Το Τείχος

Τις προάλλες είχαν έρθει στις Βρυξέλλες κάποιοι μαθητές ενός αθηναϊκού λυκείου και επισκέφτηκαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Γνωρίζοντας την καθηγήτριά τους, συνεννοήθηκα να τους συναντήσω, μετά την ξενάγηση σ’ αυτό το ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο που εκπροσωπεί τα δημοκρατικά ιδεώδη της Ευρώπης, απέναντι, στο πάρκο της βιβλιοθήκης Solvay. Εκεί, σε μια ακρούλα, σχεδόν χωμένο πίσω από θάμνους, αλλά κάτω από τη σκιά των επιβλητικών κτιρίων του Κοινοβουλίου, έχει τοποθετηθεί ένα κομμάτι από το Τείχος του Βερολίνου. Ένα κομμάτι από το άχαρο μπετόν που του έδιναν ζωή τα graffiti των νέων, κυρίως, καλλιτεχνών. Τους μίλησα λίγο για την ιστορία του Τείχους. Πώς χωρίστηκε το Βερολίνο μετά την ήττα της Γερμανίας ύστερα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς το Berliner Mauer, αποτελούσε τμήμα των ενδογερμανικών συνόρων, που χώριζαν τη Γερμανία σε δύο κράτη, στην περιοχή του Βερολίνου. Πώς το είδαν οι Βερολινέζοι να ξεφυτρώνει σα μυθικό μανιτάρι στις 13 Αυγούστου 1961 και να χωρίζει συγγενείς και φίλους που είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει στην ίδια πόλη. Πώς άρχισαν οι τριγμοί του το φθινόπωρο του ’89 μέχρι την πτώση του στις 9 Νοεμβρίου 1989. Πώς ήταν το φυσικό και ιδεολογικό σύμβολο που χώριζε, όχι μόνο το Δυτικό Βερολίνο από το Ανατολικό, αλλά και την Δυτική από την Ανατολική Ευρώπη. Ήθελα να τους πω κι άλλα, αλλά, η ομήγυρης είχε αρχίσει να αραιώνει. Οι νεαροί ενδιαφερόντουσαν περισσότερο για βόλτες, παρά να ακούσουν για τον Ψυχρό Πόλεμο, τη διαίρεση της Γερμανίας, τη διαίρεση της Ευρώπης. Θεωρούσαν (Γνώρισαν) τη δημοκρατία και την ελευθερία ως δεδομένα αγαθά για να μπορέσουν να αντιληφθούν τι σήμαιναν οι απόπειρες των Ανατολικοβερολινέζων να περάσουν στο Δυτικό Βερολίνο μέσα από τις καλά φρουρούμενες συνοριακές εγκαταστάσεις του Τείχους. Πόσοι θανατώθηκαν… πόσοι συνελήφθησαν… 

Επισκέφτηκα το Βερολίνο για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 1986. Στο Δυτικό Βερολίνο διοργανωνόταν το Συνέδριο της Ομοσπονδίας Βιοχημικών Εταιριών. Στα διαλείμματα περπατούσα μέχρι το Τείχος ή μέχρι τα φυλάκια, όπως το γνωστό Check Point Charlie. Ένα απόγευμα συντροφιά με μια γερμανόφωνη φοιτήτριά μου (στη μνήμη της οποίας αφιερώνεται αυτό το άρθρο) περάσαμε στο Ανατολικό Βερολίνο να γευτούμε την ψυχροπολεμική του ατμόσφαιρα. Νιώθαμε ένα περίεργο ρίγος στη ραχοκοκαλιά μας. Οι φρουροί δεν ήταν καθόλου φιλικοί (το μόνο που τους ένοιαζε ήτανε πόσα γερμανικά δυτικά μάρκα είχαμε μαζί μας), οι άνθρωποι σκυθρωποί, κι εμείς είχαμε την εντύπωση ότι ένα άγρυπνο μάτι μας παρακολουθούσε. Νιώθαμε σαν ήρωες από φιλμ του Fassbinder. Περάσαμε την περισσότερη ώρα στο Pergamonmuseum θαυμάζοντας τις αρχαιότητες της Μιλήτου και της Περγάμου. Περπατήσαμε μέχρι το Berliner Ensemble να πάρουμε γεύση Brecht και μπήκαμε σ’ ένα πολυκατάστημα στην Alexandreplatz να γευτούμε σοσιαλιστική λιτότητα και αισθητική. Τα μάρκα που είχαμε έπρεπε να τα ξοδέψουμε. Ευτυχώς που οι δίσκοι κλασικής μουσικής κάλυπταν τις καταναλωτικές μας υποχρεώσεις! Μια προσπάθεια να φάμε σ’ ένα από τα ενδεικνυόμενα εστιατόρια, απέβη άκαρπη. Το τηγανισμένο λίπος που μας το πρόσφεραν για Wiener Schnitzel δεν κατέβαινε στα «δυτικά» μας στομάχια… Περάσαμε στο Δυτικό Βερολίνο μ’ έναν αναστεναγμό ανακούφισης και με μια ρυτίδα περισυλλογής στο μέτωπο. Δεν μας πέρναγε απ’ το μυαλό ότι αυτό το σιδερένιο, αγέλαστο, σύστημα θα κατέρρεε, ούτε βέβαια ότι το τσιμεντένιο Τείχος θα έσπαγε στα «εξ ων συνετέθη» για να γίνει τουριστικό σουβενίρ. Τρία χρόνια μετά οι νέοι θα κυμάτιζαν σημαίες και θα τραγουδούσαν πάνω στο Τείχος που κατέρρεε σα σκηνικό. Ο ενθουσιασμός της επικείμενης ελευθερίας δεν κλεινόταν πίσω απ’ τα τσιμέντα. Η Ευρώπη σιγά-σιγά ενωνόταν. 

Σήμερα το Βερολίνο είναι μια από τις ωραιότερες πρωτεύουσες του κόσμου. Κάποια μικρά κομμάτια του Τείχους έχουν αφεθεί, για να μην ξεχνάμε, και για να μας κάνουν να ευχόμαστε και τα άλλα «τείχη», που βρίσκονται στον κόσμο, μια μέρα να καταρρεύσουν.