- - https://www.newsville.be -

Ο Δεκέμβριος στις γλώσσες της Ευρώπης

Ο Δεκέμβριος είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους. Το όνομά του ωστόσο προέρχεται από το λατινικό decem, που σημαίνει «δέκα». Η σύγχυση αυτή δεν είναι ακατανόητη, αν σκεφτούμε ότι το ρωμαϊκό καλεντάρι, από το οποίο εξάλλου έχουμε πάρει τις ονομασίες όλων των μηνών, είχε δέκα μήνες, με τον Δεκέμβριο να είναι ο τελευταίος και τότε. Το ημερολογιακό έτος ξεκινούσε τότε από τον Μάρτιο, όταν όμως αργότερα μπήκαν στις πρώτες θέσεις ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, η ακολουθία άλλαξε και ο Δεκέμβριος έγινε ο δωδέκατος μήνας.

Το λατινικό December πέρασε στο σύνολο σχεδόν των ευρωπαϊκών γλωσσών, με λίγες μόνο εξαιρέσεις που διαφοροποιούνται. Στον χάρτη που ετοίμασε ο τσέχος γλωσσολόγος και μπλόγκερ, Jakub Marian, φαίνεται με κόκκινο χρώμα η διάδοση της λατινικής ονομασίας, ενώ με τα υπόλοιπα χρώματα (πράσινο, μπλε, καφέ ή άλλο) οι κατά τόπους εξαιρέσεις. Ας τις δούμε…

december-european-languages

Το πολωνικό grudzień, το ουκρανικό hrúden’, και το grudźyń (διάλεκτος της Σιλεσίας) προέρχονται όλα από μια κοινή σλαβική ρίζα, το gruda, που σημαίνει μεταξύ άλλων «σβώλος», σχετιζόμενο πολύ πιθανόν με την παγωμένη γη.  Στα λιθουανικά είναι gruodis, το οποίο επίσης με τη σειρά του επηρεάστηκε από την πολωνική λέξη, ενώ το λευκορωσικό snjéžan’ σημαίνει «μήνας του χιονιού».

Η ετυμολογία του τσεχικού prosinec και του κροατικού prosinac δεν είναι εντελώς ξεκάθαρη. Μια θεωρία λέει ότι είναι πιθανό να προέρχονται από το παλαιοσλαβικό ρήμα prosinoti, που σημαίνει «λάμπω» (αναφορά στον ήλιο). Μια άλλη θεωρία το θέλει να προκύπτει από την λέξη proso, που είναι ένα είδος σιτηρού που παλαιότερα καταναλωνόταν την περίοδο του μήνα αυτού.

Το ιρλανδικό Nollaig προέρχεται από το λατινικό nātālīcius, “γενέθλια”. Το ουαλικό Rhagfyr σημαίνει στην κυριολεξία «περικοπή», αναφερόμενο στο ότι οι μέρες μικραίνουν. Το γαελικό (σκοτσέζικο) Dùbhlachd προέρχεται από το dubh, “μαύρο”. Ομοίως και το βρετονικό Kerzu και το κορνουαλικό Kevardhu που σημαίνουν “κατάμαυρο”.

Η αλβανική λέξη dhjetor έχει την ρίζα της στο λατινικό december, μεταφραζόμενο ωστόσο στα αλβανικά, καθώς dhjetë είναι το «δέκα» στην γλώσσα. Βέβαια και οι δύο λέξεις, -decem και dhjetë ανάγονται στην ίδια πρωτο-ινδοευρωπαϊκή ρίζα, όπως φυσικά και το αγγλικό “ten”.

Ορισμένες λέξεις των ισπανικών διαλέκτων, όπως το αστουρικό avientu, το αραγονέζικο aviento και το βάσκικο abendu, όλα τους προέρχονται από την λατινική λέξη adventus, που σημαίνει «ερχομός».

Το mes’e idas που συναντάμε στην Σαρδηνία προκύπτει από το λατινικό idus (“ειδοί” στα ελληνικά) που στο ρωμαϊκό ημερολόγιο προσδιόριζαν τα μέσα του μήνα (θυμηθείτε και την παροιμιακή φράση «αι ειδοί του Μαρτίου», που την λέμε για μια δυσοίωνη περίσταση, κι έμεινε στην ιστορία επειδή η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα συνέβη στις 15 Μαρτίου). Το nadale επίσης, της ίδιας περιοχής, αναφέρεται στην Γέννηση του Ιησού.

Τέλος, στα τούρκικα ο Δεκέμβριος λέγεται Aralιk, που θα πει «μεσοδιάστημα». Κι αν η λέξη σας θυμίζει το ελληνικό «αραλίκι» δεν είναι λάθος, καθώς από εκεί έλκει την σημασία του. Ο λόγος βέβαια που στα ελληνικά υπάρχει αυτή η μετατόπιση στην σημασία έχει να κάνει με το γεγονός ότι στα παλαιά χρόνια, τότε που η κοινωνία ήταν πιο εντόνως αγροτική, ο μήνας Δεκέμβριος ήταν αυτός με τις λιγότερες αγροτικές εργασίες. Συνεπώς ήταν στην πραγματικότητα μήνας ξεκούρασης, ανεξαρτήτως γιορτών ή όχι.

 

Πηγή: jakubmarian.com
Κεντρική φώτο: από την σειρά του Γιάννη Τσαρούχη -οι 12 μήνες-, 1972.