- - https://www.newsville.be -

Βρυξέλλες: Ψυχική θεραπεία με συμμετοχή σε καλλιτεχνική δραστηριότητα

Η φιλοσοφία της όμορφης αυτής προσπάθειας είναι απλή: η Τέχνη στον χώρο της Ψυχικής Υγείας αποτελεί έναν εναλλακτικό, πρωτότυπο, παράλληλο τρόπο θεραπείας, διαφορετικό από τις κλασικές θεραπευτικές μεθόδους.

Η καλλιτεχνική έκφραση, όπως αναφέρουν οι εκπρόσωποι της Plate-forme de Concertation pour la Santé Mentale en région Bruxelles-Capitale, διοργανωτές του «Parcours d’Artistes», βοηθάει τα άτομα που ασθενούν να δημιουργήσουν ένα έργο τέχνης, μέσα από ατελιέ και εργαστήρια, έχοντας στο επίκεντρο της έμπνευσης και προσπάθειας τους μία προσωπική εμπειρία, ένα προσωπικά τους βίωμα.

Η συνομιλία μας με την εικαστικό Μυρτώ Σαμουηλίδη (ΜΣ) και την κλινική ψυχολόγο Σίλια Χριστοδούλου (ΣΧ) μας βοηθάει να έρθουμε πιο κοντά σε αυτή τη σημαντική προσπάθεια.

artiste1

Σας ευχαριστούμε και τις δύο για την σημερινή μας συζήτηση. Πως μπορεί να συμβάλλει η Τέχνη ως μέσο θεραπείας ψυχικών νοσημάτων;

Μ.Σ: Οι εναλλακτικές μορφές θεραπείας μέσα από την Τέχνη κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος  στην σύγχρονη εποχή. Η τέχνη είναι πνευματική και εξυψώνει την ανθρώπινη ψυχή . Ο άνθρωπος είναι επικοινωνιακό ον που έχει την ανάγκη να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους πέρα από τον λόγο. Η ανάγκη της έκφρασης μέσα από τις διάφορες μορφές της τέχνης όπως η μουσική, ο χορός ή το θέατρο, είναι έμφυτη στον άνθρωπο.

Η θεραπεία μέσω της τέχνης είναι μια μορφή θεραπείας που χρησιμοποιεί τη δημιουργική διαδικασία για να βοηθήσει την ψυχική και συναισθηματική κατάσταση του ασθενούς. Μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους με ψυχικά νοσήματα να λύσουν εσωτερικά προβλήματα και να μπορέσουν να διοχετεύσουν καλύτερα τα συναισθήματα τους.

Σ.Χ: Τα λεγόμενα ψυχικά νοσήματα εμπεριέχουν πάντα κατά κάποιο τρόπο μια απειλή, είτε για την ζωή του ίδιου του ατόμου που έχει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της πάθησης του, είτε για την κοινωνία που τα συνδέει με στερεοτυπικά επικίνδυνες εικόνες. Απέναντι σε αυτή την απειλή το κάθε άτομο καλείται να αμυνθεί. Ο Φρόιντ εξερευνά και κατατάσσει αυτές τις διεργασίες άμυνας κι ορίζει τη μετουσίωση ως έναν από τους κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους έκφρασης των παρορμήσεων βιολογικής προέλευσης . Θεωρείται δευτερογενές εσωτερικό όργανο που μας επιτρέπει την καλλιτεχνική δραστηριότητα και την διανοητική έρευνα.

Σε ποιο σημείο ανάπτυξης αυτής της προσπάθειας βρίσκεται το Βέλγιο και πιο συγκεκριμένα οι Βρυξέλλες και ποια προβλήματα;

Μ.Σ: Η πλατφόρμα της ψυχικής υγείας στις Βρυξέλλες εδώ και χρόνια οργανώνει εκθέσεις και δρώμενα προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει το κοινό και να σπάσει τα ταμπού που επικρατούν όσον αφορά στο θέμα της ψυχικής υγείας.

Η προσπάθεια που γίνεται είναι πολύ σημαντική έχοντας υπόψη και προβλήματα όπως το όχι τόσο γνωστό -στο ευρύτερο κοινό- σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει πριν από δύο χρόνια με νόμο της υπουργού Υγείας με τον οποίο έγινε προσπάθεια περιορισμών του επαγγέλματος των ψυχοθεραπευτών όπως αυτό της ακύρωσης κάθε θεραπευτή που δεν είναι ψυχολόγος ή ψυχίατρος.

Σ.Χ: Το θέμα της πλαισίωσης και προστασίας του επαγγέλματος του ψυχοθεραπευτή ήταν ένα από τα πολλά προβληματικά σημεία που αντιμετωπίσαμε με το καινούργιο νομοσχέδιο στον τομέα της ψυχικής υγείας. Η πλήρη ιατρικοποίηση της τέχνης της ψυχοθεραπευτικής μας γύρισε σε σκοτεινές σελίδες της ιστορίας. Στα μάτια πολλών φάνηκε ότι τέτοια μέτρα είναι επικίνδυνα καθώς μπορούν να δώσουν κατευθύνσεις στα άτομα που έχουν ήδη δυσκολία να κάνουν κάποια προσωπικά βήματα για να ζητήσουν μια γνώμη ή μια βοήθεια όπως π.χ. η πρόταση να πρέπει απαραίτητα κάποιος να μιλήσει σε γιατρό πριν να έχει δικαίωμα να δει ψυχολόγο. Γι’αυτόν τον λόγο τα τελευταία χρόνια υπήρχαν και υπάρχουν πολύ έντονες αντιδράσεις από την μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων μα κι ευκαιρίες για διάλογο που προκαλούν ανακατατάξεις σε θετική κατεύθυνση δίνοντας μια συνοχή που έλειπε στο δίκτυο.

artiste2

Ποια είναι η δική σας προσωπική εμπειρία στο κομμάτι που ονομάζεται Art Therapy;

Μ.Σ: Τα τελευταία χρόνια δουλεύω με μια ομάδα ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και γιατρών οι οποίοι συμβάλλουν στο να βοηθήσουν τον ασθενή ο καθένας με τον τρόπο του. Στον χώρο της ψυχικής υγείας έχω δει διαφορετικούς ανθρώπους και καταστάσεις που μ” έχουν φέρει αντιμέτωπη με τον δικό μου προσωπικό μου εσωτερικό κόσμο. Με έχουν προβληματίσει στο πως μπορώ να ανταπεξέλθω ως καλλιτέχνης αλλά και ως άνθρωπος στις συγκεκριμένες  ανάγκες αυτών των ανθρώπων.

Σ.Χ: Σαν μαθητευόμενη ψυχοθεραπεύτρια στην αρχή κι έπειτα σαν εργαζόμενη αλλά και συντονίστρια συμμετείχα ενεργά σε τέτοια καλλιτεχνικά εργαστήρια στις δομές που έχω γνωρίσει κάνοντας παρέα στους «ασθενείς» μας με το να βουτάω το πινέλο στην μπογιά και να ζωγραφίζω, να χειροτεχνώ, να κόβω χαρτιά για κολάζ, να συμμετέχω σε σκετσάκια και να τραγουδάω συμβάλλοντας στο τέμπο της ιδρυματικής ζωής.

Πως δέχονται οι ασθενείς στην πράξη την σημαντική αυτή προσπάθεια;

Μ.Σ: Κατά την διάρκεια των καλλιτεχνικών εργαστηρίων που κάνουμε με συνοδεία πάντα από κλασική μουσική, υπήρξαν περιπτώσεις όπου ο ασθενής αρχικά δεν ήθελε να πάρει μέρος επειδή είχε να ζωγραφίσει από τότε που ήταν μικρός. Όμως με το πέρασμα της ώρας, ντροπαλά, με πλησίασε και ζητώντας ένα κομμάτι χαρτί άρχισε να ζωγραφίζει. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση ήταν ότι ο συγκεκριμένος άνθρωπος ξεκίνησε ένα σχέδιο εξιστορώντας παράλληλα μια ιστορία από την παιδική του ηλικία, την οποία δεν είχε αναφέρει ποτέ έως τότε στους ψυχολόγους.  Χρησιμοποίησε τρία συμβολικά χρώματα για να εκφράσει τα λεγόμενά του. Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό! Το να μπορείς να εκφραστείς πάνω σ” ένα άσπρο κομμάτι χαρτί με χρώμα και ύλη και να καταφέρεις να δημιουργήσεις, βοηθά καταλυτικά στην ψυχολογία.

Σ.Χ: Να υπενθυμίσουμε σ’αυτό το σημείο ότι τέτοιου είδους προσέγγιση υπάρχει στο Βέλγιο απ’την δεκαετία του 70 όπου ένα κέντρο που φέρει το όνομα μεγάλου καλλιτέχνη άρχισε να εδραιώνει την καλλιτεχνική θεραπεία. Όλ’αυτά βέβαια εγγράφονται στην επανάσταση που έφερε η αντιψυχιατρική στα ευρωπαϊκά δρώμενα με την αποσιλοποίηση στην Ιταλία και την δημιουργία μη νοσοκομειακών δομών ενταγμένων μέσα στην κοινωνία όπως οι κοιτώνες, τα κέντρα ημέρας, τα κέντρα ψυχικής υγείας κτλ. Έτσι οι εργαζόμενοι άρχισαν στην κυριολεξία να ζουν σε μονάδες με τους ασθενείς και να μοιράζονται τις δραστηριότητες της καθημερινότητας. Ο «ασθενής», όπως ο κάθε πολίτης, στην πράξη πάντα προσπαθεί ν’ακολουθήσει αυτούς που νιώθει ότι τον στηρίζουν και τον αντιπροσωπεύουν.

artistes 6

Μιλήστε μας για την φετινή εκδήλωση και την δική σας συμμετοχή σε αυτή;

Μ.Σ: Η φετινή έκθεση με την πλατφόρμα έχει τίτλο : » Illusion» ενώ σε ελεύθερη μετάφραση στη γλώσσα μας θα χρησημοποιούσα τους όρους Οπτικές Εντυπώσεις, Ονειροπόληση, Ονείριασμα, Φαντασιακή Κατασκευή.

Δείχνουμε έργα από δυο από τα τέσσερα Κέντρα Υγείας του Enaden ενώ συνολικά συμμετέχουν είκοσι Οργανισμοί Ψυχικής Υγείας από τις Βρυξέλλες. Η προετοιμασία της έκθεσης κάθε χρονιά δίνει μεγάλο ενθουσιασμό στους συμμετέχοντες και γενικά όλοι συμμετέχουν με τον δικό τους τρόπο, ψυχολόγοι και άτομα από το κέντρο. Τα τελευταία χρόνια ενθαρρύνουμε τους ασθενείς να πάρουν μέρος και έχουμε φτιάξει ένα ομαδικό έργο και παράλληλα σχέδια από τον καθένα ξεχωριστά. Η έκθεση θα λάβει μέρος στο Atelier des Tanneurs και παράλληλα θα γίνουν διαφορετικά καλλιτεχνικά εργαστήρια για μια εβδομάδα. Τα εγκαίνια είναι την Πέμπτη 14 Μαρτίου, από τις 18.00.

Σ.Χ: Η δική μου συμμετοχή φέτος γίνεται χάρη σε αυτό το άρθρο και θέλω να ευχαριστήσω και την Μυρτώ και το Newsville για αυτό.

Ποιοι θα μπορούσαν να επισκεφθούν την έκθεση αυτή και γιατί; Είναι σημαντική και η συμμετοχή Ελλήνων σε αυτή την προσπάθεια;

Μ.Σ: Πιστεύω ότι όποιος αγαπάει την τέχνη μπορεί να έρθει να δει την δουλειά που δείχνουμε κι επίσης είναι σημαντικό να γίνει γνωστή την προσπάθεια που γίνεται μέσα από αυτήν την έκθεση στο ευρύτερο κοινό και στον ελληνικό κύκλο. Θα είμαι παρούσα εκεί ως εκπρόσωπος των ελληνόφωνων θεραπευτών και διαθέσιμη σε όσους επιθυμούν να γνωρίσουν τον χώρο και να συζητήσουμε για τα εκθέματα.

Σ.Χ: Θα έλεγα ευρύτερα όποιος το επιθυμεί. Γιατί στην ουσία κάτι συμβαίνει «θεραπευτικό». Όταν κάποιος επισκέπτεται μια τέτοια έκθεση, με το βλέμμα του «κοινωνεί» το συναισθηματικό αποτύπωμα του δημιουργού κι έτσι μεταφέρεται κάτι απ΄την υποκειμενικότητα του «ψυχικά ασθενούς» στον συλλογικό χώρο ενός «Εμείς». Εμπεριέχοντας ένα δύσκολο βίωμα του ατόμου ή όχι, σε κάθε περίπτωση, η Τέχνη είναι ένας τρόπος, μέσα σ’άλλους, να μετουσιώνεται η μοναξιά της υπαρξιακής δίνης του Ανθρώπου. Κάθε φορά που κάποιος κοιτάει ένα έργο συναντιούνται δύο υποκειμενικότητες και δημιουργείται πολιτιστικά κάτι πέρα απ’αυτό. Πρόκειται για μια «συνάντηση» όπου κομμάτι του Εγώ, ακουμπά σαν μέλος σώματος, κομμάτι του Είναι του θεατή στις εικαστικές Τέχνες (στην μουσική θα λέγαμε ότι το μέλος που συναντά την αίσθηση είναι, αντί το μάτι, το αυτί). Κατ’αυτόν τον τρόπο μόλις κάποιος, εκτός των μελών μιας ψυχιατρικής ομάδας, δει το έργο ενός θεραπευτικού εργαστηρίου ως «έργο» τέχνης, piece of Art, αυτόματα εντάσσει κοινωνικά τον δημιουργό, ο οποίος από «ασθενής» αναγνωρίζεται ως «καλλιτέχνης».

Έτσι σαν πολίτες, όλοι μας, μπορούμε να συμβάλλουμε ενεργά στην ψυχοκοινωνική ένταξη των ψυχικά πασχόντων. Τώρα, με τα δρώμενα στον τομέα της ψυχικής υγείας, σαν Βρυξελλιώτες, καλούμαστε όλοι να ακολουθήσουμε τις αξίες αποστιγματοποίησης προωθώντας το δικαίωμα αυτών των ανθρώπων να ζουν πέρα απ’την «ψυχιατρική ταμπέλα». Όσο πιο πολλά είδη βλεμμάτων σταματήσουν στα έργα αυτής της έκθεσης τόσο περισσότερες οι προσλαμβάνουσες. Νομίζω ότι για την ελληνική παροικία είναι ένας πλούτος να έρθει σ’επαφή με αυτόν χώρο καθώς η έννοια του «ξένου» και της «φιλοξενίας» θεωρείται πολιτιστική μας ευαισθησία. Και τι πιο σημαντικό για την ψυχική αποκατάσταση απ’την αξία της υποδοχής;

"Détachement", Μυρτώ Σαμουηλίδη

«Détachement», Μυρτώ Σαμουηλίδη

«Μία ψυχαναλυτική ματιά πάνω σε τελάρα»: Λίγα λόγια για το εικαστικό έργο της ελληνίδας εικαστικού Μ.Σαμουηλίδη από την Σίλια Χριστοδούλου

«Η δουλειά της Μυρτώς Σαμουηλίδη, εδώ και μία εικοσαετία, αποτελεί μια προσωπική διαδρομή στην διαλεκτική ανάμεσα στην ύλη και την άυλη πνευματικότητα.

Τα πρώτα της έργα διερευνούν την ανόργανη μάζα και πώς αυτή μετουσιώνεται σ’εμπειρία, σαν μία βουτιά στα πρώτα στάδια της διαμόρφωσης της υποκειμενικότητας μέσω των αισθήσεων. Τα χρώματα, συχνά σε έντονους τόνους, ψάχνουν να βρουν μορφή πάνω στον καμβά και προσκαλούν τον θεατή σε συναισθηματικές διαδρομές που μόνο το μεταίχμιο της ποίησης μπορεί ν’αποκαλύψει.

Σαν μια αναπαράσταση της δημιουργίας της ίδιας της αναπαράστασης, η αναζήτηση μορφής την συνοδεύει για πολλά χρόνια σε έργα που πειραματίζεται με τις πρώτες ύλες της μπογιάς για να δώσει βάθος στο φλερτάρισμα δισδιάστατης και τρισδιάστατης μορφής. Η εικαστικός μας φέρνει στα γεννοφάσκια της νόησης, εκεί που η αφαίρεση γίνεται σταδιακά ιδέα.

Η τελευταία της συλλογή «Διπλά πορτρέτα» είναι μια τομή στην καλλιτεχνική της πορεία. Οι ανθρώπινες φιγούρες εμφανίζονται σαν πρόσωπα που, σε λευκούς τόνους, θυμίζουν κάτι πέτρινο, παραπέμποντας σε άγαλμα ή ακόμη κάτι απ’τον απόηχο κυκλαδίτικων ειδωλίων. Τα πρόσωπα, συνήθως σκυφτά, με άδεια μάτια, προσκαλλούν μόνα τους ή και ζευγαρωτά τον θεατή να σταθεί στην εν τω έσω ετερότητα και ν’αφουγκραστεί τους παλμούς του εαυτού του, τον απόηχο των σχέσεων του και την κοινωνία την ίδια.»

«Parcours d’Artistes»

Πέμπτη 14 Μαρτίου, από τις 18.00

Atelier des Tanneurs 

Rue des Tanneurs 60A,

1000 Bruxelles

artiste3

 

*Μυρτώ Σαμουηλίδη (εικαστικός και παράλληλα εργάζεται για το Κέντρο Υγείας Enaden)

**Σίλια Χριστοδούλου (κλινική ψυχολόγος και ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια με πολυετή εμπειρία στο βέλγικο χώρο ψυχικής υγείας)

Φωτογραφίες από την προσωπική συλλογή έργων της Μ.Σαμουηλίδη με τίτλους «I recognised your voice» και «Détachement»  καθώς και φωτογραφικό υλικό από τον ιστότοπο της Plate-forme de Concertation pour la Santé Mentale en région Bruxelles-Capitale