To 1956, ο Elvis Presley εμβολιάζεται ζωντανά στο Ed Sullivan Show, στο πλαίσιο της καμπάνιας για τον εμβολιασμό κατά της επιδημίας πολιομυελίτιδας, που είχε προκαλέσει τον θάνατο ή την παράλυση χιλιάδων παιδιών στις ΗΠΑ (ιδίως τα προηγούμενα 15 χρόνια) και θεωρείτο η πιο επικίνδυνη παιδική μεταδοτική ασθένεια. Το εμβόλιο, που ανακαλύφθηκε το 1955, ήταν υποχρεωτικό για τα παιδιά, όμως ήταν πολύ σημαντικό να το κάνει και η πλειοψηφία των εφήβων και των νέων (αν και ήταν λιγότερο ευάλωτοι) έτσι ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης και να καταπολεμηθεί ριζικά ο ιός. Χάρη σε αυτή την καμπάνια, το ποσοστό εμβολιασμού αυξήθηκε κατακόρυφα μέσα σε λίγους μήνες και πριν τελειώσει η δεκαετία τα κρούσματα είχαν μειωθεί κατά 90%, ενώ στη συνέχεια ο ιός εξαφανίστηκε σχεδόν εντελώς. Οι αντιεμβολιαστές δεν είχαν αρχίσει ακόμη να εμβολίζουν τη δημόσια υγεία. Ούτε και να αμφισβητούν την ιατρική και τη βιολογία…
«Η βιολογία είναι τώρα μεγαλύτερη από τη φυσική, με βάση τους προϋπολογισμούς, το εργατικό δυναμικό που απαιτείται ή το σύνολο των μεγάλων ανακαλύψεων. Η βιολογία είναι επίσης πολύ πιθανό να διατηρήσει το μεγαλύτερο κομμάτι από την πίτα της επιστήμης μέσα στον εικοστό πρώτο αιώνα. Η βιολογία είναι επίσης πολύ πιο σημαντική από τη φυσική, με βάση τις οικονομικές της συνέπειες, τις ηθικές περιπλοκές της ή τις επιπτώσεις που έχει πάνω στην ανθρώπινη δραστηριότητα», έγραψε το 2015 στα «Όνειρα της Γης και τ’ Ουρανού» (“Dreams of Earth and Sky”) o σπουδαίος επιστήμονας και στοχαστής Φρήμαν Ντάισον (Freeman Dyson) που στις 28 του Φλεβάρη συμπληρώθηκε ακριβώς ένας χρόνος από το θάνατό του, στα 96 του χρόνια.
Επτά χρόνια πριν είχε εκδώσει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και κατανοητά σύντομα (περίπου 5000 λέξεις) επιστημονικά δοκίμια που έχω διαβάσει ποτέ, το «Όταν η επιστήμη και η ποίηση ήταν φίλες» (“When Science & Poetry Were Friends”). Το οποίο τελείωνε έτσι: «Εάν η κυρίαρχη επιστήμη στην καινούργια Εποχή του Δέους είναι η βιολογία, τότε η κυρίαρχη μορφή τέχνης πρέπει να είναι ο σχεδιασμός των γονιδιωμάτων με σκοπό τη δημιουργία καινούργιων ποικιλιών ζώων και φυτών. Τούτη η μορφή τέχνης, που χρησιμοποιεί τη νέα βιοτεχνολογία δημιουργικά προκειμένου να βελτιώσει τις αρχαίες επιδέξιες τεχνικές των καλλιεργητών φυτών και εκτροφέων ζώων, παλεύει ακόμη για να γεννηθεί. Πρέπει να υπερβεί πολιτισμικά φράγματα αλλά και τεχνικές δυσκολίες, ενάντια αφενός στον μύθο του Φράνκενσταϊν και αφετέρου στην πραγματικότητα των γενετικών ελαττωμάτων και παραμορφώσεων.
Αν αυτό το όνειρο γίνει πραγματικότητα και η νέα μορφή τέχνης θριαμβεύσει, τότε μια καινούργια γενιά καλλιτεχνών, που θα συντάσσουν γονιδιώματα με την ίδια ευχέρεια που ο Μπλέικ και ο Λόρδος Βύρωνας έγραφαν στίχους, θα μπορούσε να δημιουργήσει μια πληθώρα νέων λουλουδιών και φρούτων και δέντρων και πουλιών για να εμπλουτίσει την οικολογία του πλανήτη μας. Η πλειονότητα αυτών των καλλιτεχνών θα είναι ερασιτέχνες, αλλά θα βρίσκονται σε στενή επικοινωνία με την επιστήμη, όπως συνέβαινε με τους ποιητές της προηγούμενης Εποχής του Δέους. Η καινούργια Εποχή του Δέους μπορεί να φέρει κοντά τους πλούσιους επιχειρηματίες, όπως ο Βέντερ και ο Κάμεν, τους ακαδημαϊκούς επαγγελματίες, όπως ο Χώσσλερ, και τη διεθνή κοινότητα των κηπουρών και των αγροτών και των εκτροφέων, να δουλέψουν από κοινού για να κάνουν τον πλανήτη όμορφο αλλά και γόνιμο, φιλόξενο τόσο στις τροχιλίδες όσο και στους ανθρώπους.»
Τη χρονιά που ο Έλβις έκανε το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας, ο Ντάισον δούλευε σε ένα πρόγραμμα που θα γινόταν ο πρόδρομος της σχεδίασης ενός μικρού και πολύ ασφαλούς πυρηνικού αντιδραστήρα που σήμερα χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο, σε νοσοκομεία και πανεπιστήμια, για την παραγωγή ιατρικών ισοτόπων. Έγραφε, σχετικά, σε μια επιστολή του με ημερομηνία 20 Ιουνίου 1956: «Το έργο μπορεί να αποδειχθεί πολύ συναρπαστικό ή μπορεί να είναι τρομερή αποτυχία. Είναι δύσκολο να το πούμε σήμερα. Σε πολλά σημεία μου θυμίζει τη Διοίκηση Βομβαρδισμών. Μια ομάδα από εμάς έχει αναλάβει τη θεωρητική σύλληψη ενός πυρηνικού αντιδραστήρα που θα είναι απόλυτα ασφαλής, ώστε να μπορούν να τον χειριστούν ανειδίκευτοι άνθρωποι χωρίς φόβο να ανατιναχθεί. Ένας τέτοιος αντιδραστήρας θα έχει μεγάλη ζήτηση σε νοσοκομεία και χώρους όπου χρειάζονται αντιδραστήρα, αλλά δεν θέλουν να απασχολούν μια ομάδα φυσικών για να τον φροντίζουν. Πρόκειται για έναν αρκετά σαφή στόχο και αν μπορούμε να κάνουμε κάτι προς αυτή την κατεύθυνση θα είναι συναρπαστικό. Από την άλλη μεριά, έχουμε την αίσθηση, όπως και στη Διοίκηση Βομβαρδισμών, ότι είμαστε απομακρυσμένοι από την πραγματική ζωή. Λίγοι από εμάς γνωρίζουμε κάτι για την πρακτική κατασκευή των αντιδραστήρων και δεν διαθέτουμε εγκαταστάσεις για πειράματα. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σκεφτούμε τις γενικές ιδέες και να τις προχωρήσουμε έως ένα προκαταρκτικό στάδιο σχεδιασμού. Ίσως βγει κάτι καλό από αυτό». Θεωρείται πολύ πιθανό ότι η εμπειρία της εργασίας από το 1943 μέχρι το 1945 στην Στρατηγική Διοίκηση Βομβαρδισμών της Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας (“RAF”) συνετέλεσε τα μέγιστα στο να γίνει ένας από τους φανατικότερους υπέρμαχους και εργάτες του πυρηνικού αφοπλισμού. Από την άλλη, η μέθοδος στατιστικής ανάλυσης που ανέπτυξε τότε για την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των βομβαρδισμών, στη συνέχεια τελειοποιήθηκε και εξακολουθεί μέχρι σήμερα χρησιμοποιείται στην επιδημιολογία.
Ο Freeman J. Dyson στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών στο Princeton, το 1972. Photo: William E. Sauro / The New York Times
Την προηγούμενη χρονιά από εκείνη που ο Έλβις έκανε το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας, και κατά την οποία η ασθένεια εξακολουθούσε να σκοτώνει κάπου μισό εκατομμύριο ανθρώπους κάθε χρόνο, ο Ντάισον διατύπωσε τη «γενική θεωρία της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα spin των ηλεκτρονίων και σε ένα εξωτερικό κβαντικό πεδίο» που είναι μία από τις πρώτες εφαρμογές της κβαντικής θεωρίας πεδίων στη φυσική του στερεού. Καταλάβατε τίποτα; Όχι. Εκτός κι αν έχετε κάποια στενή σχέση με τη φυσική. Εγώ πάντως δεν έχω… Ο Ντάισον πήρε την απόφαση να συσφίξει τη σχέση του με τη θεωρητική φυσική και να στραφεί σε αυτήν περισσότερο από τα μαθηματικά, με τον δικό του – ορθολογικό – τρόπο. Πριν να πάει στη RAF και ενώ σπούδαζε, είχε ενδιαφερθεί για την απόδειξη μιας υπόθεσης του Γερμανού μαθηματικού Καρλ Λούντβιχ Ζήγκελ (Carl Ludwig Siegel), στην θεωρία των αριθμών. Στο Λονδίνο, το 1945, έδωσε στον εαυτό του τρεις μήνες διορία: ή θα αποδείκνυε την υπόθεση και θα παρέμενε μαθηματικός, ή θα αποτύγχανε και θα γινόταν φυσικός. Απέτυχε. Σε τρεις μήνες είχε βελτιώσει τις συνθήκες της υπόθεσης, αλλά δεν την είχε αποδείξει. Έτσι, πήρε το δρόμο της θεωρητικής φυσικής. Θεωρητικά. Πρακτικά, ο Ντάισον ήταν ένας πολυπράγμων επιστήμονας. Και αυτό είχε και εξήγηση και τεκμηρίωση…
Ο Φρήμαν Ντάισον δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη μια επιλογή μεταφρασμένων στα ελληνικά κειμένων του που ετοίμαζε σε συνεργασία με την “Athens Review of Books”. Στον πρόλογο που είχε ετοιμάσει για αυτήν είχε, μεταξύ άλλων, γράψει: «Είχα την τύχη να φοιτήσω σε ένα πολύ παλαιό και παραδοσιακό σχολείο στην Αγγλία, μια εποχή που τα παλαιότερα σχολεία δεν έδειχναν και μεγάλο ενδιαφέρον για την επιστήμη και τα τρέχοντα ζητήματα. Η παραδοσιακή αντίληψη για τον σκοπό της εκπαίδευσης δεν ήταν η απόκτηση πρακτικών δεξιοτήτων, αλλά η μελέτη των Κλασικών. Κλασικά ήταν τα κείμενα σπουδαίων πολιτισμών του παρελθόντος και έπρεπε να τα διαβάζουμε και να τα μελετούμε στη γλώσσα που είχαν γραφτεί, τη Λατινική και την Ελληνική. Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου μου στο σχολείο το πέρασα παλεύοντας με τις αρχαίες γλώσσες. Απόλαυσα δύο από τους Λατίνους κλασικούς, την ποίηση του Οράτιου και την ιστορία του Τάκιτου, δύο συγγραφείς που επιχείρησαν μια επανάσταση ως προς το τυπικό ύφος της παραδοσιακής λατινικής ρητορικής τέχνης. Έβρισκα όμως βαρετούς τους επισήμως εγκεκριμένους Λατίνους συγγραφείς, Κικέρωνα, Ιούλιο Καίσαρα και Βιργίλιο. Πολύ περισσότερο έβρισκα του γούστου μου την αστρογόνο έκρηξη Ελλήνων συγγραφέων, από τους οποίους επί χίλια χρόνια ανάβλυζαν διαρκώς αριστουργήματα, δημιουργώντας την ποίηση και το δράμα και τη φιλοσοφία και την Ιστορία που αποτέλεσαν τη βάση του Δυτικού πολιτισμού. Το συγγραφικό μου ύφος και τη μακροσκοπική ματιά της ανθρώπινης μοίρας σε αυτούς ακριβώς τους αρχαίους Έλληνες τα οφείλω.
Έξι από εκείνους τους Έλληνες ερωτεύθηκα. Ο πρώτος ήταν ο Όμηρος με την «Οδύσσειά» του· το έπος ενός ανθρώπου που αγαπούσε τις περιπέτειες και τις εξερευνήσεις, που με την εξυπνάδα του ξεγελούσε τους θεούς· έργο που κλείνει με τη συγκλονιστική εμπειρία της επιστροφής του στο παραμελημένο του βασίλειο.
Έπειτα ήρθε ο Θουκυδίδης, ο «εφευρέτης» της Ιστορίας ως ακαδημαϊκής επιστήμης, αφηγούμενος με αυστηρή αμεροληψία την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, στον οποίο είχε συμμετάσχει ως στρατηγός. Είδε τον πόλεμο σαν μια πολύπλευρη καταστροφή, την οποία προκάλεσε και παρέτεινε η αφροσύνη των ηγετών τούς οποίους υπηρέτησε.
Τρίτος ο Ευριπίδης, ο πιο προσωπικός από τους τρεις μεγάλους τραγικούς, που επινόησε το νεότερο δράμα με την τραγωδία του «Άλκηστις». Ηρωίδα του έργου είναι μια νέα γυναίκα που αψηφά την καθεστηκυία αρχή και πληρώνει το τίμημα με τη ζωή της.
Τέταρτος ήταν ο Αριστοφάνης, επινοητής της κωμωδίας με το έργο του «Βάτραχοι». Ο θορυβώδης χορός των βατράχων ήταν μια παρωδία του ανθρώπινου χορού των τραγωδών.
Πέμπτος, ο Πλάτων, με τον διάλογό του «Φαίδων», παρουσιάζει τον δάσκαλό του Σωκράτη με τους νεαρούς του φίλους τη μέρα πριν την εκτέλεση να τους εξηγεί με φιλοσοφική αταραξία τούς λόγους για τους οποίους αποδέχεται τη θανατική ποινή που του επέβαλαν με την κατηγορία ότι διέφθειρε την αθηναϊκή νεολαία.
Έκτος και τελευταίος, ο Ευαγγελιστής Μάρκος· το Ευαγγέλιό του γράφτηκε στην Ελληνική γλώσσα των Ελληνιστικών Χρόνων και εγκαινιάζει μια νέα παράδοση χριστιανικής ελληνικής λογοτεχνίας, που θα ανθούσε στην Ανατολική Ευρώπη και στο Βυζάντιο για άλλα χίλια χρόνια ακόμα.
Αυτοί οι έξι συγγραφείς χάρισαν βαθιές ρίζες στην πεποίθησή μου ότι η πολυπραγμοσύνη είναι καθοριστικής σημασίας για την επιβίωση του ανθρώπου.
Οι Έλληνες δημιούργησαν έναν πολιτισμό που άντεξε και διαδόθηκε στον πλανήτη μας, επειδή ήταν αενάως και αθεράπευτα πολυπράγμονες. Ταξίδευαν ακαταπόνητοι και ίδρυαν πόλεις σε όλον τον κόσμο της Μεσογείου, επινόησαν νέες μορφές διακυβέρνησης και νέες μορφές τέχνης, γέμισαν τον ουρανό τους με ένα πολυποίκιλο πλήθος θεών και ηρώων, διατυπώνοντας διαρκώς νέα ερωτήματα και διαφωνώντας μεταξύ τους για τις απαντήσεις. Αριστοτέλη και Ευκλείδη δεν διάβασα, δύο από τους μεγαλύτερους Έλληνες συγγραφείς, που έγραψαν τα κλασικά εγχειρίδια των επιστημών και των μαθηματικών. Δεν χρειάστηκε να μου διδάξουν την τέχνη μου αρχαίοι στοχαστές. Είχα συνείδηση όμως του κυρίαρχου ρόλου της ελληνικής παιδείας στην μακρά ιστορία της επιστήμης, καθώς και στην άνθηση της ανθρώπινης πολυπραγμοσύνης.»
O Freeman Dyson στην έκδοση του THE ATHENS REVIEW OF BOOKS, τεύχος 110, Οκτώβριος 2019
Το «πολύ παλαιό και παραδοσιακό σχολείο», στο οποίο αναφερόταν, είναι το Winchester College, που είχε ιδρυθεί το 1382. Ο Φρήμαν Ντάισον γεννήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1923 στο Κρόουθορν του Μπέρκσαϊρ της Αγγλίας. Ο πατέρας του ήταν μουσικός και συνθέτης, που αργότερα έγινε διευθυντής στο Βασιλικό Κολλέγιο Μουσικής του Λονδίνου. Η μητέρα του είχε πτυχίο νομικής και μετά τη γέννησή του εργάσθηκε ως κοινωνική λειτουργός. Ο μικρός Φρήμαν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους μεγάλους αριθμούς και για το ηλιακό σύστημα. Στα 5 του υπολόγισε τον αριθμό των ατόμων στον Ήλιο. Στα 12 τον δέχθηκαν στο Winchester College, γνωστό για τις πολύ αυστηρές εξετάσεις με τις οποίες διάλεγε τους μαθητές του. Το περίεργο σύστημα του σχολείου αποδείχθηκε ιδιαίτερα επωφελές. Όπως περιέγραφε ο ίδιος: «το Winchester College δεν πίστευε στην ανάγκη να πιέζει τους πιο προικισμένους μαθητές του να παρακολουθούν τα κανονικά μαθήματα στην τάξη. Οι δάσκαλοί μας αναγνώριζαν με σοφία ότι μπορούσαμε να μάθουμε περισσότερα μόνοι μας. … Είχαμε μια καλή βιβλιοθήκη και άφθονο ελεύθερο χρόνο. Έμαθα πολύ περισσότερα από τους συμμαθητές μου, παρά από τους δασκάλους μου. Την τελευταία μου χρονιά στο Γουίντσεστερ περνούσα περίπου 7 ώρες την εβδομάδα στην τάξη».
Το σχολείο είχε και άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το έκαναν κορυφαίο, μα και πολύ ταιριαστό για τον Ντάισον. Κάθε σχολική χρονιά οργανωνόταν τρεις διαγωνισμοί σε κάθε τάξη και το βραβείο του μαθητή που κέρδιζε, ήταν μία επιταγή την οποία εξαργύρωνε αγοράζοντας βιβλία από το σχολικό βιβλιοπωλείο. Βλέποντας κάποιος τον κατάλογο των βιβλίων που είχε αγοράσει ο νεαρός Φρήμαν, συμπεραίνει ότι κέρδιζε πολύ συχνά αυτούς τους διαγωνισμούς και ότι οι επιλογές του ήταν κυρίως τα μαθηματικά, όμως δεν ήταν και τόσο σπάνιες εκείνης της φυσικής και της λογοτεχνίας. Ο καθηγητής των μαθηματικών εκμεταλλεύθηκε τη δυνατότητα που του έδινε το σχολείο και κάλεσε έναν νεαρό καθηγητή μαθηματικών του γειτονικού Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον για να κάνει μια φορά την εβδομάδα ιδιαίτερα στον Ντάισον, έχοντας την ταπεινότητα να αναγνωρίζει τη δική του αδυναμία να καλύψει τις ανάγκες του χαρισματικού μαθητή του. Ο οποίος στα 15 του πέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, όμως έμεινε για άλλα δύο χρόνια στο Γουίντσεστερ, διότι έπρεπε να γίνει 17 χρονών για να τον δεχθούν. Τα συστήματα των δύο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων έμοιαζαν καθώς και το Κέιμπριτζ είχε ελάχιστο οργανωμένο πρόγραμμα και κάθε φοιτητής είχε μεγάλη ελευθερία στην επιλογή των μαθήματων.
Ο Φρήμαν Ντάισον έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση για το εκπαιδευτικό σύστημα στο οποίο αναδείχθηκε και την εξέφραζε συχνά, πολλές φορές μαζί με τον προβληματισμό του για την εξέλιξη που αυτό είχε πάρει. Σε μια συζήτησή που είχε με τον Έλληνα μαθηματικό Μιχαήλ Ρασσιά λίγο πριν το θάνατό του και η οποία δημοσιεύθηκε μετά από αυτόν, είχε πει: «Είχα την τύχη να έχω σπουδάσει στην Αγγλία, σε μια περίοδο όπου το διδακτορικό δεν ήταν απαραίτητο εισιτήριο για μια ακαδημαϊκή καριέρα. Ήμουν πάντα ενάντια στο διδακτορικό σύστημα, καθώς γινόταν όλο και περισσότερο άκαμπτο όσο περνούσαν τα χρόνια. Ήταν ένα σύστημα σχεδιασμένο για έναν μικρό πληθυσμό Γερμανών φοιτητών τον 19ο αιώνα και ήταν καλά προσαρμοσμένο στις δικές τους ανάγκες. Είναι εντελώς ακατάλληλο για τις ανάγκες ενός μεγάλου και ποικιλόμορφου πληθυσμού φοιτητών στον 21ο αιώνα. Είναι ιδιαιτέρως επιβλαβές για τις γυναίκες, που έχουν να αντιμετωπίσουν το βιολογικό ρολόι της εγκυμοσύνης. Το άκαμπτο και μακροσκελές διδακτορικό σύστημα τους τρώει τα καλύτερά τους χρόνια. Αυτός είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που ταλαντούχες γυναίκες εγκαταλείπουν ακαδημαϊκές καριέρες. Είναι επίσης επιβλαβές για νεαρούς ανθρώπους όλων των φύλων που δεν τυχαίνει να ανήκουν σε πλούσιες οικογένειες ή οικογένειες της ανώτερης μεσαίας τάξης. Έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση και διαιώνιση της ανισότητας μεταξύ των πλούσιων και των φτωχών στις μοντέρνες κοινωνίες». Στο Κέιμπριτζ είχε καθηγητή ένας από τους κορυφαίους μαθηματικούς της εποχής, τον Γκόντφεϊ Χάρολντ Χάρντι (G. H. Hardy). Στην ίδια συζήτηση με τον Ρασσιά έλεγε: «Ο Χάρντι έκανε θαυμάσιες διαλέξεις στη Μιγαδική Ανάλυση και ευρύτερα στη Μαθηματική Ανάλυση σε μια ομάδα τεσσάρων φοιτητών που κάθονταν γύρω από ένα μικρό τραπέζι. Ετοίμαζε τις διαλέξεις του με ιδιαίτερη προσοχή, έτσι ώστε η συζήτηση να φτάνει σε μια εντυπωσιακή κορύφωση, ακριβώς όταν τελείωνε η ώρα. Περιλάμβανε ιστορίες από την προσωπική ζωή και τις ιδιοσυγκρασίες των διάσημων μαθηματικών που είχε γνωρίσει. Μιλούσε γρήγορα και με έναν πλούτο λεπτομερειών. Έτσι έπρεπε να παρακολουθώ την κάθε λέξη. Δίδασκε για τρεις ώρες την εβδομάδα χωρίς να επαναλαμβάνει ποτέ μια διάλεξη. Ήταν αντίθετος με το σύστημα εξέτασης Tripos που κυριαρχούσε στο Κέιμπριτζ εκείνη την περίοδο, ακριβώς όπως το διδακτορικό σύστημα κυριαρχεί σήμερα. Προσπάθησε και απέτυχε να καταργηθεί το Tripos, όπως κι εγώ προσπάθησα και απέτυχα να καταργηθεί το διδακτορικό».
Το 2018, όταν ο Φρήμαν Ντάισον ήταν 94 χρονών, κυκλοφόρησε το βιβλίο του: «Φρήμαν Ντάισον: Κατασκευαστής μοτίβων. Μια αυτοβιογραφία μέσα από επιστολές» (“Freeman Dyson, Maker of Patterns: An Autobiography Through Letters”). Στις σελίδες της αναφέρει μια ρήση του Χάρντι: «Ένας μαθηματικός, όπως ένας ζωγράφος ή ένας ποιητής, είναι ένας κατασκευαστής μοτίβων. Αν τα δικά του μοτίβα είναι πιο αναλλοίωτα από τα δικά τους, είναι γιατί είναι φτιαγμένα με ιδέες» (“A mathematician, like a painter or a poet, is a maker of patterns. If his patterns are more permanent than theirs, it is because they are made with ideas”). Ίσως απ’ αυτή τη ρήση να προκύπτει η πιο ταιριαστή λεζάντα για τον Φρήμαν Ντάισον: «Κατασκευαστής μοτίβων φτιαγμένων με ιδέες».
O Dyson και το βιβλίο του, Maker of Patterns: An Autobiography Through Letters