστοδούλου, οι σκέψεις της οποίας μας δίνουν πολύτιμες αφορμές για να εξετάσουμε ακόμα μία φορά την στάση μας απέναντι στην πανδημία του Covid-19
Γράφει η Σίλια Χριστοδούλου*
Φτάσαμε να μιλάμε πλέον για άρση μέτρων εναντίον της πανδημίας που έχει ανατρέψει τα δεδομένα της καθημερινότητάς μας. Η ως τώρα κατάσταση όπως κι οι επόμενες εβδομάδες έχουν και θα εξακολουθούν να έχουν μη αμελητέες επιπτώσεις στον ψυχισμό και στις συμπεριφορές μας. Η πλειοψηφία έχει νιώσει δυσφορία σε σχέση με τις αναπαραστάσεις του ιού και της ασθένειας και σε σχέση με τις συνθήκες διαβίωσης. Ο ελεύθερος αξιοποιήσιμος χρόνος σε συνδυασμό με τον περιορισμό των κοινωνικών επαφών επιφέρει μια έντονη συναισθηματική φόρτιση που δεν είναι απαραιτήτως συνειδητή. Η διάσταση του φόβου μετάδοσης του Κορωνοϊού μάς φέρνει κοντά στο άγχος του θανάτου που αν και πολλές φορές ασυνείδητος, καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Είναι πολλά λοιπόν τα ευτράπελα κι οι διάφορες φάσεις που μας προτείνουν οι αρμόδιοι στο Βέλγιο θα μας οδηγήσουν σε νέα πλαίσια σκέψης και σε ακόμη περισσότερες πρωτόγνωρες ψυχοσυναισθηματικές καταστάσεις.
Πρώτα απ’όλα έχουμε να διαχειριστούμε μια διάσταση πένθους, όχι μόνο του πολύ μεγάλου αριθμού των νεκρών εξαιτίας του Κορωνοϊού μα και της πρωτύτερης ζωής μας που έχει αλλάξει τόσο ριζικά και θα συνεχίζει ν’αλλάζει ακόμη και μετά την καραντίνα καθώς οι οικονομικοπολιτικές επιπτώσεις θα κρατήσουν σε βάθος χρόνου. Σε γνωστικό επίπεδο μπορεί να παρατηρηθεί κάποια αδράνεια, σαν μούδιασμα της σκέψης ή αντιθέτως μια ευχάριστη εγρήγορση ως απόπειρα αναζήτησης λύσεων απέναντι στις δεκάδες δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε και πρέπει να υπερβούμε για να επιβιώσουμε. Σε μερικούς επέρχεται κορεσμός, κάτι που οι συνάδερφοι παιδοψυχολόγοι αντιλαμβάνονται και σε επίπεδο οικογενειακών δυναμικών ενώ σε άλλους αυξάνεται η παραγωγικότητα με την τηλεργασία, κάτι που είναι είτε μια πηγή ικανοποίησης, είτε παίρνει μορφές εργασιομανίας.
Το άγχος που συνδέεται με την απειλή του Covid-19 και ευρύτερα με την επιβίωσή μας αν δεν πάρει μορφή κρίσης πανικού βρίσκει διεξόδους σε διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς. Παρουσιάζεται η τάση σε εμμονικές σκέψεις και η διαμόρφωση αντι-φοβικών αντικείμενων ή συμπεριφορικών μοτίβων όπως π.χ. η σχεδόν υπομανική τάση οργάνωσης ή καθαρισμού των σπιτιών μας που δίνει μια αίσθηση ελέγχου στην ζωή μας. Στον καθένα από εμάς πυροδοτείται ο πυρήνας του ψυχαναγκασμού στο υποχονδρικό φάσμα της φοβίας ή και της αγοραφοβίας ώστε να μπορέσουμε να υιοθετήσουμε συμπεριφορές που συμβάλλουν στην πρόληψη μετάδοσης του ιού. Έτσι γινόμαστε σχεδόν όλοι μη παθολογικά φοβικοί και σχολαστικοί με την καθαριότητα και την απολύμανση. Όσοι δεν ακολουθούν τις νέες στρατηγικές θεωρούνται πλέον απ’τους ειδικούς «ψυχικά πάσχοντες» εφόσον μπαίνουν σε διαδικασία άρνησης πραγματικότητας για να αμυνθούν σε μια απειλή που τους ταράζει πιο έντονα τα εσώψυχα απ’τον μέσο όρο του πληθυσμού.
Οι συνθήκες εγκλεισμού κι απομόνωσης προκαλούν φαινόμενα που σε ακραίες περιπτώσεις θυμίζουν συμπτώματα ιδρυματοποίησης. Η αποχή απ’τις συνηθισμένες μας κοινωνικές συναναστροφές κι η αποκοπή από πολλά συγγενικά και φιλικά μας πρόσωπα μας φέρνει σ’επαφή με πρωτόγνωρα μη οικεία συναισθήματα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι αυξήθηκαν πολύ τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας το τελευταίο διάστημα. Σ’αυτό το επίπεδο μέσα βέβαια στα δικά του περιοριστικά πλαίσια, το διαδίκτυο και τα σημερινά τεχνολογικά μέσα παρέχουν πολλές δυνατότητες για υπάρχει κοινωνική συναναστροφή και να παραμένει μια αίσθηση επαφής παρόλο που δεν μπορεί να αντικαταστήσει 100% την φυσική παρουσία. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι το άγχος κι η αμηχανία απέναντι στο άγνωστο προσεχές μέλλον δημιουργεί μία εσωτερική αστάθεια, κάτι το απολύτως φυσιολογικό κυρίως για ανθρώπους που δεν έχουν την δυνατότητα της τηλεργασίας για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Μα και όσοι την έχουν δεν είναι απαραιτήτως τυχεροί καθώς πρέπει να συμφιλιώσουν με αλλόκοτο τρόπο τις επιταγές τόσο της οικογενειακής όσο και της επαγγελματικής ζωής. Το φαινόμενο υπερκόπωσης παρουσιάζεται ως φυσικό επακόλουθο της ανάγκης αφομοίωσης των γεγονότων και των πραγματικοτήτων που μας επιβάλλονται. Αλλαγές μπορούν να παρατηρηθούν ακόμη και στην σεξουαλική ζωή κάθε ατόμου είτε με πιο έντονη δραστηριότητα είτε με δυσκολία συνεύρεσης. Σε κάθε περίπτωση όλοι αναζητάμε νέους τρόπους να υπάρχουμε με τον «άλλο», είτε αυτός είναι ο σύντροφός μας, είτε το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Θα έλεγα ότι σε γενικές γραμμές η σχέση μας με τις έννοιες της επαφής, της απόστασης και του αποχωρισμού αλλά και με την παραβατικότητα ξαναθέτουν υποκειμενικά ερωτήματα. Σε ψυχαναλυτικούς όρους ανατρέχουμε σε παλινδρόμηση που μας βοηθάει να ξαναεπενδύσουμε με διαφορετικό τρόπο τους υποκειμενικούς τρόπους που η λίμπιντο του καθενός διανέμεται στο ψυχισμό του. Η σταδιακή άρση των μέτρων συμβάλλει καθώς καλούμαστε να ενεργοποιήσουμε τις δεξιότητες προσαρμογής μας απέναντι στις εξωτερικές αλλαγές. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία για αλλαγή, κάτι που μπορεί να είναι πολύ θετικό καθώς υπάρχουν συνθήκες δημιουργικότητας στην διοχέτευση κάθε ορμής. Για μερικούς αυτό σημαίνει παύση κι ευκαιρία για ενδοσκόπηση ενώ για άλλους εντατικοποίηση ή και ανακάλυψη νέων δραστηριοτήτων.
Ως πολίτες του κόσμου ξαναορίζονται οι επιλογές κι οι ατομικές μας ελευθερίες. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης θέτει συνεχώς ερωτήματα στους επιστήμονες, στους πολιτικούς αλλά και στον καθένα χωριστά και καλούμαστε πριν κάνουμε το οτιδήποτε να σταθούμε και να σκεφτούμε την επόμενή μας κίνηση. Η επιβολή της μάσκας δίχως την επιταγή της απομόνωσης πιστεύω ότι θα δώσει νέες διαστάσεις στις κοινωνικές συναναστροφές, κάτι που θα μπορέσουμε να αναλύσουμε στην συνέχεια. Πολλές λοιπόν οι προκλήσεις για όλους μας. Σημασία έχει να παρέχουμε στον εαυτό μας πλαίσια που να επιτρέπουν δευτερεύοντες μηχανισμούς άμυνας όπως ο συμβολισμός κι η μετουσίωση, διεργασίες δηλαδή που κινητοποιούνται όταν ο άνθρωπος δημιουργεί κοινωνικά αποδεκτά έργα και πράξεις και που αποδίδουν νόημα στην ζωή του. Με απλά λόγια είναι αναγκαίο να προσδοκούμε την συνέχιση της ζωής και των απολαύσεων της όπως την ξέρουμε ακόμη κι αν αυτή κάπως διαφοροποιείται. Άλλωστε αν έχουμε επίγνωση ότι είμαστε και το σύνολο των εμπειριών μας αποδεχόμαστε πιο εύκολα ότι κάθε μέρα που περνάει αφήνει το στίγμα της μέσα μας και στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον έξω κόσμο.
*Η Σίλια Χριστοδούλου είναι κλινική ψυχολόγος και ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια με πολυετή εμπειρία σε δομές ψυχικής υγείας στις Βρυξέλλες
Photos: Newsville.be