Γράφει η Όλγα Κουρνιώτη
Στον κόσμο των αρχαίων, οι άνθρωποι δημιουργούσαν μύθους, είτε για να εξηγήσουν τα έως τότε ανεξήγητα, ελλείψει σπουδαίων ανακαλύψεων των νόμων της φυσικής, είτε για να αποτυπώσουν, μέσω αυτών, γεγονότα της εποχής. Πιο συγκεκριμένα, κατά τα προϊστορικά – μινωικά χρόνια, η μυθολογική ‘γέννηση’ του χάλκινου ήρωα Τάλω συμβολίζει την τεχνολογική εξέλιξη στον τομέα της μεταλλουργίας. Ο χάλκινος ‘υπερήρωας’ Τάλως δημιουργήθηκε στη φαντασία των ανθρώπων για να προστατεύει τη μινωική Κρήτη από κάθε επίδοξο εχθρό. Σύμφωνα με τον μύθο, ο θεόρατος γίγαντας έμοιαζε με άντρα που το σώμα του ήταν κατασκευασμένο από χαλκό. Μια και μοναδική φλέβα μέσα στην οποία κυλούσε λιωμένο μέταλλο, αποτελούσε τον πυρήνα της ύπαρξής του, καθώς διέτρεχε το κορμί του από τον αυχένα ως τους αστραγάλους. Εκεί, βρισκόταν σφηνωμένο ένα χάλκινο καρφί που δεν άφηνε να χυθεί το υγρό που του έδινε ‘ζωή’. Ο Τάλως, ήρωας συμπεριφορών που θα άρμοζαν σε sci-fi ταινία της σημερινής εποχής, βουτούσε στη φωτιά και έπειτα σφιχταγκάλιαζε – και κατά συνέπεια έλιωνε – τους εχθρούς με το πυρακτωμένο του σώμα. Το πρώτο σενάριο ενός ρομπότ πολέμου αλλά ταυτόχρονα αρωγού του ανθρώπου. ¹
Στον κόσμο του Charlie Brooker και περίπου πέντε εκατομμύρια χρόνια μετά, ο Ash και η Martha είναι ζευγάρι, αγαπιούνται και αποφασίζουν να μετακομίσουν στο σπίτι που μεγάλωσε εκείνος κάπου στο πουθενά στην αγγλική εξοχή. Με την έλευσή τους κι έχοντας να ‘συνεφέρουν’ ένα παρατημένο σπίτι ο Ash πετάγεται σε κάποια δουλειά και δεν επιστρέφει ποτέ, όχι γιατί πήγε για τσιγάρα και δεν ξαναγύρισε, αλλά γιατί σκοτώνεται σε τροχαίο. Ο κινηματογραφικός χρόνος απόδοσης της ευτοπίας που αποδίδεται μέσω μιας οικείας σε όλους μας φυσιολογικότητας, κρατάει μόλις έξι λεπτά και τριάντα δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια, η Martha προσπαθεί ανεπιτυχώς να διαχειριστεί την ξαφνική απώλεια του συντρόφου της με έναν ασυνήθιστο τρόπο. Μια εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης της προσφέρει τη δυνατότητα να επικοινωνήσει ξανά με τον αγαπημένο της, μέσω συγκεκριμένης εφαρμογής. Όλα τα διαδικτυακά ‘αποτυπώματα’ που έχει αφήσει ο Ash στο διαδικτυακό του πέρασμα του, έχουν συλλεχθεί και έχουν δημιουργήσει μια ψηφιακή εφαρμογή του εαυτού του, μια ψηφιακή απομίμηση ανθρώπου που σκέφτεται και απαντά, όπως ακριβώς θα έκανε ο κανονικός. Για τα επόμενα δεκαοχτώ λεπτά, η Μάρθα παθαίνει το σύνδρομο ‘υπάρχει ζωή και μετά θάνατον’, απολαμβάνει την ουτοπία της πετώντας σε διαδικτυακά ‘σύννεφα’ (Cloud) και αποφασίζει να περάσει και στο επόμενο στάδιο που της προσφέρει η εταιρεία. Να δώσει σώμα στο ψηφιακό υποκατάστατο του συντρόφου της. Για τα υπόλοιπα είκοσι δύο λεπτά γινόμαστε θεατές της απόλυτης δυστοπίας καθώς ο Ash εμφανίζεται πλέον ως ανθρωποειδές ρομπότ, είναι ο ‘παραλίγο απόλυτος’ κλώνος του πρώην ζήσαντος. Τα έχει όλα εκτός από καρδιά, γεγονός που δεν μπορεί να διαχειριστεί τελικά η καρδιά της Martha.
Αυτά συμβαίνουν στο ‘Be right back’ ² , το πρώτο επεισόδιο της δεύτερης χρονιάς της σειράς Black Mirror που κυκλοφόρησε στις 11 Φεβρουαρίου 2013. Αν οι ορισμοί ευτοπία-ουτοπία-δυστοπία, μπορούν να αποδοθούν ως στάδια ανθρώπινης συμβίωσης, θα μπορούσαμε να πούμε πως το μεγαλοφυές μυαλό του σεναριογράφου Charlie Brooker, τα ξετυλίγει αρμονικά, δίνοντας πάντα έμφαση στο τρίτο εξ αυτών. Το Black Mirror είναι μια βρετανική σειρά αυτοτελών επεισοδίων που πραγματεύεται την επίδραση της τεχνολογίας στην κοινωνία και την ψυχολογία μας. Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα The Guardian, ο Charlie δηλώνει: «Χρησιμοποιούμε στο μέγιστο αυτές τις θαυμαστές ανακαλύψεις αλλά δεν αφιερώνουμε χρόνο στο να σκεφτούμε τις φοβερές επιπτώσεις. Το περισκόπιο ανακαλύφθηκε αλλά λίγο αργότερα κάποιος πυροβόλησε κάποιον άλλο»ᵌ.
Στον κόσμο της Microsoft, η λειτουργία προγραμμάτων που εκτελούν αυτοματοποιημένες εργασίες στο διαδίκτυο, και δη με την νεκρανάσταση θανόντων, συντελείται ήδη ⁴. Μέσω εικόνων και πληροφοριών βάθους ή δεδομένων βίντεο μπορούν να δημιουργηθούν μοντέλα 2D ή 3D συγκεκριμένων ατόμων. Η ιδέα ότι θα μπορούσαμε στο μέλλον, να μιλήσουμε σε μια προσομοίωση κάποιου που έχει εκλείψει, ανήκει στο παρόν. Τον Οκτώβριο του 2020, o Kanye West έκανε δώρο γενεθλίων στην Kim Kardashian ένα ολόγραμμα του αείμνηστου πατέρα της, Robert Kardashian. Το ολόγραμμα μίλησε για περίπου τρία λεπτά, απευθυνόμενο άμεσα στην Kardashian, επιβεβαιώνοντας εν μέρει τον δυστοπικά ευφυή Charlie Brooker και ενισχύοντας παράλληλα την ιδέα των ψηφιακών αναπαραστάσεων των νεκρών που μπορούν να επικοινωνήσουν πιο αυθεντικά με τους ζωντανούς.
Στον κόσμο του Καζούο Ισιγκούρο, και πιο συγκεκριμένα στο καινούριο βιβλίο του ‘Η Κλάρα και ο Ήλιος’ ⁵, η Κλάρα είναι ένα ανθρωποειδές ρομπότ προς πώληση, το οποίο παρατηρεί με ευαισθησία τον κόσμο μέσα από το κατάστημα στο οποίο βρίσκεται, καρτερώντας τη στιγμή που κάποιος άνθρωπος θα τη διαλέξει, ώστε να βιώσει και να απολαύσει τον ρόλο της ως Τεχνητή Φίλη. «Η Κλάρα και ο Ήλιος λαμβάνει χώρα στο εγγύς μέλλον, πρόκειται για μια «κοντινή δυστοπία». Οι ελίτ εργαζόμενοι έχουν «αντικατασταθεί» από μηχανές, η αριστεία επικρατεί, τα σπίτια και η ενδυμασία πολυτελή μα ομοιόμορφα. Η «Κλάρα και ο Ήλιος» αναφέρεται, επίσης, σε έναν πανδημικό κόσμο, στον οποίο τα εμβόλια διατηρούν την υπόσχεση για σωτηρία, αλλά η πραγματικότητα χιλιάδων θανάτων την ημέρα επιμένει και ένα σημαντικό μέρος του αμερικανικού πληθυσμού παραπλανιέται στο να πιστεύει ότι όλο αυτό δεν συμβαίνει» ⁶.
Στον δικό μας κόσμο, στο δικό μας παρόν, στο σήμερα και στο τώρα του καθένα, όπου όλοι θα έπρεπε να έχουμε έναν κοινό σκοπό, αυτό της μη αλλοιωμένης καρδιάς, συμβαίνει το εξής παράδοξο. Ζώντας ακόμα στη δίνη του ΠΑΕ (Παγκόσμιος Αόρατος Εχθρός) και βιώνοντας τα συνεπακόλουθα της ανθρωποφοβίας που έχει επιφέρει αυτή η κατάσταση, πολλοί άνθρωποι βιώνουν ανελέητη μοναξιά. Στην προσπάθεια τους να παραμείνουν υγιείς παραμένουν αποστασιοποιημένοι από άλλη φυσική παρουσία, ενοχοποιούν την αίσθηση της αφής επιλέγοντας ως εναλλακτική μορφή της φυσικής επαφής και της δια ζώσης επικοινωνίας, την επικοινωνία μέσω διαδικτύου, μιλώντας με ζωντανά ολογράμματα σε ποικίλες εφαρμογές, εξασκούν τα ακροδάχτυλά τους στο πάτημα κουμπιών σε μια εποχή που ένα screen shot και μια φωνητική καταγραφή μπορεί να μετατραπεί σε ψηφιακή ταυτότητα. Σκιαγραφούμε ψηφιακά το μέγιστο του εαυτού μας ή ακόμα πιο εύστοχα δημιουργούμε άθελά μας (;) ένα δυνητικό ρομπότ του εαυτού τους.
Κατά τα λεγόμενα του Casey Phillips, ανώτερου διευθυντή εμπειριών που βασίζονται στο AI (Artificial Intelligence) στο Intuit «ζούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από εποπτεία του καπιταλισμού, όπου το αντικείμενο προς πώληση είναι τα προσωπικά μας δεδομένα. Ζούμε, επίσης, την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης που ξεκλειδώνει νέους τρόπους αναπαραγωγής ανθρώπων και οι εταιρείες αγωνίζονται να αναπτύξουν κλώνους που εξυπηρετούν πλήθος σκοπών. Με τα άτομα να συνεχίζουν να μοιράζονται περισσότερο τον εαυτό τους στο διαδίκτυο, είναι δυνατό να δημιουργηθεί ένα αρκετά ακριβές chatbot βασισμένο κυρίως στα ψηφιακά ίχνη των ανθρώπων» ⁷.
Όλα αυτά που έρχονται, είναι ήδη εδώ. Το μόνο που μένει είναι να αναρωτηθούμε πόσο μακριά απέχουμε τελικά από το μέλλον;
¹ Τάλως, το πρώτο ρομπότ στην ιστορία
² Be right back – Black Mirror Season 2 E01
ᵌ Charlie Brooker The Guardian
⁴ Microsoft chatbot – Independent.co.uk
⁵ Η Κλάρα και ο Ήλιος, Πολιτεία
⁶ Η Κλάρα κι ο Ήλιος in.gr
⁷ Chatbots – reincarnation – Washington post