Επιστήμες του ανθρώπου και φιλοσοφία

Συντάκτης:
Εκτυπώστε το άρθρο

Το άρθρο του κυρίου Μακρή δημοσιεύθηκε από το περιοδικό Ελληνικού πολιτισμού «ΘΕΑ», την συντακτική ομάδα του οποίου και ευχαριστούμε για την συνεργασία και την αναδημοσίευση του άρθρου.

Είναι γνωστό πως ο όρος επιστήμες του ανθρώπου είναι σχετικά πρόσφατος και πως επεκράτησε του παλαιότερου επιστήμες του πνεύματος ο οποίος σήμαινε το αυτό πράγμα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η στροφή πολλών θεωρητικών επιστημόνων στις επιστήμες του ανθρώπου επιταχύνθηκε μετά κυρίως το υποτιθέμενο τέλος της Μεταφυσικής και εδώ το παράδειγμα του Dilthey1 είναι ενδεικτικό. Φυσικά, οι επιστήμες του πνεύματος ή επιστήμες του ανθρώπου δεν αρχίζουν το δέκατο ένατο αιώνα, αλλά γνωρίζουμε πως κατά την ακμή του επιστημονισμού επικρατούσε διάχυτη η άποψη πως μόνο επιστημονικά είναι δυνατό να προσεγγισθεί το φαινόμενο άνθρωπος και μάλιστα μακριά από κάθε μεταφυσική τοποθέτηση.
Τα μεγάλα όμως προβλήματα ανακύπτουν απ’ τη στιγμή που δημιουργείται η εντύπωση πως ο άνθρωπος και τα έργα του είναι δυνατό να προσεγγισθούν με τον τρόπο των θετικών επιστημών. Μπορούμε αλήθεια να εξετάσουμε τη γλώσσα, τη θρησκειολογία, τη μυθολογία, την ψυχολογία την ιστορία, την πολιτική οικονομία, την κοινωνική ανθρωπολογία κ.ο.κ. με τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα φυσικά φαινόμενα; Ήδη πολλοί ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι αποδύθηκαν σ’ αυτήν την προσπάθεια όντας βέβαιοι πως παρήγαν ακραιφνώς επιστημονικό έργο.
Απαιτήθηκε ωρίμανση του επιστημονικού πνεύματος για να κατανοηθεί πως δεν είναι ποτέ δυνατό να αντιμετωπισθεί ο άνθρωπος ως δημιουργός των έργων του πνεύματος κατά τον τρόπο των φυσικών αντικειμένων, δεδομένου ότι και οι καθαρότερες επιστήμες, όπως οι φυσικές επιστήμες, περιγράφουν πάντα φαινόμενα για τη μόνιμη ισχύ των οποίων δεν είναι ποτέ βέβαιες. Απαιτήθηκε επίσης χρόνος ώστε να γίνει κατανοητό πως οι επιστημονικές καταγραφές δηλώνονται μαθηματικά και πως επομένως ό,τι γνωρίζουμε παράγεται απ’ τη διάνοια και δεν αποτελεί υποβολή της εξωτερικότητας στον κόσμο μας. Ο αφελής ρεαλισμός είναι οπωσδήποτε ξεπερασμένος και μάλιστα εις όφελος της πλατωνικής θεώρησης.
Επιπλέον, εγείρεται ένα θέμα αποφασιστικής σπουδαιότητας: Είναι οι επιστήμες του ανθρώπου καθαρές επιστήμες; Είναι γνωστή η άποψη του Foucault2 κατά την οποία αυτές οι επιστήμες δεν είναι παρά ψευδοεπιστήμες, αφού ο άνθρωπος που είναι το υποκείμενο παραγωγής ιδεών και αξιών δεν είναι δυνατό να γίνει και ταυτόχρονο υποκείμενο σπουδής τους. Ωστόσο, αυτή η αφοριστική και αρκετά εξαπλουστευτική θέση η οποία «μυρίζει» επιστημονισμό, αγνοεί ή θέλει να αγνοεί ότι και οι καθαρές επιστήμες δε μας προσεγγίζουν ποτέ σε ένα ολοκάθαρο και μαγικό καθρέπτη ο οποίος θα μας αποκάλυπτε μια για πάντα τα μυστήρια του σύμπαντος. Είναι πάντα προσωρινές καταγραφές-περιγραφές, ενόψει πάντα νέας και αναθεωρημένης προσέγγισής τους. Αγνοεί επίσης και κάτι άλλο προς το οποίο συγκλίνουν όχι κάποιοι θαυμαστοί λογικομαθηματικοί (αλήθεια, γιατί η όλο και πιο συχνή προσφυγή στο περίφημο θεώρημα του Gödel περί μη αποκρισιμότητας των λογικών συστημάτων;) και αστροφυσικοί: Κάθε επιστημονική καταγραφή δεν είναι δυνατό να βεβαιώνει ούτε την αλήθειά της, ούτε το ψεύδος της. Είναι ανεπαρκής απ’ την ίδια της τη φύση και αυτό σημαίνει πως ποτέ δε θα έχουμε οριστικές και τελικές απαντήσεις, έστω κι αν τα αξιώματα λειτουργούν με συνέπεια. Θα είναι ανεπαρκή για να θεμελιώσουν ή να εξηγήσουν τα ίδια τους τα λεγόμενα. Αυτό βέβαια επάγει επαναστατικές θεωρήσεις οι οποίες όμως ήταν τόσο γνωστές και πριν διατυπωθούν, αρκεί να ήμασταν οικείοι με τους Πλάτωνα και Αριστοτέλη.
Είναι όμως οι επιστήμες του ανθρώπου ισοδύναμες με τις θετικές επιστήμες; Υπάρχει και η άλλη απάντηση η οποία βρίσκεται βέβαια στην άλλη άκρη: Οι επιστήμες του ανθρώπου οι οποίες αναζητούν τον άνθρωπο διαμέσου των έργων του είναι πολυτιμότερες και προσεγγίζουν την ανθρώπινη αλήθεια ουσιαστικότερα, γιατί αναστρέφονται με την ίδια την ανθρώπινη φύση η οποία δε γίνεται ποτέ αντικείμενο. Άρα, ο άνθρωπος αναστρέφεται ευκολότερα, αποτελεσματικότερα και εγκυρότερα με τον ίδιο του τον εαυτό, παρά με τα φυσικά φαινόμενα. Το ανθρώπινο πνεύμα είναι ολότητα, διαπίστωνε ο κατά τα άλλα θετικιστής και σκεπτικιστής Dilthey, προσυπογράφοντας μάλιστα αρκετές θέσεις των Comte και Mill, παρά τις σαφείς του αποστάσεις ως προς τον ακραιφνή θετικισμό του πρώτου και τον ωφελιμισμό του δεύτερου.
(μέρος 2ο)

Δεν υπάρχουν σχόλια για το άρθρο "Επιστήμες του ανθρώπου και φιλοσοφία"

    Αφήστε το σχόλιο σας


    *