Ο καλύτερος γιατρός είστε εσείς

Είναι αλήθεια ότι τον τελευταίο αιώνα η ιατρική του δυτικού κόσμου, η ιατρική μας, έχει καταφέρει να « δαμάσει » πολλές ασθένειες, πιστώνοντας χρόνο σε ασθενείς οι οποίοι θα είχαν απότομα μοιραία κατάληξη σε προηγούμενες δεκαετίες. Όπως όμως ένα άλογο που όταν το « δαμάσεις » απαιτεί εν συνεχεία να το φροντίσεις, έτσι τα επιτεύγματα της σύγχρονης ιατρικής έχουν οδηγήσει παράλληλα με την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, σε αύξηση της πιθανότητας «εξαρτημένης» πλέον διαβίωσης. Με άλλα λόγια συναντούμε όλο και πιο συχνά ασθενείς που εξαρτώνται από επίσημους (νοσηλευτές) και ανεπίσημους (οικογένεια) βοηθούς για τις βασικές τους ανάγκες, και αυτό για μεγάλα χρονικά διαστήματα πριν τελικά καταλήξουν από την ή τις ασθένειες που οδήγησαν αρχικά στη μείωση της αυτονομίας τους.

Η παράταση της « εξαρτημένης » διαβίωσης έχει βεβαίως και το ανάλογο οικονομικό κόστος. Ενδεικτικά, η αμερικάνικη Medicare έχει υπολογίσει ότι το 30% των συνολικών εξόδων υγείας καταβάλλεται για τη φροντίδα στον τελευταίο χρόνο της ζωής. Ομοίως, ένας εβδομηντάχρονος σε οίκο ευγηρίας θα «κοστίσει» στην κοινωνία μέχρι το τέλος της ζωής του 65% περισσότερο απ´ότι ένας εβδομηντάχρονος υγιής. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι υγιείς ηλικιωμένοι, αν και αυξάνουν το προσδόκιμο επιβίωσης του γενικού πληθυσμού, δεν συμβάλλουν καθόλου στην αύξηση του κόστους της υγείας, με ενδείξεις μάλιστα ίσως και μείωσης αυτού. Δεν είναι συνεπώς το παρατεταμένο γήρας που κοστίζει, αλλά κυρίως η πολύχρονη ασθένεια και οι επιπτώσεις της στην αυτονομία του ατόμου.

Ανεκτίμητη πάντα όψη του νομίσματος, παραμένει το ψυχολογικό κόστος, τόσο για τον ίδιο τον ασθενή (αξιοπρέπεια, μείωση της ανεξαρτησίας, πλήγμα στην εικόνα του « εγώ »), όσο και για την οικογένεια ( τριβές, απώλεια του κοινωνικού και οικογενειακού ρόλου του συγγενούς, ανεπίσημες εργατοώρες, «caregiver’s burnout»). Το σύγχρονο συνεπώς δράμα της ύπαρξης του ανθρώπου, δεν είναι πλεόν η συνειδητοποίηση του θανάτου, αλλά το να βιώσει τη σταδιακή (και ενίοτε μαρτυρική) καθοδική πορεία του μέχρι το θάνατο. Το ότι θα πεθάνουμε αποτελεί κοινή συνείδηση και βεβαιότητα (σχεδόν όσο και οι φόροι κατα τους αμερικάνους). Εκεί όμως που ο καθένας μας μπορεί να κάνει τη διαφορά είναι στο πως. Εξ’ού και η μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλεται από τη διεθνή ιατρική κοινότητα για αύξηση του προσδοκίμου υγείας περισσότερο από το προσδόκιμο ζωής, ή επιστημονικά : «compression of morbidity».

Καθώς γηράσκουμε, μία σειρά βιολογικών αλλαγών λαμβάνουν χώρα στο σώμα μας. Ο ρυθμός με τον οποίον επέρχονται οι αλλαγές αυτές εξαρτάται τόσο από το γενετικό υλικό που φέρουμε, όσο και από εξωγενείς παράγοντες που μπορούμε να συμπτύξουμε στον όρο « lifestyle ». Και παρόλο που η ιατρική δεν μας έχει προσφέρει μέχρι τώρα το « φάρμακο-θαύμα » κατά του γήρατος, η βελτίωση της ποιότητας ζωής δια του lifestyle έχει αποδειχτεί ανέλπιστα αποτελεσματική. Η έρευνα Epi-Norfolk του 2008, παρακολούθησε 20.000 άνδρες και γυναίκες (υγιείς και μη) για ένα μέσο όρο 11 ετών. Ο πληθυσμός αυτός κατηγοριοποιήθηκε ανάλογα με την ύπαρξη τεσσάρων προστατευτικών και κυρίως αναστρέψιμων παραγόντων του lifestyle : όχι κάπνισμα, όχι οκνηρός τρόπος ζωής, βιταμίνη C >50micromol/l (το οποίο αντικατοπτρίζει ημερήσια κατανάλωση άνω των 5 φρούτων και λαχανικών) και μικρή κατανάλωση αλκοόλ (όχι άνω των 14 μονάδων= περίπου 14 ποτήρια κρασί ανά εβδομάδα). Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά, ήτοι : θνησιμότητα 4 φορές μικρότερη για το μέρος του πληθυσμού με 4 προστατευτικούς παράγοντες σε σχέση με αυτό χωρίς κανέναν και γενικότερα αντιστρόφως ανάλογη σχέση της θνησιμότητας με την ύπαρξη ενός, δύο, τριών ή τεσσάρων των ανωτέρω παραγόντων. Η ερμηνεία των συγγραφέων : κέρδος 14 χρόνων βιολογικής ηλικίας για το μέρος του πληθυσμού με 4 προστατευτικόύς παράγοντες !

Ανάλογα αποτελέσματα μας προσέφερε η έρευνα Epi-Potsdam που εξέτασε την επίδραση τεσσάρων παρόμοιων παραγόντων (όχι κάπνισμα, όχι παχυσαρκία, άσκηση 3.5 ωρών κατά μέσο όρο ανά εβδομάδα και υγιεινή διατροφή) πάνω στην πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, διαβήτη ή καρκίνου. Το αποτέλεσμα ήταν μείωση του συνολικού ρίσκου νόσησης κατά 80% !

Η νόσος Αλτσχάιμερ αποτελεί φλέγoν θέμα για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Οι παρούσες εκτιμήσεις αναφέρουν ότι, παγκοσμίως, περίπου 33 εκατομμύρια συνάνθρωποί μας υποφέρουν απ’ αυτόν τον τύπο άνοιας, αριθμός που προβλέπεται να τριπλασιαστεί μέχρι το 2050. Κι εδώ, η πρόληψη φαίνεται ιδιαιτέρως ευεργετική. Η μελέτη των Barns και Yaffe που εκδόθηκε στο επιφανές επιστημονικό ιατρικό περιοδικό Lancet Neurology, επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές: θεωρητική μείωση κατά 1 με 3 εκατομμύρια του αριθμού των νοσούντων από Αλτσχάιμερ εάν εξαλειφθούν 7 συγκεκριμένοι αναστρέψιμοι παράγοντες. Μεταξύ αυτών των παραγόντων, προέχουσα θέση κατέχουν το κάπνισμα και η έλλειψη φυσικής άσκησης.

Οι παρατηρήσεις αυτές δεν μένουν όμως μόνο σε θεωρητικό επίπεδο. Μία εξίσου πρόσφατη έρευνα υποστηρίζει την ευεργετική επίδραση της φυσικής άσκησης στις νοητικές λειτουργίες. Βασισμένοι πάνω σε προηγούμενες έρευνες που καταδείκνυαν ότι άνθρωποι με τακτική αθλητική δραστηριότητα παρουσιάζουν επιβράδυνση στη σμίκρυνση της υπεύθυνης για τη μνήμη εγκεφαλικής περιοχής (ιππόκαμποι), οι εν λόγω ερευνητές θέλησαν να εξετάσουν την επίδραση της τακτικής αερόβιας άσκησης πάνω στον εγκέφαλο αν την ξεκινήσουμε έστω και σε μεγάλη ηλικία. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα γυμναστικής (βάδιση για 40 λεπτά, 3 φορές την εβδομάδα), μέσου όρου ηλικίας 67 ετών, όχι μόνο ανέκοψαν τη σμίκρυνση των ιπποκάμπων, αλλά παρουσίασαν κι αύξηση 1-2% του μεγέθους τούτων μετά απο ένα έτος φυσικής άσκησης. Κατά τους συγγραφείς, αυτό αντιστοιχεί σε «αναστροφή» της εγκεφαλικής γήρανσης κατα 1 με 2 χρόνια!

Η προτεραιότητα του « προλαμβάνειν » έναντι του « θεραπεύειν » είναι λοιπόν αδιαμφισβήτητη. Πιθανότατα, ένα από τα σημαντικότερα στοιχήματα της ιατρικής και της κοινωνίας στα επόμενα χρόνια θα είναι ο προσανατολισμός των πολυδάπανων διαθέσιμων υπηρεσιών βεβαιως προς την « ασθένεια » αλλα ακόμα περισσότερο προς την « υγεία ». Εμείς οι γιατροί οφείλουμε να δώσουμε μεγαλύτερη βάση στην αρχή « ο υγιής να παραμείνει υγιής » και να μήν περιμένουμε να χαθεί το « πολυτιμότερο αγαθό » για να δράσουμε. Κατά μία σοφή λαϊκή ρήση.. «λίγα γραμμάρια πρόληψης είναι πολλά κιλά θεραπείας».

Η ανάγκη ενός μοντέλου εξατομικευμένης προληπτικής ιατρικής είναι επιτακτική. Σε αυτό το μοντέλο δίνεται έμφαση στις ιδιαίτερες ανάγκες του ατόμου με στόχο την απομάκρυνση των παραγόντων και των συνηθειών που απειλούν την υγεία, πριν εκδηλωθούν τα δυσμενή αποτελέσματα αυτών. Η αντιμετώπιση του ασθενούς πρέπει να είναι ολιστική, εμπλέκοντας κατ’ανάγκη γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων. Το σημαντικότερο όμως σημείο, ώστε το μοντέλο αυτό ν’αποφέρει τους καρπούς του είναι η συνεργασία ιατρού-ασθενούς. Αυτό συνεπάγεται την ενεργή συμμετοχή του ασθενούς. Ο γιατρός πρέπει να επιλέξει μαζί μας τον καλύτερο δρόμο και να μας βοηθήσει να τον διαβούμε. Πρέπει επίσης να προσαρμόσει το πρόγραμμα προληπτικής ιατρικής στις ανάγκες μας ώστε να γίνει μέρος της ζωής μας, Από την άλλη πλευρά όμως, εάν δεν επιστρατεύσουμε εμείς τη δική μας ενέργεια κι ενίοτε αυτοπειθαρχία, τα αποτελέσματα θα αργήσουν πολύ. Διότι, η έλλειψη μέτρου και πειθαρχίας έχουν οδηγήσει την Ελλάδα, παρά τη διάσημη μεσογειακή της δίαιτα, πέμπτη στην παγκόσμια κατάταξη των κρατών με μεγαλύτερη παχυσαρκία.

Αποβλέποντας λοιπόν σε ποιοτικά χρόνια και σε ένα μέλλον με όσο το δυνατόν λιγότερες ασθένειες, νοσηλείες και « λειτουργικές » εξαρτήσεις, η ενεργή συμμετοχή σας είναι εκ των ων ουκ άνευ. Ο καλύτερος γιατρός (του εαυτού σας) είστε εσείς.

Mαρία-Αικατερίνη Παπαδοπούλου

Ειδικός  Παθολόγος , Γενεύη

Σαμαράς Δημήτρης και Σαμαράς Νικόλας.

Ειδικοί Παθολόγοι, Γηρίατροι, Board Members of The American Board of Anti-aging and Regenerative Medicine.

Επιστημονικοί συνεργάτες του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Γενεύης

-Τμήμα Ειδικής Παθολογίας, Αποκατάστασης και Γηριατρικής

- Τμήμα Κλινικής Διατροφής

Επικοινωνία : Cabinet médical, Avenue Eugène-Pittard 34, 1206 Genève