«Πυροβολώντας έναν Ελέφαντα»: Ιστορία και μνήμη στο μουσείο του Tervuren

Αν και συχνά θεωρείται ως μια μεταφορά και κριτική της αυτοκαταστροφικής λογικής που αποτέλεσε τη βάση του βρετανικού ιμπεριαλισμού, οι σιωπές στο δοκίμιο του Όργουελ μιλούν περισσότερο από τα λόγια του. Δεν γίνεται παρά να αισθανθείς άβολα μπροστά στην απεικόνιση του αποικιοκράτη ως το απόλυτο θύμα της ιστορίας.

Ερχόμαστε, λοιπόν στο Σήμερα. Ένας ταριχευμένος ελέφαντας αποτελεί το κεντρικό θέμα στην αίθουσα «Τοπία & Βιοποικιλότητα» του Βασιλικού Μουσείο Κεντρικής Αφρικής, μέσα στο πάρκο Tervuren. To Mουσείο στεγάζεται σε ένα επιβλητικό παλάτι, μια μικρογραφία των Βερσαλλιών, που χτίστηκε το 1897 με αφορμή την τότε Διεθνή Έκθεση των Βρυξελλών.

Η έκθεση, με οικοδεσπότη τον μονάρχη Λεοπόλδο τον 2ο, παρουσίασε «θησαυρούς» από τις αποικίες του Βελγίου. Ανάμεσά τους κι έναν ανθρώπινο «ζωολογικό κήπο», όπου 267 κονγκολέζοι παρουσιάζονταν σαν εκθέματα. Επτά εξ αυτών έχασαν τότε τη ζωή τους, λόγω των συνθηκών, και πετάχτηκαν σε μαζικούς τάφους.

Όσο για τον ελέφαντα; Αυτός θανατώθηκε λίγες δεκαετίες αργότερα, για άλλη μια Διεθνή Έκθεση, με ακόμα μια θλιβερή παρουσία ενός «ανθρώπινου ζωολογικού κήπου». Ήταν το 1958, έχοντας πλέον φτάσει στο 2ο μισό του 20ου αιώνα. Ήταν η ίδια Διεθνής Έκθεση για την οποία κατασκευάστηκε και το Atomium, που έμελλε να γίνει το σήμα κατατεθέν των Βρυξελλών.

Μετά την ανεξαρτητοποίηση του Κονγκό, το 1960, το Μουσείο παρέμεινε, ίσως για να θυμίζει το τελευταίο αποικιακό μουσείο της Ευρώπης.

Και ύστερα, φτάνουμε στο 1998. Ήταν η χρονιά που εκδόθηκε το βιβλίο «Το Φάντασμα του Βασιλιά Λεοπόλδου» του Άνταμ Χότσιλντ (Adam Hochschild: King Leopold’s Ghost). O Χότσιλντ καταθέτει έναν παθιασμένο απολογισμό των πεπραγμένων των αποικιοκρατών στο Βελγικό Κονγκό. Το βιβλίο εξετάζει τη συγκλονιστική ιστορία της νυν Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, εστιάζοντας σε έναν από τους μεγαλύτερους εγκληματίες όλων των εποχών, το Βασιλιά Λεοπόλδο Β.

Το μουσείο έκλεισε το 2013 για να ανοίξει εκ νέου μετά από πέντε χρόνια ανακαίνισης. Μία μόνιμη έκθεση -ρατσιστικού περιεχομένου- έφυγε και την θέση της πήραν αντικείμενα τέχνης, θέματα για τον πολιτισμό και τις γλώσσες και την κουλτούρα της Αφρικής. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, τα θύματα της αποικιακής βίας στερούνται τη φωνή και τη μνήμη. Κι ο ελέφαντας εξακολουθεί να στέκεται εκεί. Παρά τους άρρηκτους δεσμούς του μουσείου με το αποικιακό παρελθόν – όχι μόνο λόγω της ουσίας του ως τόπου της ιστορικής κατανόησης αλλά, στην περίπτωση αυτή, από την ίδια τη θέση και την προέλευσή του – μόνο ένα δωμάτιο είναι αφιερωμένο στην ιστορία του Κονγκό. Ένα ακόμα μικρότερο κομμάτι αφορά τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν εκεί. Και οι παραλείψεις αυτές φέρνουν στο νου την συμπεριφορά του Όργουελ απέναντι στους βιρμανούς. Η σχεδόν ολοκληρωτική υποδούλωση ενός πληθυσμού περιγράφεται ευφημιστικά ως «βία μεγάλης κλίμακας».Παρά την ομόφωνη παραδοχή ότι ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών κυμαίνεται από 5 έως 15 εκατομμύρια, το συνολικό «έλλειμμα του πληθυσμού» θεωρείται ότι ανέρχεται σε πολλές εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως ακόμη και αρκετά εκατομμύρια.Παρόλο που είναι ευρέως διαθέσιμες, οι εικόνες των θυμάτων του Λεοπόλδου δεν εμφανίζονται πουθενά. Όπως πουθενά δεν θα βρει κανείς καμία αναφορά στις διεθνείς αντιδράσεις, πόσο μάλλον στην τοπική αντίσταση. Οι Κονγκολέζοι έχουν γίνει μια υποσημείωση στην δικιά τους την Ιστορία.Και σαν κερασάκι στην τούρτα. Ένας χάρτης με όλες τις ευρωπαϊκές αποστολές στο Κονγκό, που συνοδεύεται από την επιγραφή:
Ouvrir à la civilisation la seule partie de notre globe où elle n’ait point encore pénétré, percer les ténèbres qui enveloppent des populations entières, c’est une croisade digne de ce siècle de progrès. Léopold II, 1876.

Κι όμως, ήταν ο ίδιος ο Λεοπόλδος που άπλωσε το σκοτάδι σε έναν ολόκληρο λαό. Κι η τελευταία του νίκη δεν είχε έρθει ακόμα. Όταν παρέδωσε το Κονγκό στο Βέλγιο, το 1908, κατέστρεψε όλα τα αρχεία και κάθε ίχνος που μαρτυρούσε τις θηριωδίες του. «Μπορούν να πάρουν το Κονγκό μου, αλλά δεν θα μάθουν ποτέ τι έκανα εκεί».

Τα θύματα του Λεοπόλδου Β” δεν μπόρεσαν να έχουν φωνή, όσο έζησαν. Είναι τα σώματά τους που βασανίστηκαν, η ελευθερία που τους στερήθηκε, η αξιοπρέπειά τους που καταστράφηκε. Ας είναι όλα αυτά η δική μας μνήμη.

Πηγή: brusselstimes.com
Photos: wikipedia / AfricaMuseum facebook page