Αλκη Ζέη, η Μεγάλη Κυρία των παιδικών βιβλίων

Συντάκτης:
Εκτυπώστε το άρθρο

Όταν δέκα χρόνια πριν, διάβαζα με θρησκευτική προσήλωση και εφηβική ονειροπόληση τις περιπέτειες της Ελένης ή αλλιώς Αρραβωνιαστικιάς του Αχιλλέα ή καλύτερα του alter ego της συγγραφέως του βιβλίου, Άλκης Ζέη, δεν τολμούσα να φανταστώ πως μια μέρα θα την συναντούσα. Και τώρα που πληροφορούμε πως θα την γνωρίσω, δεν φαντάζομαι καν πως οι στερεοτυπικές προβλέψεις μου για μια γυναίκα που έχει βιώσει στην πράξη την έννοια του αγωνίζεσεσθαι, θα διαψευστούν οικτρά. Διότι η γνωστή συγγραφέας παιδικών βιβλίων, Άλκη Ζέη παρεκκλίνει ανατρεπτικά από αυτό που είχα φανταστεί, εκπλήσσοντάς με απροσδόκητα. Φτάνω στο σπίτι της, εξοπλισμένη με τις απαραίτητες πληροφορίες για την προγραμματισμένη συνέντευξη μόνο και μόνο για να αιφνιδιαστώ από τις πρώτες κιόλας απαντήσεις και να αφοπλιστώ πλήρως μέχρι το τέλος. Επικριτική με την Αριστερά παρ’ ότι η ίδια υπήρξε ενεργό μέλος της, ευγνώμων για όλες τις δυσκολίες και τις θυσίες που όπως και η ίδια λέει την διαμόρφωσαν σαν άνθρωπο και κυρίως αισιόδοξη για το μέλλον παρά το ζοφερό κλίμα που επικρατεί γύρω μας. Μια γυναίκα που προτείνει να ανταλλάξουμε mail με την άνεση 15χρονου κοριτσιού, σε κάνει να ξεχνάς πως η ζωή της ολόκληρη θα μπορούσε να είναι ένα από τα πιο ευφάνταστα μυθιστορήματα. Για λίγο τουλάχιστον… 

Συνέντευξη: Άντζελα Σακά
__________________

Κυρία Ζέη, από το Καπλάνι της Βιτρίνας και την Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα και από την δικτατορία του Μεταξά και αυτή της χούντας των Συνταγματαρχών στο σήμερα. Έχουν μεσολαβήσει δεκαετίες ιστορικών και πολιτικών αλλαγών. Τα βιβλία σας παραμένουν επίκαιρα και ζωντανά και οι νέες γενιές όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, τα έχουν αγκαλιάσει. Που νομίζεται ότι οφείλεται η απήχηση του έργου σας στους σύγχρονους νέους; Νομίζω ότι αυτό που προσπαθώ να κάνω όταν έχω ήρωες παιδιά είναι να τα παρουσιάζω σαν παιδιά. Δηλαδή την ώρα που γράφω να αισθάνομαι ότι είμαι στην θέση αυτού του παιδιού και όχι η συγγραφέας με την πείρα και την γνώση. Και ίσως για αυτό υπάρχει απήχηση στα παιδιά. Εξαρτάται δηλαδή από τον τρόπο που αφηγούμαι για να κάνω το παιδί να ταυτιστεί. Ως προς την θεματολογία; Ως προς την θεματολογία, αν είναι πόλεμος, κατοχή, αντίσταση και είναι ένα παιδί ο ήρωας τότε και το παιδί μπαίνει στην θέση του ήρωα και αισθάνεται ότι παίρνει και αυτός μέρος. Εκτός από την Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, τα βιβλία σας απευθύνονται κυρίως σε παιδιά. Ιστορίες που αναφέρονται σε αληθινά γεγονότα και περιστατικά και σε υπαρκτά πρόσωπα. Μιλάτε για πολέμους, φασισμό, δικτατορία, πείνα. Δύσκολες καταστάσεις και δυνατά θέματα. Γράφετε για ιστορία χωρίς να νουθετείτε. Γιατί επιλέγετε να μιλάτε για αυτά τα θέματα στα παιδιά; Από την ζωή των ηρώων βγαίνουν τα γεγονότα. Δεν γράφω τα γεγονότα για να μιλήσω για αυτά καθεαυτά και να βάλω ήρωες μέσα. Παίρνω έναν ήρωα, ένα παιδί και μέσα από την δική του ζωή εξελίσσονται τα γεγονότα.

Γιατί επιλέγετε να μιλάτε για ιστορία σε παιδιά; Να σου πω! Γιατί έχω ζήσει έναν μεγάλο πόλεμο, δύο εμφυλίους, δύο δικτατορίες, δύο φορές έχω υπάρξει πολιτική πρόσφυγας. Είναι όλη μου η ζωή. Και νομίζω είναι γεγονότα που σφράγισαν τον τόπο μας. Λοιπόν, καλό είναι οι πιο νέοι να μαθαίνουν το παρελθόν τους για να βρουν τον εαυτό τους καλύτερα.

Στο έργο σας, που συγκαταλέγεται στο λογοτεχνικό είδος της ιστορικής μυθιστοριογραφίας μαζί με αυτό της Ζωρζ Σαρρή και της Διδούς Σωτηρίου, η ιστορική μνήμη είναι διάχυτη. Πως βλέπετε τους Έλληνες συγγραφείς σήμερα; Διαφοροποιείται η σημερινή λογοτεχνία από αυτήν της δικής σας γενιάς; Και αν ναι, γιατί; Οι νέοι συγγραφείς επικεντρώνονται πιο πολύ σε προσωπικά θέματα και όχι σε πιο μεγάλα. Συγκεντρώνονται στα εσωτερικά τους προβλήματα. Αν και τώρα στην Ελλάδα μερικοί νέοι συγγραφείς έχουν αρχίσει και ανατρέχουν και γράφουν για πράγματα που δεν τα έχουν μεν γνωρίσει αλλά ψάχνονται. Όπως για παράδειγμα μια συγγραφέας που έγραψε ένα βιβλίο, με πολύ επιτυχία, για τους Έλληνες πρόσφυγες στην Τασκένδη.* Γιατί βρήκε το γράμμα ενός θείου της που ήταν εκεί – τέλος πάντων το βρήκε δεν το βρήκε το γράμμα – πήγε μέχρι την Τασκένδη, έψαξε, βρήκε και έγραψε ένα πολύ καλό βιβλίο. Είναι το βιβλίο ¨Πατρίδα από βαμβάκι¨, γιατί η Τασκένδη είναι τόπος όπου παράγεται βαμβάκι.

Κάθε γενιά έρχεται αντιμέτωπη με τα δικά της εμπόδια. Οι ήρωες των βιβλίων σας ζουν, ερωτεύονται και αγωνίζονται αντιμετωπίζοντας προσωποποιημένους δράκους όπως ο φασισμός και η δικτατορία. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα εμπόδια σήμερα και πως βλέπετε την νέα γενιά; Βέβαια και σήμερα οι νέοι έχουν δυσκολίες και εμπόδια. Τα εμπόδια είναι στο να σπουδάσουν στο τι δουλειά θα κάνουν μετά, στο πως θα φτιάξουν την ζωή τους. Εεε, έχουν μάθει τώρα και με κάποια ευκολία και τώρα που είναι δύσκολα, τους είναι δύσκολο. ( Γέλια)Αλλά είναι τελείως άλλη τώρα η εποχή. Δηλαδή πρώτα, τα πράγματα ήταν πιο συγκεκριμένα.. Ήξερες συγκεκριμένα ότι παλεύεις για αυτόν τον σκοπό. Σήμερα τα πράγματα είναι κάπως …φλου. Δεν υπάρχει αυτό που είχαμε τότε. Δηλαδή όπως πρώτα ήταν ξέχωρα τα πολιτικά κόμματα και οι πολιτικές ιδεολογίες. Τώρα όλα είναι μπερδεμένα. Και ούτε και αυτά τα λίγα που έχουν μείνει μπορούν να δώσουν μια ξεκάθαρη γραμμή. Κάποιοι έχουν μείνει κολλημένοι στα παλιά και δεν ξεκολλάνε βήμα και άλλοι προσπαθούν χωρίς όμως να έχουν βρει το καινούργιο. Γιατί οπωσδήποτε κάτι καινούργιο θα γεννηθεί από όλο αυτό το ανακάτεμα!

Αν γράφατε σήμερα ένα βιβλίο, πως θα περιγράφατε την νέα γενιά; Ποιοι θα ήταν οι ήρωές σας και ποια τα ιδανικά τους; Δεν μπορώ να σου απαντήσω γιατί από την στιγμή που δεν το έχω στο μυαλό μου δεν έχω σχηματίσει και τους χαρακτήρες. Γιατί πριν γράψω σχηματίζω ακριβώς στο μυαλό μου αυτό που θέλω να γράψω.

Θα θέλατε όμως να γράψετε ένα βιβλίο με σημερινούς ήρωες; Αυτή την στιγμή όχι! Νομίζω ίσως πως δεν ξέρω καλά το θέμα, δεν τους ξέρω καλά. Είμαι κοντά στους νέους χωρίς όμως να είμαι ¨μέσα¨στα πράγματα. “Τα Σπανιόλικα παπούτσια”: Το κομουνιστικό της! Πως να την πιάσει πια; Πως να αντέξει αυτό το αναποδογύρισμα σε ό,τι πίστεψε; Όπως η Ιωάννα Μιρτζόγλου για την οποία γράφετε, έτσι και εσείς έχετε υπάρξει ενεργό μέλος της Αριστεράς και αγωνίστρια. Τι σήμαινε τότε να είσαι Αριστερός; Τότε το να είσαι Αριστερός σήμαινε πάρα πολλά. Σήμαινε ελπίδα για το μέλλον, σήμαινε ότι έπρεπε να αγωνιστείς ενώ η ζωή σου ήταν σε κίνδυνο. Αλλά είχες την ελπίδα ότι με όλα αυτά και τις θυσίες που θα κάνεις θα ζήσεις ένα καλύτερο μέλλον. Όλοι θα ζούσαμε ένα καλύτερο μέλλον!

Μετά το αναποδογύρισμα, την πτώση του Τείχους και την κατάρρευση του Ολοκληρωτισμού; Πως νιώθετε; Σε μια μερίδα αριστερών, η πτώση του Τείχους και ό,τι ακολούθησε, ήταν μια ελπίδα ότι θα γίνει ένα ξεκαθάρισμα. Θα φύγει ο δογματισμός, ο σταλινισμός και θα πάνε σε μια αριστερή μεν, καινούργια δε ζωή. Δεν περίμενε κανείς ότι θα γίνει αυτό το γκρέμισμα!

Η Ιωάννα Μιρτζόγλου φαίνεται απογοητευμένη. Εσείς; Εγώ περίμενα – ακόμα περιμένω – ( γέλια) ότι κάτι καινούργιο θα βγει. Αλλά όχι σήμερα ή αύριο. Αν πάρουμε και παράδειγμα από την ιστορία, είναι ζήτημα πολλών χρόνων μια αλλαγή.

Πως βλέπετε τηνΑριστερά σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά γενικά στον κόσμο; Μπορεί να εμπνεύσει; Δεν νομίζω! Τώρα έτσι όπως είναι. Αν δεν βρει έναν νέο δρόμο. Γιατί δεν είναι ξεκάθαρη. Αφήνω την δογματική Αριστερά. Αυτή δεν νομίζω ότι μπορεί να εμπνεύσει καθόλου. Άλλωστε το μόνο αριστερό – δογματικό κόμμα που έχει μείνει στην Ευρώπη είναι το ελληνικό, δεν υπάρχει άλλο. Δεν υπάρχει σε όλη την Ευρώπη.

Στο τελευταίο βιβλίο σας, το βιογραφικό στοιχείο είναι διάχυτο. Αναφέρεστε σε προσωπικότητες που εσείς και ο σύζυγός σας γνωρίζατε και συνδεόσαστε φιλικά, οι οποίες ουσιαστικά διαμόρφωσαν το πολιτικό και πολιτισμικό τοπίο της σημερινής Ελλάδας. Από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μέχρι τον Οδυσσέα Ελύτη και τον Βάρναλη. Ανήκω στην γενιά των ¨τυχερών¨ γιατί μεγαλώσαμε και ενηλικιωθήκαμε έχοντας συντροφιά αυτούς τους ανθρώπους. Τον Γκάτσο, τον Ελύτη, τον Εμπειρίκο. Και ακούγαμε! Ήταν τα πανεπιστήμιά μας. Πιο πολλά παίρναμε από αυτούς παρά από τα πανεπιστήμια.

Υπάρχει σήμερα κάποια προσωπικότητα που να θαυμάζετε; Που να είναι έξω από την δική σας γενιά. Όχι. Κάποια πολύ μεγάλη προσωπικότητα που να θαυμάζω, όχι. Υπάρχουνπολλοί άνθρωποι που τους εκτιμώ και τους αγαπώ. Αλλά θαυμασμό όπως ένιωθα στα δεκαεφτά μου χρόνια για τον Ελύτη…όχι. Τώρα θα μου πεις, οι νέοι μπορεί να έχουν θαυμασμό για μια προσωπικότητα όπως η Κική Δημουλά αλλά δεν ξέρω αν είναι όπως τότε που αυτές οι προσωπικότητες ήταν η καθημερινή μας παρέα.

¨Οδός Λευκωσίας¨: Το πρώτο διήγημα του βιβλίου. Τότε και τώρα. Η αναφορά στο όνομα του Νίκου Μπελογιάννη και η περιεκτική περιγραφή της κυριακάτικης εκτέλεσης προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα συγκίνησης και οργής στον αναγνώστη. Η γενιά σας, μέσα από περιόδους πολέμων, δικτατοριών και στερήσεων, βίωσε από νωρίς την εμπειρία της απώλειας φίλων και συγγενών. Μετά από τόσους αγώνες και θυσίες, πως νιώθετε σήμερα; Δικαιωμένη; Η εκτέλεση του Μπελογιάννη ήταν ένας σταθμός στην ιστορία, ένα γεγονός που συγκλόνισε όλο τον κόσμο. Για μένα το χειρότερο από όλα και από τον πόλεμο και από την δικτατορία και από τηκατοχή, ήταν ο εμφύλιος. Για μένα…Δεν ήξερες ποιος είναι ο διπλανός σου. Ήταν ένας μεγάλος διχασμός. Συγγενείς και φίλοι είχαν γίνει εχθροί.Μπορεί να μην νιώθω δικαιωμένη όμως όλα όσα πέρασα με έφτιαξαν σαν άνθρωπο. Όσον αφορά στα αποτελέσματα των προσπαθειών… Έχουν μεν φέρει, όμως όταν συλλογιέσαι πόσοι άνθρωποι σκοτώθηκαν άδικα, αυτό είναι κάτι που σε βαραίνει.

Επαναστάτριες για γλυκό του κουταλιού. Οι νέοι στην Αθήνα εξεγείρονται. Για την Παιδεία, για το ΔΝΤ, για τα όνειρά τους. Πολλοί τους έχουν κατηγορήσει για επαναστάτες του φραπέ; Εσείς τι λέτε για αυτό; Πως νιώθετε που, για άλλους λόγους βέβαια και με διαφορετικό διακύβευμα και οι νεότερες γενιές διαδηλώνουν και εξεγείρονται; Το ότι μπήκαμε στο λεωφορείο μόνες μας ήταν πολύ μεγάλη επανάσταση εκείνη την εποχή. Δηλαδή γυρίζαμε σπίτι με την αδελφή μου και ήμαστε ¨χεσμένες¨ για το πως θα μας υποδεχτεί ο μπαμπάς. ( Γέλια). Τώρα οι νέοι έχουν τελείως διαφορετική σχέση με του γονείς τους και άλλες ελευθερίες. Εμείς στα 19 μας, οχτώ η ώρα το βράδυ έπρεπε να είμαστε σπίτι. Στο σπίτι μας δεν έμπαινε αρσενικό μέσα. Και όταν ήρθε να ζητήσει το χέρι μου ο Γιώργος Σεβαστίκογλου, ο μετέπειτα σύζυγός μου, κάναμε ολόκληρο θέμα να σκεφτούμε που τον γνώρισα.Ολόκληρη ιστορία στον πατέρα μου για να τον παρουσιάσω. Πως να τον παρουσιάσω διαφορετικά; Σήμερα τα παιδιά ζουν ελεύθερα την ζωή τους. Δεν μπορώ να συγκρίνω την ελευθερία που έχουν τα εγγόνια μου με αυτή που είχα εγώ όταν ήμουν στην ηλικία τους. Περισσότερη ελευθερία σαφώς, παρ’όλο που δεν ξέρουν τι να την κάνουν! (Γέλια). Ισχύει ότι τα σπάνε από θυμό και μόνο. Αλλά μόνο με το θυμό δεν βγαίνει τίποτα. Δεν ξέρουν πως να πάνε παρακάτω. Για παράδειγμα το αντάρτικο πόλεων που έκανε κάποτε ο Τσε Γκεβάρα είχε έναν σκοπό: Να διώξει τον δικτάτορα Μπατίστα και να καταλάβει την εξουσία. Σήμερα είναι διαφορετικά τα πράγματα. Να μάθεις να αγωνίζεσαι αλλά να αγωνίζεσαι ανάλογα με την εποχή σου.

Όπως γράφετε στο διήγημα, Οδός Λευκωσίας, δεν αντέχετε να ακούτε όλη μέρα στην τηλεόραση για το ΔΝΤ. Το 2010 ήταν μια δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα. Ανασφάλεια, αβεβαιότητα και άγχος για το μέλλον και κυρίως για την νεολαία. Εσείς που έχετε βιώσει και δυσκολότερες καταστάσεις, πως βλέπετε τα πράγματα; Για μένα που έχω βιώσει δυσκολότερες καταστάσεις, η κρίση που περνάμε τώρα μου φαίνεται πολύ ελαφριά. Θα περάσει. Όπως ας πούμε, όταν ήμαστε στο Παρίσι επί χούντας σαν πολιτικοί πρόσφυγες, τους έλεγα: ¨Εγώ που έχω πάρει ντοκτορά σαν πολιτική πρόσφυγας στην Τασκένδη το Παρίσι μου φαίνεται σαν να είμαι διακοπές¨. Όσοι δεν ήταν μαθημένοι ένιωθαν απελπισμένοι. Εμένα δεν μου φαινόταν τόσο δύσκολα. Παρ’όλο που εγώ είχα και δύο παιδιά και οι υπόλοιποι δεν είχαν παρά μόνο τον εαυτό τους να σκεφτούν, τους φαινόταν φοβερό που άφησαν τα σπίτια τους.

Υπάρχει κάποια συμβουλή που θα δίνατε στους νέους; Να βρουν τον εαυτό τους και να προσπαθήσουν να κάνουν, με θυσία όμως, αυτό που θέλουν. Η κατάσταση μου φαίνεται εύκολη εμένα που έχω ζήσει δύσκολα, για άλλους που δεν έχουν ζήσει κάτι αντίστοιχο τους φαίνονται δύσκολα. Βέβαια πρέπει να ομολογήσω πως για τους γονείς που έχουν όλες αυτές τις υποχρεώσεις με τα παιδιά, είναι όντως δύσκολα. Είναι να μην κοιμάσαι τα βράδια. Τα παιδιά είναι καλομαθημένα στην Ελλάδα και τους φαίνεται δύσκολο να κάνουν πίσω.

Είστε αισιόδοξη; Πιστεύετε ότι η κρίση μπορεί να έχει και θετικά αποτελέσματα; Ναι, πιστεύω πως κάτι θα βγει. Η Ελλάδα έχει φτάσει πολλές φορές στον πάτο και έχει βγει…                                              

Δεν υπάρχουν σχόλια για το άρθρο "Αλκη Ζέη, η Μεγάλη Κυρία των παιδικών βιβλίων"

    Αφήστε το σχόλιο σας


    *