Από την Σίλια Χριστοδούλου
Είπα να μην σχολιάσω καθόλου το τι συνέβη στην Αμερική γιατί ο αθλητής τα είπε όλα με τον τρόπο του, στηρίζοντας το βίωμά του όπως μόνο αυτός ξέρει. Κι άλλωστε η σιωπή προσδίδει σεβασμό όταν δεν είναι αδιαφορία. Δεν μπορώ όμως παρά να φανερώσω πόσο κέντρισε το ερευνητικό ενδιαφέρον μου σε θέματα διαδικτυακής έκφρασης, η πληθώρα σχολίων που συλλέγουν δημοσιεύσεις βίντεο ή συνεντεύξεων του αστέρα του μπάσκετ Giánnis Antetokoúnmpo, όπως καταγράφεται το όνομά του στην Βικιπαίδεια.
Συναισθήματα εθνικής περηφάνιας κατέκλεισαν τα κοινωνικά δίκτυα καθώς και διαφόρων ειδών «εμφύλιοι» ως προς την θέση της « question des origines » όπως θα αναφέραμε όσοι γνωρίσαμε τα έδρανα του Alex Lefebvre. Της «καταγωγής», «εθνικότητας», «υπηκοότητας» του δημοφιλούς «Γιάννη» που επανέφερε στην παγκόσμια σκηνή το δεύτερο «ν» του ονόματός του, αυτού που είχε αφαιρέσει ο Γιάνης Βαρουφάκης, όπως πολύ σωστά μου υπενθύμισε διαδικτυακά με τον τρόπο του ένας παλιός δάσκαλος φυσικής των Βρυξελλών.
Ο ενάρετος και ταλαντούχος αυτός νέος έγινε αφορμή οι πανταχού «Έλληνες» να χρειαστεί να νιώσουμε, έστω και εν μέρει για μερικούς, έστω και για λίγο στο άκουσμα του όποιου ενδιαφέροντος μας για την αθλητική επικαιρότητα, περήφανοι για τα επιτεύγματα αυτού που εκπροσωπεί την Ελλάδα. Όχι γιατί ο μπασκετμπολίστας προβάλλει έντονα την Ελλάδα προωθώντας την, αλλά γιατί συμβολίζει και την επιτυχία κάποιου που η σταδιοδρομία του στιγματίστηκε ανεξίτηλα από την συγκεκριμένη περίοδο της «κρίσης» και των επιπτώσεών της στην πατρίδα μας. Ως επί το πλείστον, φέρει ως παιδί μεταναστών κάτι το οποίο μπορεί να κάνει την κοινή γνώμη ν΄ αντανακλά τα ερωτήματα που θέτει η προσφυγική κρίση στα σύνορα της κάθε χώρας που καλείται να φέρει απαντήσεις στο μεγαλύτερο δράμα που διανύει η ανθρωπότητα στο σύνολό της μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ακόμη κι αν μερικοί δεν αναγνωρίζουν στον 22χρονο αθλητή το υποκειμενικό του συναίσθημα πολιτιστικής ταυτότητας, που του καθρεφτίζει και του έχει αποδώσει στο παρελθόν με όλες τις απαιτούμενες γραφειοκρατικές αποδείξεις, μα και τιμές, η ελληνική κυβέρνηση, ο «Γιάννης, ο Έλληνας», ο « viral Greek Freak » κάνει αίσθηση που ξεπερνάει τον χώρο του ΝΒΑ.
Πολλοί μιλάνε για DNA κι αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα στην εποχή μας. Ένας άνθρωπος «άρρεν», «άντρακλας ως εκεί πάνω», με τα δικά του χαρακτηριστικά και χαρίσματα ούτως ή άλλως αντανακλά διαφορετικότητα. Το «εγγενές» με το «επίκτητο» είναι ένας διάλογος που στον χώρο της φιλοσοφίας όπως και της επιστήμης περιχαράζει, είναι λογικό λοιπόν να επανέρχονται στην σκηνή τέτοια ερωτήματα. Τι σημαίνει λοιπόν την εποχή που η επιστήμη της επιγενετικής κάνει τεράστια άλματα μια «επίκτητη ελληνικότητα»;
Ο καθένας μας καλείται να τοποθετηθεί απέναντι στον Κολοσσό της καλαθοσφαίρισης όχι σαν «ειδήμων» ή «επικριτικός γονιός» που θα κρίνει τον νεαρό Αντετοκούνμπο για το κατά πόσο είναι Έλληνας ή όχι, αλλά για το πώς θα στηρίξουμε αυτόν τον συνάνθρωπό μας σε ένα έργο που είναι πέρα από ατομικό, συλλογικό. Το άθλημά του άλλωστε είναι ομαδικό.
Τι είναι ομάδα; Η οικογένεια; Ο Γιάννης στην Αμερική, ο Θανάσης στην Ισπανία, ο Κώστας, ο Αλέξης, ο Φράνσις που έμειναν κάπου πίσω στην ομηρική περιπλάνηση της οικογένειάς τους όπως την άνοιξε ο πατέρας τους Τσαρλς; Καμιά φορά αυτά που διαβάζω με κάνουν να αναρωτιέμαι αν μερικοί ρωτούν «είναι η Βικτώρια Αντετοκούνμπο αρκετά Ελληνίδα μάνα για να λέμε τον Γιάννη προαγωγό της Ελλάδας;» με κίνδυνο ν’ ακυρώνουμε τα βήματα του Γιάννη σαν ενήλικα. Πράγματα δηλαδή που για πολλούς Έλληνες του εξωτερικού που έχουν «αγκαλιάσει» τα καλά της πολυπολιτισμικότητας δεν στέκουν. Είναι όμως τόσο αυτονόητες κάποιες απαντήσεις όταν μια δεδομένη «κοινή λογική» κοινοποιείται εκτός του πλαισίου που την αυτοπροσδιορίζει;
Με την καβαφική Ιθάκη στον νου ας πιάσουμε έναν σταθμό της πορείας του ατόμου Αντετοκούνμπο : το ΝΒΑ. Ήρθαν λοιπόν τα βήματα του πολύτροπου αυτού καινούργιου Οδυσσέα να γράψουν με χρυσά γράμματα το όνομά του με όλα τα μίντια να βροντοφωνάζουν την νίκη του πιο λαμπρού μας εκπροσώπου σ’αυτόν τον χώρο γιατί ναι, έχει σημασία που ο δρόμος από τα Σεπόλια ως την Νέα Αγγλία ακολούθησε τα συμβολικά χνάρια του Νίκου Γκάλη στην Αμερική, που βρήκε ο Γιάννης Αντετοκούνμπο.
Μερικοί σημείωσαν ότι οι αθλητικές επιτυχίες υπήρξαν πάντα λίγο «στάχτη στα μάτια» για συλλογικότητες και τους πολιτικούς εκπροσώπους τους που έχουν άλλες επιταγές, πιο κρίσιμες όταν καλούμαστε να πάρουμε αποφάσεις. Αυτήν την φορά αναρωτήθηκα αν όντως πρόκειται απλά για μια είδους ένεση αυτοπεποίθησης της πληγωμένης μας ελληνικότητας ενώ υπάρχουν προβλήματα που πρέπει άμεσα να λυθούν. Προϋπάρχει όμως και μια Άννα Κορακάκη που έβαλε στο στόχαστρο όλους μας τους φαντασιακούς εχθρούς σαν έθνος και κέρδισε. Δεν αιμορραγεί λοιπόν ο ασθενής, «ο τραυματίας οικονομικού πολέμου, ο μέσος Έλληνας» αλλά «νοσεί» ακόμη. Κι όλοι με «ελληνική συνείδηση» στην «ευρωπαϊκότητά» μας ή όχι τρέχουμε να συνδράμουμε. Έτσι είναι κάθε λογής ναυάγια.
Ας σταθούμε κι εμείς μεθοδικά στο lapsus linguae* του Γιάννη Αντετοκούνμπο στην συνέντευξη που έδωσε στα ελληνικά μετά την νίκη του. Δεν πίστεψα τι άκουσα κι επανέλαβα το βίντεο πολλές φορές. Το ανεπαίσθητο «σαρδάμ» με πολύ μεγάλη ταχύτητα εκφοράς του στο ακουστικό κύμα της φωνής του αστέρα, βγάζει ξεκάθαρα την ηχητική αλληλουχία / «φώνημα» που αντιστοιχεί στην φράση ΕΝ ΖΩΗ**. Τίνι τρόπω μπορούμε να ακούσουμε το «Εν ζωή» που ξεστόμισε ο 1-5 pointguard ; Μπορεί βέβαια και να μην ήταν καμιά γλώσσα λανθάνουσα αλλά ο νέος από τα Σεπόλια να μιλάει «αθηνέικα» πιο γρήγορα από εμένα. Αν όμως επιθυμούμε να κατανοήσουμε την λογική που εδραίωσε ο βιεννέζος γιατρός Σίγκμουντ Φρόυντ καλούμαστε να ανατρέξουμε στις αρχές της ζωής του μπασκετμπολίστα μας.
Ο Γιάννης γεννήθηκε Αθήνα. Και θέτει, όπως πολλοί Αθηναίοι πριν απ’ αυτόν, καίρια ερωτήματα ως προς την πολυσημία των ταυτοτήτων του, πέρα τους νόμους που θέσπισαν την υπηκοότητα του ως σύμβολο επιτυχίας της χώρας μας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο τρόπος που αντέδρασαν πολλοί «Έλληνοαμερικάνοι» με το να ασπάζονται κομμάτια της ελληνικής τους ταυτότητας για τα οποία ντρεπόντουσαν στο παρελθόν, σαν τον απόηχο του ρατσισμού που είχαν να αντιμετωπίσουν οι μεγαλύτεροί τους στην νέα ήπειρο τον περασμένο αιώνα. Γιατί ο αθλητισμός όπως η τέχνη του μπάσκετ αυτό κάνει στο πλαίσιο τέτοιων αγώνων. Βγάζει από τα γκέτο κοινωνικής απομόνωσης και στιγματισμού, τα πιο σπάνια διαμάντια. Κι όσο ο κόσμος μιλάει για τον Έλληνα άσσο, οι Έλληνες θα μιλάνε για Νιγηρία.
Κάθε αθλητής που σέβεται την χαλιναγώγηση των ορμών του μέσω της εξάσκησης θα μας θυμίζει σε κάθε άκρη της γης, αυτό που είπε με τα λόγια του ο Γιάννης ο Αντετοκούνμπο, κάτι γνωστό απ’ τα χρόνια της Ολυμπίας : νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεῖ. Οι σκέψεις πάντα κρατούν χέρι-χέρι τις λέξεις κι επαναφέρουν την θύμηση. Η σκέψη των Ολυμπιακών Αγώνων λοιπόν που ξυπνάει αυτή η φράση στην αρχαία, μας επαναφέρει σ’ένα στιγμιότυπο. Η επίκληση στον Απόλλωνα ολοκληρώνεται όταν η πομπή κάνει στάση στην ιερή Ελιά. Πριν η πρωθιέρεια ανάψει την δάδα για να ξεκινήσει η λαμπαδηδρομία, ο «αμφιθαλής παίς», δηλαδή ένας νέος που έχει εν ζωή και τους δύο γονείς του, κόβει ένα κλαδί, σύμβολο Ειρήνης κι έπαθλο Νίκης.
Εν περίοδο μαχών μεταξύ των πόλεων-κρατών, με οίστρο απέναντι στην ενόρμηση του Πολέμου, μια συμβολική πράξη που είναι αυτή της αφής της φλόγας ερχόταν να σηματοδοτήσει μια δεύτερη, την αρχή της λαμπαδηδρομίας, δημιουργώντας μια περίοδο εκεχειρίας κι ειρήνης που αποσκοπούσε, όπως και σήμερα στην ομαλή εξέλιξη των αγώνων σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Στο αρχαίο στάδιο της Ολυμπίας λοιπόν, με αμεσότητα, μπροστά στο τότε «πολυπολιτισμικό» κοινό των αγώνων, εδραιωνόταν, όπως συνεχίζει η παράδοση απ’το 1896 και μετά, μια απ’τις πολλές βάσεις που θεσπίζουν την ελληνικότητα πριν υπάρξει το κράτος που ξέρουμε σήμερα.
Το προσφυγικό ζήτημα σήμερα τραντάζει την έννοια του κράτους σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Από τα δράματα σε γείτονες χώρες, στα δικά μας νησιά μέχρι το σοκ του Μπρέξιτ που ταρακούνησε το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα και τον τοίχο του Ντόναλντ Τραμπ, η λέξη Κράτος τι σημαίνει χωρίς την αδερφική φιγούρα της Βίας που μυθολογικά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη;
Αλλά καιρός να διακόψω την λεκτική μου περιπλάνηση και να σταθώ σ’ένα «εύρημα» τιμώντας εμμέσως και τον μεγάλο θεωρητικό της ψυχανάλυσης Ντόναλντ Γουντ Γουίνικοττ. Αν η λύση σε θέματα αδιεξόδων ατομικής ταυτότητας είναι μια συλλογική απάντηση σε ένα προσωπικό αίτημα τότε, όλα όσα ζητάμε απ’το Κράτος λέει ο Benjαmin Constant, ο σκεπτόμενος συγγραφέας και πολιτικός του 18ο αιώνα, είναι «η εγγύηση των απολαύσεών μας».***
Θα φύγω λοιπόν απ΄την Ελβετία των περασμένων αιώνων που μίλησε στα γαλλικά ο εν λόγω Βενιαμίν και λακωνικά θα σας προτείνω έναν ορισμό για λήμμα κάποιας φανταστικής σημερινής εγκυκλοπαίδειας.
Αντετοκούνμπο: ο μεγαλύτερος εν ζωή αμφιθαλής Έλληνονιγηριανός ενήλικας.
Ερμηνεύστε το όπως αγαπάτε.
Η Σίλια Χριστοδούλου είναι κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια με «λακανικό παρελθόν». Ζει στις Βρυξέλλες – κατάγεται και από την Κύπρο.
* «γλώσσα λανθάνουσα τ” αληθή λέγει» που έλεγαν κι οι «αρχαίοι ημών πρόγονοι»
**γύρω στο 1’17’’ της σχετικής ανάρτησης βίντεο της συνέντευξης The Pappas Post έτσι όπως κυκλοφόρησε στο κοινωνικό δίκτυο Facebook.
***Κορνήλιος Καστοριάδης, Η ελληνική ιδιαιτερότητα, τόμος Β’, Πόλις και οι νόμοι, Σεμινάρια 1983-1984, Εκδόσεις Κριτική, 2008 (σελίδα 201)